Trong dòng chảy bất tận của lịch sử và văn hóa dân tộc, có những giá trị trường tồn được gìn giữ, nâng niu và truyền lại cho các thế hệ mai sau. Văn hóa di sản không chỉ là cội nguồn, là bản sắc, mà còn là sợi dây thiêng liêng gắn kết quá khứ, hiện tại và tương lai, với khát vọng tôn vinh những giá trị tốt đẹp ấy. Đây không chỉ đơn thuần là một công trình, mà còn là biểu tượng của sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, là nơi hội tụ tinh hoa văn hóa, nghệ thuật, lịch sử, đồng thời là điểm hẹn lý tưởng để cộng đồng cùng nhau trải nghiệm, khám phá và lan tỏa những giá trị bền vững. Không gian văn hóa di sản được kiến tạo với tâm huyết, trở thành điểm tựa tinh thần, nơi lưu giữ dấu ấn bản sắc dân tộc, chắp cánh cho sáng tạo mới, để mỗi bước chân đến đây đều cảm nhận được hơi thở lịch sử hòa quyện cùng nhịp sống đương đại.
Phát biểu tại Lễ khai mạc không gian trưng bày áo dài, Giáo sư sử học Lê Văn Lan nhấn mạnh dòng chảy di sản hiện thân trong bốn giá trị tiêu biểu: Hương trà – di sản văn hóa ẩm thực; Ca trù – di sản nghệ thuật trình diễn; Thơ Kiều – di sản văn hóa thi ca; và Áo dài – di sản trang phục, được tôn vinh qua bộ sưu tập của nhà thiết kế Lan Hương, bốn biểu tượng cần được bảo tồn và lan tỏa.
Sau nghi lễ mở cửa Không gian trưng bày áo dài, các đại biểu đã tham quan những tác phẩm áo dài thêu tay trên lụa dấu ấn sáng tạo đặc trưng của NTK Lan Hương, chiêm ngưỡng tranh thư pháp Sen & Kiều, thưởng lãm bộ sưu tập trà Shan Tuyết do nghệ nhân trà Hacoocha thực hiện. Những điểm nhấn này cho thấy sự kết nối hài hòa giữa nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống trong cùng một tổng thể văn hóa.
TS. Lê Thị Minh Lý, Phó Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam, nguyên Phó Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa, Ủy viên Hội đồng Di sản quốc gia khẳng định: “Áo dài Việt Nam chính là bản sắc. Đó là sự duyên dáng đa màu sắc, nữ tính dịu dàng mà không một trang phục nào có thể thay thế”.
Trong tủ áo của bà hiện có khoảng 50 bộ áo dài. Mỗi khi tham gia các hoạt động của UNESCO liên quan đến Công ước Bảo vệ Di sản Văn hóa phi vật thể 2003, bà thường mặc áo dài vào ngày khai mạc và bế mạc. “Mỗi lần xuất hiện, tôi luôn được chú ý và nhận ra ngay là người Việt Nam. Có đồng nghiệp từ Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, mỗi lần đều xin chụp ảnh cùng tôi khi thấy tôi mặc áo dài,” -TS. Lê Thị Minh Lý chia sẻ.
Kỷ niệm năm 2009 tại hội nghị ở Abu Dhabi (thủ đô UAE) để lại trong bà nhiều ấn tượng. Trong thư mời, ban tổ chức khéo léo nhắn gửi: “Chúng tôi rất tôn trọng văn hóa các bạn. Nếu đến với chúng tôi trong trang phục kín đáo, chúng tôi xin hoan nghênh.” Hiểu thông điệp ấy, bà Lý quyết định mặc áo dài suốt hội nghị. Sự lựa chọn này khiến bà nhận được nhiều sự yêu mến và trân trọng. “Các đồng nghiệp liên tục xin chụp ảnh. Những phụ nữ địa phương thì khen áo dài đẹp, mái tóc dài của tôi cũng đẹp. Tôi hỏi ngược lại: ‘Các bạn che kín mái tóc, có thấy cần thiết không?’. Họ đáp: ‘Có chứ, chúng tôi vẫn cắt tóc đẹp để người đàn ông của mình ngắm’,” bà kể.
Qua câu chuyện ấy, TS. Lê Thị Minh Lý rút ra thông điệp: phụ nữ ở bất kỳ quốc gia nào cũng có quyền tự hào về vẻ đẹp riêng, và trong trường hợp Việt Nam, áo dài chính là biểu tượng đặc sắc nhất. “Áo dài không chỉ là trang phục, mà còn là bản sắc của người Việt, đặc biệt là người Kinh"- bà nhấn mạnh.
TS. Vũ Thị Minh Hương, Phó Chủ tịch Ủy ban Ký ức Thế giới – UNESCO khu vực châu Á – Thái Bình Dương, Ủy viên Hội đồng Di sản Văn hóa quốc gia, nhấn mạnh: “Với tư cách là một nhà sử học, tôi luôn quan tâm đến lịch sử áo dài Việt Nam. Trong sử sách, hình ảnh áo dài đã xuất hiện từ lâu đời, từng biến đổi qua nhiều giai đoạn trước khi định hình thành tà áo truyền thống mềm mại, thường đi cùng quần trắng.”
Theo TS. Hương, những năm gần đây xu hướng mặc áo dài cách tân đang trở lại mạnh mẽ, đặc biệt trong giới trẻ. Một hoạt động gây chú ý là “cuộc bách khoa bộ hành” với sự tham gia của hàng nghìn bạn trẻ từ Bắc – Trung – Nam, nhất là từ Hà Nội vào Huế, cùng khoác trên mình tà áo dài. “Điều này cho thấy xu hướng hồi cổ đang quay trở lại, đồng thời đặt ra câu hỏi về thời điểm ra đời của áo dài cách tân – có phải từ đầu thế kỷ XX hay không,” bà nói.
Trong nghiên cứu, TS. Hương cùng hậu duệ vua Hàm Nghi, nghiên cứu sinh người Pháp đã phát hiện hình ảnh nhà vua mặc áo dài cổ phục khi bị lưu đày ở Algérie. “Với một ông vua yêu nước, dù ở nơi đất khách, lấy vợ người Pháp, nhưng vẫn giữ áo dài cổ phục, điều đó cho thấy tình cảm sâu nặng với quê hương,” bà chia sẻ.
Áo dài không chỉ hiện diện trong nghiên cứu mà còn trong ngoại giao. Nhiều đại sứ Việt Nam khi được bổ nhiệm đã chọn áo dài cách tân trong các sự kiện quốc tế. Theo TS. Hương, đây là tín hiệu tích cực, cần được lan tỏa để tiến tới việc xây dựng hồ sơ công nhận áo dài là quốc phục của Việt Nam.
Trong công cuộc phát triển văn hóa hiện nay, nhiều địa phương và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng chú trọng khai thác áo dài như một sản phẩm văn hóa đặc sắc để thu hút du khách trong và ngoài nước. TS. Hương đánh giá cao sáng kiến của NTK Lan Hương khi kết hợp không gian Hoàng Lê Gia với giới thiệu bộ sưu tập áo dài gắn với các câu chuyện lịch sử và ký ức. “Đó là cách biến ký ức cá nhân thành di sản chung, được trao truyền cho thế hệ trẻ và du khách. Tôi kỳ vọng nơi đây không chỉ là điểm đến hấp dẫn mà còn có thể tiến tới xây dựng hồ sơ trình UNESCO công nhận nghề thiết kế áo dài là di sản phi vật thể,” bà nhấn mạnh.
Một trong những phần đặc biệt hấp dẫn và mong chờ nhất của chương trình là trình diễn áo dài của 15 nữ trí thức, mang đến không khí trang nhã nhưng gần gũi, khẳng định áo dài vừa gắn bó đời sống thường nhật, vừa hiện diện trong không gian nghệ thuật trang trọng, thể hiện sự trân trọng dành cho nữ trí thức trong hành trình học thuật, lao động và cống hiến. Áo dài không chỉ là trang phục, mà còn là biểu tượng của trí tuệ, bản lĩnh và vẻ đẹp Việt Nam.
Trong phần phát biểu, Minh Anh con gái NTK Lan Hương và NAG Hoàng Hiệu chia sẻ xúc động: “Con rất tự hào được đứng đây để kể về những ước mơ của ba mẹ trong khu vườn cổ tích Hoàng Lê Gia. Mẹ con là người phụ nữ luôn sống cùng những giấc mơ. Mẹ đã biến chúng thành hiện thực, và Hoàng Lê Gia chính là một trong những ước mơ tuổi thơ thần tiên của mẹ.
Hơn 20 năm qua, mẹ đã miệt mài quảng bá tà áo dài Việt Nam ra khắp thế giới. Mẹ là người khởi xướng khuynh hướng áo dài thêu tay trên lụa, nâng tầm áo dài Việt Nam thành tác phẩm thời trang nghệ thuật cao cấp. Giờ đây, mẹ đang thực hiện ước mơ lớn: kết nối giá trị di sản trong một không gian văn hóa mang tên Thong Dong – Serene.”
Từ khát vọng ấy, NTK Lan Hương không ngừng sáng tạo, đưa áo dài thêu tay trên lụa thành tác phẩm nghệ thuật cao cấp, đồng thời kiến tạo “Không gian Văn hóa Di sản Thong Dong (Serene)”. Đây không chỉ là một điểm đến, mà còn là hệ sinh thái văn hóa, kết nối di sản với đời sống đương đại.
Điểm đặc biệt của dự án là sự tổng hòa bốn giá trị được coi là “Tứ tuyệt” của văn hóa Việt: Hương trà, Ca trù, Thơ Kiều và Áo dài. Thông qua nghệ thuật kể chuyện và trưng bày, các yếu tố này không chỉ được bảo tồn mà còn được “nghệ thuật hóa” để chạm tới cảm xúc công chúng.
Du khách đến Hoàng Lê Gia sẽ trải nghiệm hành trình văn hóa toàn diện: nhâm nhi trà Shan Tuyết, lắng nghe tiếng ca trù, chiêm ngưỡng áo dài thêu tay, tìm lại những vần Kiều quen thuộc. Sự kết hợp này giúp di sản Việt Nam trở nên gần gũi, giàu sức sống và lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống đương đại.
Trong phát biểu tại lễ khai mạc, bà Nguyễn Thị Hồi, Phó Chủ tịch phụ trách đối ngoại, Hội Nữ trí thức Việt Nam nói : “Chúng tôi là Hội Nữ trí thức Việt Nam, đặc biệt là Chi hội Đối ngoại – nơi hội tụ nhiều nữ đại sứ, nhà ngoại giao và trí thức. Chúng tôi mong muốn làm một điều gì đó để kỷ niệm 80 năm thành lập ngành Ngoại giao Việt Nam, đồng thời gắn với 80 năm Quốc khánh, thể hiện sự đóng góp của phụ nữ trí thức vào dòng chảy lịch sử dân tộc.”
Bà cũng cho biết, sự kiện còn mang một nhân duyên đẹp, xuất phát từ sự kết nối của NSND Tâm Chính, tạo cơ hội hợp tác giữa Hội Nữ trí thức với NTK Lan Hương và NAG Hoàng Hiệu. “Chị Lan Hương đã đồng hành cùng chúng tôi, sẵn sàng tổ chức chương trình dành riêng cho phụ nữ. Đây là dịp để các nữ trí thức gặp gỡ, giao lưu, khoác lên mình tà áo dài biểu tượng đã song hành cùng các nữ đại sứ trên bước đường ngoại giao Việt Nam,” bà xúc động chia sẻ.
Bà Nguyễn Thị Hồi cũng khẳng định, việc tôn vinh áo dài không chỉ là sự tri ân đối với một trang phục truyền thống, mà còn là sự khẳng định vai trò và bản sắc của phụ nữ Việt Nam trong hành trình gìn giữ, phát triển di sản. Tà áo dài hiện diện trong nghiên cứu, nghệ thuật và ngoại giao văn hóa, trở thành “ngôn ngữ chung” giúp nữ trí thức Việt Nam kết nối, giao lưu quốc tế, minh chứng cho sức sống bền bỉ của di sản trong môi trường sáng tạo và hội nhập.
Thay mặt Hội Nữ trí thức Việt Nam, bà gửi lời cảm ơn sâu sắc tới NTK Lan Hương và NAG Hoàng Hiệu – những người đồng hành, góp phần tạo nên một sự kiện đầy ý nghĩa, gắn kết cộng đồng nữ trí thức và tôn vinh giá trị văn hóa dân tộc.
NTK Lan Hương xúc động chia sẻ: “Lần đầu tiên chúng tôi tổ chức một chương trình mang sắc thái mới, kết hợp bốn yếu tố từ ‘Tứ tuyệt’ văn hóa Việt: Hương trà, Ca trù, Thơ Kiều và Áo dài. Đây không chỉ là sự kiện thời trang, mà còn là không gian nghệ thuật đa giác quan, nơi tinh hoa truyền thống được tái hiện sống động và đương đại. Chương trình được xây dựng trên sự hòa quyện thơ ca, nhạc họa, thời trang và ẩm thực, nhằm mang đến trải nghiệm văn hóa toàn diện. Hương trà thơm dịu, tiếng hát ca trù mê hoặc, những câu thơ Kiều vang vọng, tất cả hòa quyện với vẻ đẹp thanh lịch của tà áo dài. Đó là tình yêu sâu sắc của chúng tôi với văn hóa dân tộc, đồng thời là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại.”
NTK Lan Hương cũng gửi lời cảm ơn đặc biệt đến toàn bộ khách mời và ê-kíp đã góp sức tạo nên sự kiện, đặc biệt là sự hiện diện của các nữ trí thức, giúp làm nổi bật thông điệp bảo tồn văn hóa không tách rời sáng tạo tri thức.
Lễ mở cửa không gian văn hóa tại Hoàng Lê Gia không chỉ mang tính biểu tượng, mà còn gợi mở hướng đi cho các dự án văn hóa tương lai. Tại đây, du khách không chỉ đến tham quan, mà còn tham gia vào trải nghiệm văn hóa tương tác, nơi truyền thống và hiện đại song hành, nơi di sản được bảo tồn và không ngừng tái sinh.
