Nhà văn Balzac (Pháp) từng nợ nần chồng chất đến mức kiệt sức vì viết không ngừng để trả nợ. Ông hiểu hơn ai hết cảm giác lao vào kiếm tiền bằng mọi giá rồi bị chính đồng tiền ấy nuốt ngược trở lại. Từ những trải nghiệm cay đắng, ông viết “Miếng da lừa”, kể về chàng trai Raphael - người sở hữu tấm da kỳ lạ có thể biến mọi điều ước thành hiện thực nhưng đổi lại là tuổi thọ bị rút dần sau mỗi lần ước nguyện.

Raphael đạt được tiền bạc, quyền lực và tình ái chỉ bằng một câu nói. Nhưng khi miếng da ngày càng nhỏ lại, anh nhận ra tất cả những gì mình có được đều phải trả bằng chính mạng sống. Anh sống trong hoảng loạn, cố gắng không dám ước thêm điều gì, không dám thừa nhận ham muốn của mình. Và cuối cùng, anh vẫn gục ngã vì chính lòng tham đi đường tắt.

Câu chuyện tưởng như viễn tưởng nhưng lại chạm vào thực tế hôm nay: nhiều người lớn đang dạy con cách kiếm tiền nhanh, mà quên dạy con trở thành người tử tế. Từ câu chuyện của Balzac và Raphael, có ba “loại tiền” mà cha mẹ tuyệt đối không nên để con tập kiếm từ nhỏ.

Ảnh minh hoạ

1. Đồng tiền của sự may rủi – đồng tiền gieo mầm ảo tưởng

Raphael bước vào cạm bẫy đầu tiên bằng cách… thắng bạc. Chỉ một lần thắng lớn đã đủ khiến anh tin rằng vận may là con đường sống. Cảm giác “dễ quá, được ngay” trở thành chất gây nghiện. Từ đó, anh không còn kiên nhẫn với lao động, cũng không tôn trọng quy luật nỗ lực - kết quả. Đây chính là đồng tiền của sự may rủi: trúng số, đánh cược, ăn may, gian lận mà đạt điểm cao, “được việc” nhờ quen biết chứ không nhờ năng lực.

Nếu trẻ lớn lên trong môi trường ấy, trẻ học được điều gì? Không phải là cố gắng mà là chờ vận đỏ. Không phải là trách nhiệm mà là đổ lỗi cho số phận. Khi may mắn không đến, trẻ suy sụp rất nhanh vì không hề có năng lực chống đỡ từ bên trong.

Đồng tiền của may rủi đánh cắp ở trẻ hai thứ quan trọng nhất: ý chí và lòng tự trọng.

2. Đồng tiền của con đường tắt – đồng tiền rút ngắn tương lai

Miếng da lừa biến mọi ước muốn của Raphael thành hiện thực. Chỉ cần nói ra, anh có danh tiếng, địa vị, giàu sang. Nhưng đổi lại, miếng da nhỏ dần theo mỗi điều ước – cũng đồng nghĩa với tuổi thọ của anh bị cắt ngắn. Món quà của số phận thực chất mang sẵn cái giá phía sau.

Ngày nay, “miếng da lừa” không còn hình dạng cụ thể, nhưng nó hiện diện dưới nhiều hình thức: gian dối để đạt thành tích nhanh hơn, lách luật để kiếm tiền nhanh hơn, đi tắt để nổi tiếng sớm hơn.

Khi trẻ quen với suy nghĩ “cứ đạt mục tiêu là được, cách nào cũng xong”, trẻ sẽ: mất khả năng kiên trì, coi thường kỷ luật, tin rằng thành công không cần chờ đợi

Nhưng đời sống thật không giống chiếc nút tắt - bật. Con đường tắt thường dẫn đến ngõ cụt. Trong câu chuyện của Balzac, Raphael đạt được tất cả rất nhanh, nhưng lại sống trong nỗi sợ hãi mất tất cả, để rồi kết thúc bằng diệt vong. Trong đời thực, cái kết ấy có thể không bi kịch đến thế, nhưng chắc chắn là sự rỗng tuếch, bất an và dễ sụp đổ.

Trẻ không sợ thất bại. Trẻ chỉ đáng sợ nhất khi quen chiến thắng mà không biết vì sao mình thắng.

3. Đồng tiền của sự tính toán – đồng tiền làm hỏng nhân cách

Trong những năm tháng nghèo khổ, Raphael quen cô gái tên Pauline. Cô quan tâm anh từ những điều nhỏ nhất, chia sẻ từng bữa ăn, giấu tiền giúp đỡ mà không đòi hỏi đáp trả. Nhưng Raphael không trân trọng điều đó. Anh tính toán rằng tình yêu của cô “không mang lại lợi ích”, rồi quay sang theo đuổi một phụ nữ giàu có và quyền lực để mong đổi đời.

Anh tập diễn, tập nói những điều cô ấy thích, xây dựng hình ảnh giả tạo để gây ấn tượng, thậm chí lén lút theo dõi để nắm điểm yếu của người mình theo đuổi. Nhưng cuối cùng, anh chỉ nhận về sự khinh bỉ.

Đó là đồng tiền của sự tính toán và lợi dụng tình cảm người khác.

Khi trẻ học cách “chọn bạn mà lợi dụng”, chọn tình cảm như chọn cổ phiếu sinh lời, trẻ sẽ đánh mất: khả năng yêu thương thật lòng, niềm tin vào người khác, sự trong trẻo của tâm hồn

Một đứa trẻ thông minh không phải là đứa trẻ biết “tận dụng” người khác, mà là đứa trẻ biết tôn trọng giá trị của người khác và giá trị của chính mình.

Nhân cách bị bào mòn từng chút một, đó là cái giá đắt nhất mà không đồng tiền nào bù được.

Balzac để Raphael chết, không phải để hù dọa, mà để nói rằng mỗi sự may rủi, mỗi con đường tắt, mỗi tính toán vụ lợi đều có hóa đơn kèm theo. Có lúc hóa đơn đến muộn, nhưng chắc chắn sẽ đến.

Cha mẹ không thể đi thay con suốt đời, nhưng có thể dạy con một điều căn bản: kiếm tiền không phải là mục tiêu đầu tiên của đời người, điều quan trọng hơn là con trở thành ai trong hành trình kiếm tiền đó.

Hãy cho con kiếm đồng tiền từ năng lực, lao động và lòng tử tế. Vì chỉ những đồng tiền ấy mới giúp con ngẩng cao đầu mà sống, và ngủ một giấc thật yên mỗi đêm.