Một nghiên cứu trên tạp chí Science Communication đã lật đổ định kiến lâu đời khi đã chỉ ra rằng công chúng có xu hướng tin tưởng các nhà khoa học nữ nhiều hơn so với đồng nghiệp nam. Đây được xem là một phát hiện gây bất ngờ lớn trong giới khoa học và truyền thông.

Thực hiện bởi Giáo sư Austin Y. Hubner từ Đại học Louisville và Giáo sư Olivia M. Bullock từ Đại học Florida tại Gainesville, nghiên cứu này đã thách thức quan niệm cho rằng nam giới, vốn từ lâu thống trị lĩnh vực khoa học, sẽ mặc định được coi là đáng tin cậy hơn.

"Thông thường, khi yêu cầu mọi người hình dung ra một nhà khoa học, họ sẽ vẽ một người đàn ông với mái tóc xoăn kiểu Einstein", Giáo sư Bullock, giảng viên ngành Báo chí và Truyền thông của Đại học Florida, chia sẻ.

Giáo sư Hubner cho biết, nghiên cứu này bắt nguồn từ những phát hiện "nghịch lý" trên mạng xã hội Reddit, nơi các nhà khoa học nữ nhận được nhiều lượt "thích" hơn. Tuy nhiên đồng thời, khi phỏng vấn, chính những nhà khoa học nữ này lại báo cáo rằng họ nhận được nhiều lời quấy rối hơn.

"Bất chấp nghiên cứu trên Reddit, việc phát hiện các nhà khoa học nữ được nhìn nhận tổng thể là có năng lực hơn thực sự đáng ngạc nhiên và khiến chúng tôi phải đào sâu hơn để làm rõ điều gì đang diễn ra đằng sau cách công chúng nhìn nhận các nhà khoa học nữ", Giáo sư Hubner cho biết.

Cuộc khảo sát "Khoa học nên có gương mặt nữ giới"

Trong nghiên cứu mang tên "Khoa học nên có gương mặt nữ giới", Hubner và Bullock tập trung phân tích 2 yếu tố cấu thành "năng lực", đó là sự uy quyền (hay mức độ chuyên môn) và cảm giác dễ gần (hay cảm nhận ấm áp từ người nói). Theo Giáo sư Bullock, 2 yếu tố này tồn tại trong một "sự căng thẳng" nhất định.

"Năng lực mang một yếu tố uy quyền trong nó. Chúng ta thường cho rằng những người có năng lực là khi họ xuất sắc trong một lĩnh vực nào đó. Chúng ta không cần phải thích họ nhiều khi bởi chúng ta sợ họ”, bà cho biết.

Điều này đặc biệt trớ trêu đối với phụ nữ. Theo bà Bullock, một nữ chuyên gia nhiều khi muốn tạo hình ảnh dễ gần để tăng mức độ tín nhiệm thì việc trở nên “quá đáng yêu” lại làm giảm đi độ tin cậy của mình, tạo ra một tình thế “tiến thoái lưỡng nan”.

Theo các nhà nghiên cứu, “nghịch lý” này bắt nguồn từ các lý thuyết về vai trò xã hội và nhận thức xã hội, vốn mặc định nam giới ở các vị trí quyền lực, lãnh đạo, trong khi nữ giới chỉ được kỳ vọng ở các vai trò chăm sóc.

"Khi phụ nữ đi chệch khỏi các chuẩn mực hoặc kỳ vọng giới tính, họ có thể gặp phải 'hiệu ứng phản ứng dữ dội', khiến họ bị trừng phạt vì sự vi phạm của mình," các tác giả viết.

Để kiểm chứng giả thuyết, nghiên cứu đã khảo sát 951 người (476 nữ, 475 nam) với độ tuổi trung bình gần 41, đa dạng về sắc tộc và trình độ học vấn.

Nghiên cứu mô phỏng các bài đăng trên Instagram, hiển thị hình ảnh các nhà khoa học nam và nữ thực hiện các hành động tương tự trong phòng thí nghiệm. Các bức ảnh được lựa chọn cẩn thận để đảm bảo sự đồng đều về ngoại hình, và tên của họ cũng được đặt gần giống nhau.

Dưới mỗi bức ảnh là một đoạn văn giới thiệu về công trình khoa học của mỗi nhà khoa học. Sau 5 giây, những người tham gia được yêu cầu đánh giá mức độ tin cậy trên thang điểm Likert 7 điểm.

Kết quả cho thấy, các nhà khoa học nữ đạt trung bình 4.12 điểm về mức độ yêu thích, trong khi các nhà khoa học nam chỉ đạt 3.43 điểm, xác nhận giả thuyết các nhà khoa học nữ thực sự được yêu thích hơn.

"Những phản ứng tích cực giúp các nhà khoa học nữ được đánh giá là người có năng lực hơn. Chúng tôi tin điều này cho thấy những phản ứng tình cảm tích cực có thể hoạt động như một hiệu ứng hào quang đối với các nhà khoa học, khi mọi người nhận thấy nhà khoa học nữ năng lực hơn vì họ được yêu thích hơn”, Giáo sư Hubner nhận định.

Điều này có thể giải thích tại sao ở những người nổi tiếng quảng bá sản phẩm, việc yêu thích hoặc đồng cảm với người nói sẽ khiến thông điệp của họ được đón nhận tích cực hơn.

Nghiên cứu cũng tìm thấy bằng chứng thống kê cho giả thuyết rằng "việc tiếp xúc với thông điệp khoa học từ một nhà khoa học nữ sẽ làm tăng niềm tin vào khoa học thông qua các yếu tố trung gian như tăng cường năng lực và cảm giác dễ gần".

Tuy nhiên trái với quan điểm cho rằng phụ nữ sẽ tin tưởng các nhà khoa học nữ hơn và nam giới thì ngược lại, Giáo sư Bullock cho biết "Chúng tôi thực sự tìm thấy điều ngược lại, rằng phụ nữ có xu hướng thích các nhà khoa học nam hơn và nam giới có xu hướng thích các nhà khoa học nữ hơn”.

“Có nghiên cứu cho thấy chúng ta có xu hướng chỉ trích nhiều hơn những người hành động vượt ra khỏi khuôn mẫu giới tính. Chúng ta thường cảm thấy đe dọa bởi họ hơn. Có lẽ phụ nữ cảm thấy bị đe dọa nhiều hơn khi thấy phụ nữ khác trong vai trò làm khoa học, còn khi nhìn một nam giới làm khoa học, họ lại cảm thấy quen thuộc hơn”.