Giới khảo cổ học toàn cầu không khỏi bàng hoàng trước những phát hiện khảo cổ học chấn động tại vùng đất phía tây Trung Quốc. Hàng trăm xác ướp Tarim, được khai quật từ lòng sa mạc Taklamakan khắc nghiệt, không chỉ gây ấn tượng bởi sự nguyên vẹn đáng kinh ngạc mà còn bởi những đặc điểm ngoại hình khác biệt, mang đậm dấu ấn của người châu Âu hoặc Kavkaz.

Hình ảnh một xác ướp tại Bảo tàng Khu tự trị Duy Ngô Nhĩ Tân Cương, Trung Quốc. Ảnh: Sputnik

Phát hiện này đang làm dấy lên những cuộc tranh luận sôi nổi, thậm chí đặt ra một góc nhìn mới về những truyền thuyết địa phương về những người "mắt xanh, tóc vàng" được cho là những người sáng lập ban đầu, những chính khách đầu tiên của nhà nước Trung Hoa cổ đại.

Từ những khám phá đầu thế kỷ 20...

Những dấu vết đầu tiên về sự tồn tại của những xác ướp bí ẩn này được ghi nhận vào đầu thế kỷ 20. Nhà thám hiểm người Thụy Điển, Sven Hedin, trong quá trình nghiên cứu dọc theo hai nhánh của Con đường Tơ Lụa xuyên qua sa mạc Taklamakan, đã phát hiện những ngôi mộ cổ chứa đựng những hài cốt khác thường. Ngay lập tức, ông nhận ra rằng đây không phải là di cốt của những người thuộc chủng Á hay Mongoloid. Những xác ướp đầu tiên này sau đó đã được nhà khoa học đưa về các bảo tàng ở châu Âu để nghiên cứu.

Tuy nhiên, sự bùng nổ của Chiến tranh Thế giới thứ nhất đã làm gián đoạn quá trình nghiên cứu chi tiết. Đồng thời, các chuyên gia Trung Quốc vào thời điểm đó cũng không mặn mà với việc tiếp tục khai quật, bởi phát hiện này dường như đặt ra những nghi ngờ về tính liên tục và thuần nhất của nền văn minh Trung Hoa vốn được coi trọng. Những xác ướp ban đầu vẫn được bảo quản cẩn trọng tại các bảo tàng châu Âu.

...đến sự trỗi dậy của một bí ẩn khoa học

Mãi đến những năm 1970, khi nhiều xác ướp tương tự tiếp tục được tìm thấy ở sa mạc Taklamakan, bí ẩn này mới thực sự thu hút sự quan tâm trở lại của giới khoa học. Trong những năm gần đây, các nhà khảo cổ học Trung Quốc, phối hợp với các đồng nghiệp quốc tế, đã khai quật được hơn 300 xác ướp tại miền tây Trung Quốc.

Điều khiến những xác ướp này trở nên đặc biệt ấn tượng là mức độ bảo quản hoàn hảo đáng kinh ngạc của cả cơ thể lẫn trang phục. Họ sở hữu những đặc điểm khuôn mặt mang nét châu Âu rõ rệt, mái tóc màu vàng hoe hoặc hạt dẻ, cùng với vóc dáng cao lớn. Phát hiện khảo cổ học mang tính đột phá này đã gây chấn động giới nghiên cứu trên toàn thế giới.

"Mỹ nhân Lâu Lan" và "Người đàn ông Cherchen": Những nhân chứng của thời gian

Trong số những xác ướp Tarim nổi tiếng nhất, không thể không nhắc đến "Mỹ nhân Lâu Lan". Các phân tích cho thấy người phụ nữ trẻ này sở hữu chiều cao ấn tượng 1,8 mét, làn da trắng và mái tóc hạt dẻ. Các nhà khoa học xác định niên đại của "Mỹ nhân Lâu Lan" lên tới 3.800 năm. Thi thể bà được phát hiện vào năm 1980 ở phía nam sa mạc Lop Nor, được quấn trong một tấm chiếu rơm thay vì chôn trong quan tài. Bên cạnh hài cốt còn có những vật dụng cá nhân như lược, giỏ và tấm thảm, cho thấy một cuộc sống đời thường đã từng tồn tại nơi đây. Hiện tại, xác ướp quý giá này được lưu giữ tại bảo tàng Khu tự trị Duy Ngô Nhĩ Tân Cương ở thành phố Urumqi. Một "Mỹ nhân Lâu Lan" khác, được khai quật vào năm 2004, cũng có niên đại tương tự, qua đời ở độ tuổi 25.

Một "Mỹ nhân Lâu Lan" được khai quật vào năm 2004. Được chôn cất ở tuổi 25, cô đã 3800 tuổi. Ảnh: Sputnik

Gần nơi tìm thấy "Mỹ nhân Lâu Lan", các nhà khảo cổ học còn phát hiện một ngôi mộ đặc biệt thú vị, chứa xác ướp của một người đàn ông cao khoảng hai mét, với làn da sáng và mái tóc xám. Xác ướp này được đặt tên là “Người đàn ông Cherchen”, theo tên thành phố nơi ông được tìm thấy. Các nhà khoa học đánh giá đây là một trong những xác ướp được bảo quản tốt nhất trên thế giới, mặc dù đã có niên đại khoảng 3.000 năm. Vào thời điểm qua đời, "Người đàn ông Cherchen" khoảng 50 tuổi, khuôn mặt mang những hình xăm độc đáo. Các nhà khoa học nghi ngờ ông có thể là một thủ lĩnh bộ lạc, dựa trên những vật tùy táng phong phú bao gồm 10 chiếc mũ đội đầu, một chiếc yên ngựa, hộp sọ ngựa và móng guốc. Đáng chú ý, trong cùng ngôi mộ còn có xác ướp của một đứa trẻ ba tháng tuổi được quấn trong tấm vải liệm, nằm trên chiếc gối da cừu với đôi mắt được che bằng những viên đá màu xanh.

Xác ướp của “Người đàn ông Cherchen”, Trung Quốc. Ảnh: Getty Images

Những tranh luận chưa có hồi kết

Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu được tiến hành, cộng đồng khoa học vẫn chưa đạt được sự thống nhất về nguồn gốc chính xác của những xác ướp Tarim. Tuy nhiên, sự phân bố rộng rãi của người châu Âu ở khu vực Nội Á cách đây 2 - 3 nghìn năm đã được củng cố bởi dữ liệu từ nhiều nguồn tài liệu cổ.

Một ví dụ điển hình là ghi chép của nhà sử học La Mã Pliny the Elder, người đã thuật lại lời kể của một sứ thần Ceylon khi đến yết kiến Hoàng đế Claudius, mô tả cư dân miền tây Trung Quốc là những người "cao hơn chiều cao trung bình, với mái tóc vàng hoe và đôi mắt xanh".

Giả thuyết phổ biến nhất hiện nay cho rằng những xác ướp Tarim thuộc về người Tochari (hay Tokhari), một dân tộc Ấn - Âu nói tiếng Tocharian. Tuy nhiên, bản thân nguồn gốc và sự di cư của người Tochari vẫn là một chủ đề gây tranh cãi trong giới khoa học. Rõ ràng, những xác ướp mang đặc điểm của người da trắng này đang mở ra những hướng nghiên cứu mới, hứa hẹn mang đến những hiểu biết sâu sắc hơn về quá khứ phức tạp và đa dạng của khu vực Trung Á, cũng như mối liên hệ bất ngờ với các nền văn minh cổ đại khác. Bí ẩn về những cư dân "mắt xanh, tóc vàng" trên vùng đất Trung Hoa vẫn đang chờ đợi những khám phá tiếp theo để có thể hé lộ trọn vẹn câu chuyện lịch sử đầy bất ngờ này.