Aspergillus là nhóm nấm phổ biến, có mặt trong đất, nước và phân bón. Chúng đóng vai trò thiết yếu trong hệ sinh thái, song cũng là nguyên nhân gây ra các bệnh nhiễm trùng nặng, cướp đi sinh mạng của khoảng 2,5 triệu người mỗi năm trên toàn thế giới.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, giới chuyên gia cảnh báo những loại nấm như Aspergillus sẽ xâm nhập mạnh vào nhiều khu vực mới, đe dọa sức khỏe cộng đồng toàn cầu.

Chủng nấm Aspergillus

Một nhóm nghiên cứu tại Đại học Manchester (Anh) đã sử dụng mô hình máy tính để lập bản đồ về khả năng lây lan trong tương lai của Aspergillus. Kết quả cho thấy, một số loài trong nhóm nấm này, đặc biệt là Aspergillus flavus, có thể mở rộng phạm vi tới Bắc Mỹ, Trung Quốc, Nga và châu Âu – những khu vực vốn chưa phải là môi trường lý tưởng trước đây.

Theo nhà nghiên cứu Norman van Rijn, nấm Aspergillus flavus có khả năng kháng thuốc và gây nhiễm trùng nặng, không chỉ ở người mà còn trên cây trồng – đe dọa trực tiếp tới an ninh lương thực. Loài nấm này ưa khí hậu nhiệt đới ẩm, và với viễn cảnh Trái đất tiếp tục ấm lên, dự báo diện tích phân bố của nó có thể tăng thêm 16%.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa Aspergillus flavus vào danh sách các tác nhân gây bệnh nấm cần theo dõi đặc biệt từ năm 2022, do mức độ nguy hiểm và khả năng kháng thuốc điều trị.

Một loài khác là Aspergillus fumigatus, vốn phát triển mạnh ở vùng khí hậu ôn hòa, cũng được dự báo sẽ lan rộng về phía Bắc, với phạm vi lây lan có thể tăng tới 77,5% vào năm 2100. Nghiên cứu cảnh báo đến 9 triệu người tại châu Âu có thể phơi nhiễm với bào tử nấm này.

Các nhà khoa học cho biết, phần lớn con người đều hít phải bào tử nấm mỗi ngày, nhưng hệ miễn dịch khỏe mạnh thường đủ sức chống lại chúng. Tuy nhiên, những người có bệnh nền như hen suyễn, ung thư, xơ nang, viêm phổi hoặc từng mắc Covid-19, lại có nguy cơ cao phát triển thành bệnh nấm aspergillosis, một dạng nhiễm trùng cơ hội với tỷ lệ tử vong từ 20% đến 40%.

“Nếu hệ miễn dịch không đủ mạnh, nấm sẽ bắt đầu phát triển và ăn dần cơ thể từ bên trong”, chuyên gia cảnh báo.

Một điểm đáng lo ngại là hiện thế giới chỉ có 4 loại thuốc chống nấm, trong khi tình trạng kháng thuốc ngày càng gia tăng khiến việc điều trị thêm phần khó khăn. Ngoài ra, các triệu chứng của bệnh thường dễ nhầm lẫn với các bệnh hô hấp thông thường như sốt hay ho, khiến việc chẩn đoán kịp thời trở nên thách thức.

Bên cạnh yếu tố nhiệt độ, các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, lũ lụt và bão lớn cũng có thể thúc đẩy sự phát tán bào tử nấm trên diện rộng. Đã từng có những đợt bùng phát nấm sau các thảm họa tự nhiên, chẳng hạn như sau trận lốc xoáy ở Joplin, Missouri (Mỹ) năm 2011.

Trao đổi với báo chí, bà Elaine Bignell – đồng Giám đốc Trung tâm Y học nấm thuộc Đại học Exeter – nhận định nghiên cứu mới đã “làm sáng tỏ mối đe dọa từ nấm trong môi trường tự nhiên”, đồng thời cảnh báo thế giới vẫn chưa chuẩn bị đầy đủ để ứng phó với làn sóng lây lan sắp tới.

Dù vậy, các chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng đây mới chỉ là những mô hình giả định và cần thêm nghiên cứu chuyên sâu để hiểu rõ hơn về cách loài nấm này tương tác với biến đổi khí hậu trong thực tế.

Sự quan tâm của công chúng về các loại nấm gây bệnh cũng gia tăng gần đây nhờ bộ phim viễn tưởng “The Last of Us” khi một chủng nấm giả tưởng biến con người thành sinh vật ăn thịt. Dù chỉ là hư cấu, các nhà khoa học hy vọng tác phẩm này có thể giúp nâng cao nhận thức cộng đồng về những mối đe dọa thực tế từ thế giới nấm.