Ảnh minh họa: ITN

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, trong bối cảnh toàn cầu hóa, sự kết nối tri thức xuyên biên giới đóng vai trò quan trọng để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Việt Nam có nhu cầu lớn về nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo, vật liệu mới và y tế. Việc xây dựng khung chính sách để thu hút, giữ chân chuyên gia quốc tế và cộng đồng trí thức người Việt Nam ở nước ngoài vì thế trở thành nhiệm vụ cấp bách.

Dự thảo quy định, người Việt Nam ở nước ngoài và chuyên gia nước ngoài sẽ được hưởng chính sách ưu đãi nếu đáp ứng một số điều kiện. Cụ thể, họ phải chủ trì hoặc tham gia nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo có tầm quan trọng ở cấp quốc gia, bộ, ngành hoặc địa phương, đồng thời có đóng góp thiết thực cho phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam. Ngoài ra, ứng viên cần đáp ứng một trong những tiêu chí như: sở hữu sáng chế hoặc giống cây trồng đã được ứng dụng rộng rãi; có công trình nghiên cứu xuất sắc từng giành giải thưởng trong nước hoặc quốc tế; có bằng tiến sĩ kèm theo ít nhất ba năm kinh nghiệm nghiên cứu, giảng dạy tại cơ sở uy tín ở nước ngoài; hoặc từng tham gia các chương trình hợp tác quốc tế, làm việc tại doanh nghiệp, viện nghiên cứu lớn ở nước ngoài.

Một khi đủ điều kiện, chuyên gia và nhà khoa học sẽ được hưởng nhiều chính sách ưu đãi. Về tuyển dụng, người Việt Nam ở nước ngoài có thể được bổ nhiệm vào chức danh lãnh đạo tại tổ chức khoa học và công nghệ công lập, được tiếp nhận vào viên chức, đồng thời giữ chức danh khoa học hoặc công nghệ theo quy định của pháp luật. Chuyên gia nước ngoài cũng được tạo điều kiện đảm nhận vị trí lãnh đạo trong các viện, trung tâm nghiên cứu tại Việt Nam. Cả hai nhóm đối tượng đều được hỗ trợ thủ tục cấp giấy phép lao động phù hợp với đặc thù ngành khoa học và công nghệ. Đặc biệt, thành viên gia đình đi kèm – bao gồm cha mẹ, vợ hoặc chồng, con đẻ, con nuôi dưới 18 tuổi – được tạo điều kiện tìm việc làm, học tập và tham gia hệ thống giáo dục tại Việt Nam.

Chính sách về tiền lương cũng được thiết kế theo hướng cạnh tranh. Mức lương sẽ dựa trên tính chất và quy mô nhiệm vụ khoa học được giao, năng lực chuyên môn, hiệu quả thực tế và so sánh với mức trả của các tổ chức nghiên cứu quốc tế hoặc doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài tại Việt Nam. Đây được coi là bước tiến quan trọng nhằm đảm bảo thu nhập của chuyên gia không thua kém thị trường quốc tế, tạo động lực để họ yên tâm cống hiến.

Bên cạnh lương, vấn đề chỗ ở cũng được quan tâm. Theo dự thảo, người Việt Nam ở nước ngoài và chuyên gia nước ngoài trong thời gian làm việc tại Việt Nam sẽ được cơ quan, tổ chức sử dụng bố trí chỗ ở hoặc hỗ trợ kinh phí thuê nhà. Chính sách này nhằm giảm bớt những khó khăn ban đầu, đồng thời khuyến khích họ gắn bó lâu dài.

Ngoài ra, dự thảo cũng đề cập đến chính sách khen thưởng và vinh danh. Những cá nhân có thành tích xuất sắc sẽ được xem xét phong tặng các danh hiệu cao quý theo Luật Thi đua, Khen thưởng, được đề cử nhận giải thưởng khoa học – công nghệ cấp Nhà nước hoặc quốc tế, đồng thời được vinh danh tại các sự kiện, chương trình biểu dương. Đây không chỉ là sự ghi nhận, mà còn là cách tôn vinh, khẳng định giá trị của tri thức đối với sự phát triển của đất nước.

Cùng với đó, nhiều quyền lợi khác cũng được đưa vào dự thảo. Chuyên gia, nhà khoa học được hưởng ưu đãi tối đa về thuế; được phép chuyển thu nhập hợp pháp ra nước ngoài theo quy định về ngoại hối; được mua ngoại tệ khi có nguồn thu hợp pháp bằng đồng Việt Nam; và được đảm bảo các điều kiện cần thiết phục vụ nghiên cứu, sáng tạo.

Những đề xuất chính sách này phản ánh quyết tâm của Việt Nam trong việc hội nhập sâu rộng vào dòng chảy tri thức toàn cầu. Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, dự thảo hiện đang được công bố trên Cổng thông tin điện tử của Bộ để lấy ý kiến từ các bộ, ngành, nhà khoa học trong và ngoài nước. Đây là bước quan trọng nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý, bảo đảm các chính sách thực sự khả thi, phù hợp với nhu cầu thực tiễn và kỳ vọng của cộng đồng khoa học.

Việc xây dựng chính sách thu hút trí thức Việt Nam ở nước ngoài và chuyên gia quốc tế không chỉ nhằm bổ sung nhân lực cho các viện nghiên cứu hay trường đại học, mà còn hướng tới mục tiêu lớn hơn: tạo dựng một hệ sinh thái khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo có sức cạnh tranh toàn cầu. Khi những bộ óc xuất sắc có thể yên tâm làm việc, được trả công xứng đáng và được tôn vinh, Việt Nam sẽ có thêm cơ hội tạo ra những đột phá trong nghiên cứu, chuyển giao công nghệ và ứng dụng vào đời sống.

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, nguồn lực trí thức trở thành tài sản quý giá bậc nhất. Dự thảo Nghị định của Bộ Khoa học và Công nghệ, nếu được thông qua và thực thi hiệu quả, sẽ là một bước đi cần thiết để Việt Nam thu hút, gắn kết trí tuệ toàn cầu, phục vụ trực tiếp cho mục tiêu phát triển nhanh và bền vững của đất nước trong những thập kỷ tới.