Người đặt nền móng cho ngành Hóa dược tại Việt Nam

Tối 2.10, tại Rio de Janeiro (Brazil), trong khuôn khổ Hội nghị lần thứ 17 của TWAS, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai, Phó Giám đốc Đại học Quốc gia TP.HCM, chính thức được công nhận là Viện sĩ của Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới. Cùng được vinh danh là Thiếu tướng, GS.TSKH, Thầy thuốc Nhân dân Nguyễn Thế Hoàng, nguyên Phó Giám đốc Bệnh viện Trung ương Quân đội 108. Sự kiện không chỉ khẳng định vị thế khoa học Việt Nam trên bản đồ tri thức quốc tế, mà còn là niềm tự hào cho phụ nữ Việt trong lĩnh vực vốn hiếm nữ giới trụ vững.

GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai, Phó Giám đốc Đại học Quốc gia TP.HCM, chính thức được công nhận là Viện sĩ của Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới

Sinh năm 1974 tại Quảng Ngãi, tốt nghiệp ngành Hóa học của Đại học Tổng hợp TP.HCM, rồi bảo vệ Tiến sĩ Hóa dược tại Đại học Y Dược Toyama (Nhật Bản), Nguyễn Thị Thanh Mai trở về nước với một ước vọng duy nhất: xây dựng ngành Hóa dược Việt. “Lúc ấy, nước ta chưa có cơ sở nghiên cứu bài bản về hóa dược. Tôi nghĩ, nếu không ai bắt đầu thì bao giờ Việt Nam mới có ngành Hóa dược của riêng mình,” bà kể.

Những năm đầu, phòng thí nghiệm của bà chỉ có vài thiết bị cũ, hóa chất ít ỏi. Vừa giảng dạy, vừa nuôi con nhỏ, bà vẫn miệt mài viết thuyết minh, gõ cửa từng nơi xin kinh phí. Đêm xuống, khi con ngủ, bà lại lặng lẽ trở lại bàn thí nghiệm. “Mệt nhưng chưa bao giờ thấy khổ. Vì tôi biết mình đang đi đúng đường,” bà nói. Từ căn phòng nhỏ ấy, ngành Hóa dược Đại học Quốc gia TP.HCM ra đời. Giờ đây, mỗi năm có hàng chục sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh tốt nghiệp, nhiều người trong số họ đã trở thành những nhà khoa học trẻ tiếp nối con đường mà bà khởi xướng.

Khoa học bắt đầu từ những điều bình dị

Với GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai, khoa học không nằm trong những công thức khô cứng mà bắt đầu từ chính cuộc sống Việt Nam. Một lần công tác Tây Nguyên, bà nghe người nuôi ong nói nọc ong chữa được viêm khớp. Tò mò, bà cùng nhóm nghiên cứu bắt tay tìm hiểu. Sau nhiều tháng miệt mài chiết tách, họ chứng minh được hoạt chất trong nọc ong có tác dụng kháng viêm mạnh. Công trình ấy mang lại Giải thưởng Sáng tạo TP.HCM năm 2019.

GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai trong phòng thí nghiệm

Cũng từ sự quan sát trong đời sống, bà phát hiện củ ngải bún, loài cây dân dã ở miền Trung  chứa hoạt chất kháng ung thư tụy và bảo vệ niêm mạc dạ dày. Nhóm của bà đã tách được 12 hợp chất mới chưa từng được ghi nhận trên thế giới, tạo nền tảng cho hai sản phẩm hỗ trợ điều trị ung thư đường tiêu hóa và viêm loét dạ dày, hoàn toàn từ dược liệu Việt Nam, giá rẻ và ít tác dụng phụ.

GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai (người thứ hai từ trái qua) nhận Giải thưởng Kovalepskai năm 2021 ngày 16/5/2022.

Đến nay, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai đã có hơn 80 công bố quốc tế, hàng chục công trình ứng dụng, và nhiều giải thưởng danh giá: Giải Quả Cầu Vàng 2017, Giải Sáng tạo TP.HCM 2019, Giải Kovalevskaia 2021. Nhưng với bà, niềm vui lớn nhất không phải là danh hiệu, mà là khi thấy kết quả nghiên cứu được ứng dụng, giúp ích cho cộng đồng.

Phụ nữ làm khoa học – hành trình gấp đôi nỗ lực

Trong mỗi cuộc trò chuyện, bà thường nói: “Phụ nữ làm khoa học phải nhân đôi nỗ lực để chứng minh năng lực của mình.” Giữa áp lực nghiên cứu và trách nhiệm gia đình, người phụ nữ ấy vẫn bền bỉ tiến bước. Khi đồng nghiệp nam có thể dành trọn thời gian trong phòng thí nghiệm, bà phải tranh thủ những đêm khuya hay lúc con say giấc. Nhưng chính sự tỉ mỉ, nhẫn nại và tinh tế – phẩm chất của phụ nữ lại trở thành sức mạnh giúp bà thành công trong các nghiên cứu đòi hỏi sự chính xác đến tuyệt đối.

Không chỉ là nhà khoa học, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai còn là người thầy truyền lửa. Trong mỗi giờ giảng, bà không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn kể những câu chuyện thật về thất bại và niềm tin, để học trò hiểu rằng khoa học không phải con đường trải hoa hồng, nhưng xứng đáng để theo đuổi. “Làm khoa học không phải để có danh, mà để tạo giá trị cho con người,” - bà thường nhắn sinh viên như thế.

Nhờ tâm huyết ấy, nhiều học trò của bà nay đã trở thành giảng viên, nhà nghiên cứu trẻ, tiếp tục tìm tòi, sáng tạo trên mảnh đất mà người thầy của họ đã khai phá.

Người phụ nữ mang trí tuệ Việt ra thế giới

Ngày được xướng tên tại TWAS, giữa hơn 300 nhà khoa học quốc tế, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai vẫn giữ nụ cười hiền hậu quen thuộc. Bà xem danh hiệu Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới không phải là đích đến, mà là điểm dừng để tiếp tục bước xa hơn.

“Khoa học là hành trình không có điểm dừng. Mỗi phát hiện nhỏ đều là một niềm hạnh phúc, vì tôi biết – từ một giọt mồ hôi trong phòng thí nghiệm, có thể mai này là niềm hy vọng cho cuộc sống con người,” bà chia sẻ.

Từ cô gái miền Trung yêu hóa học đến nhà khoa học hàng đầu Việt Nam, từ căn phòng nhỏ ở TP.HCM đến diễn đàn khoa học thế giới, Nguyễn Thị Thanh Mai đã chứng minh rằng trí tuệ và đam mê không có giới hạn giới tính. Giữa thế giới của những công thức, con số và ống nghiệm, người phụ nữ ấy vẫn tỏa sáng, lặng lẽ, kiên cường và đầy nhân văn.