Thủ tướng Phạm Minh Chính gặp mặt các đại biểu Hội nghị Mạng lưới các nhà khoa học và kỹ sư nữ khu vực châu Á - Thái Bình Dương và lãnh đạo Hội Nữ trí thức Việt Nam- Ảnh: VGP

Chúng ta vừa bước sang ngày 20/10 của năm 2025 – Ngày Phụ nữ Việt Nam. Đây là dịp để xã hội gửi lời tri ân đến những người phụ nữ đang và sẽ tiếp tục tạo nên giá trị cho đời sống bằng sự bền bỉ, trí tuệ và nhân ái. Nhưng với nhiều phụ nữ làm khoa học, mỗi ngày trong năm đều là một ngày để cống hiến không chỉ cho bản thân, mà cho sự phát triển bền vững của tri thức và tương lai đất nước.

Giữa con đường nghiên cứu vốn nhiều thách thức, những nữ trí thức Việt Nam vẫn kiên định bước tiếp. Họ âm thầm xây dựng nền tảng tri thức, tạo ra những công trình có giá trị học thuật và ứng dụng cao. Trong phòng thí nghiệm, trên giảng đường hay giữa những dự án công nghệ đầy áp lực, họ đều mang trong mình chung một khát vọng: làm cho tri thức Việt Nam tỏa sáng.

Theo thống kê của Bộ Khoa học và Công nghệ, phụ nữ hiện chiếm hơn 40% lực lượng nghiên cứu khoa học trong nước. Con số ấy không chỉ thể hiện sự tham gia mạnh mẽ của nữ giới vào lĩnh vực vốn được xem là “khô khan”, mà còn khẳng định bước tiến đáng kể về bình đẳng giới trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Từ công nghệ sinh học, y học, trí tuệ nhân tạo đến môi trường và năng lượng tái tạo, dấu ấn của phụ nữ Việt ngày càng rõ nét, góp phần định hình diện mạo khoa học quốc gia trong giai đoạn hội nhập.

GS.TSKH Phạm Thị Trân Châu

Những cái tên như GS.TSKH Phạm Thị Trân Châu – Chủ tịch đầu tiên của Hội Nữ Trí thức Việt Nam (2011 - 2021), nguyên Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn Khoa học - Giáo dục và Môi trường, UBTƯ MTTQ Việt Nam, Đại biểu Quốc hội khóa IX, khóa X (1992 - 2002), nguyên Chủ tịch Hội Hóa sinh – Sinh học phân tử Việt Nam đã có những đóng góp to lớn vì sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước; Anh hùng lao động thời kỳ đổi mới, GS.TS. Thầy thuốc Nhân dân Huỳnh Phương Liên; PGS.TS.NGND. AHLĐ Nguyễn Thị Trâm, là nhà giáo, nhà chọn giống lúa lai nổi tiếng của Việt Nam; Giáo sư Nguyễn Thị Kim Thanh – nhà khoa học Việt được vinh danh tại Anh với công trình tiên phong về nano y học; Tiến sĩ Trần Hà Liên Phương – người phát triển vật liệu nano ứng dụng trong điều trị ung thư; hay Giáo sư Nguyễn Thị Lan – Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, nhà lãnh đạo nữ tiêu biểu trong lĩnh vực công nghệ sinh học nông nghiệp… là minh chứng cho nỗ lực không ngừng nghỉ của phụ nữ Việt trên hành trình chinh phục tri thức toàn cầu.

Anh hùng lao động thời kỳ đổi mới, GS.TS. Thầy thuốc Nhân dân Huỳnh Phương Liên

Thế nhưng, đằng sau những giải thưởng, công bố quốc tế hay thành tựu nghiên cứu là vô số câu chuyện về sự kiên trì và bền bỉ. Với nhiều nhà khoa học nữ, con đường nghiên cứu không chỉ đòi hỏi đam mê và năng lực, mà còn cần một tinh thần thép để cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Phụ nữ làm khoa học không chỉ cạnh tranh với đồng nghiệp, mà còn phải chiến thắng chính mình vượt qua định kiến, vượt qua giới hạn về thời gian, về trách nhiệm gia đình.

Trong văn hóa Á Đông, phụ nữ thường được kỳ vọng là người vun vén, chăm lo cho gia đình. Vì vậy, để dành trọn tâm huyết cho nghiên cứu, họ phải chấp nhận nhiều hy sinh. Không ít người dành cả thanh xuân trong phòng thí nghiệm, thức trắng nhiều đêm để theo kịp tiến độ đề tài, nhưng vẫn đảm đang vai trò người mẹ, người vợ. Chính trong sự dung hòa giữa khoa học và cuộc sống ấy, vẻ đẹp của người phụ nữ trí thức Việt được khắc họa rõ nét nhất không ồn ào, nhưng bền bỉ và đầy nhân văn.

PGS.TS.NGND. AHLĐ Nguyễn Thị Trâm, là nhà giáo, nhà chọn giống lúa lai nổi tiếng của Việt Nam

Trong bối cảnh Việt Nam đang triển khai Chiến lược quốc gia về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030, vai trò của nữ trí thức trở nên ngày càng quan trọng. Họ không chỉ là những người trực tiếp thực hiện nghiên cứu, mà còn là những “người truyền lửa”, khơi dậy niềm đam mê khám phá trong thế hệ trẻ.

Nhiều chương trình và giải thưởng như Giải Kovalevskaia, L’Oréal – Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học, hay các học bổng nghiên cứu quốc tế đã trở thành nguồn động lực mạnh mẽ, giúp các nhà khoa học nữ Việt Nam tự tin khẳng định bản thân trên sân khấu tri thức toàn cầu.

Đặc biệt, trong xu hướng chuyển đổi số, sự xuất hiện ngày càng nhiều nữ chuyên gia trong các lĩnh vực như AI, dữ liệu lớn, công nghệ sinh học, nông nghiệp thông minh… cho thấy năng lực của phụ nữ Việt không thua kém bất kỳ ai. Họ đang góp phần định hình tương lai công nghệ nơi trí tuệ và cảm xúc nhân văn cùng song hành.

Cũng cần ghi nhận rằng, các chính sách hỗ trợ bình đẳng giới trong khoa học như tăng tỷ lệ nữ giữ vị trí lãnh đạo viện, trường; hỗ trợ học bổng sau tiến sĩ cho phụ nữ; hay phát triển mạng lưới nữ trí thức Việt Nam đang mở ra nhiều cơ hội để phụ nữ tham gia sâu hơn vào quá trình hoạch định chính sách và định hướng phát triển khoa học quốc gia.

Nhưng trên hết, sự ghi nhận và tôn vinh không chỉ đến từ cơ chế, mà còn từ sự trân trọng của xã hội. Mỗi công trình nghiên cứu, mỗi bài giảng, mỗi giờ miệt mài bên kính hiển vi hay trước màn hình máy tính đều là biểu hiện của tình yêu khoa học và cũng là tình yêu dành cho đất nước.

Ngày 20/10, khi những bó hoa và lời chúc được gửi đi khắp nơi, vẫn có những người phụ nữ khoác áo blouse trắng, làm việc trong phòng thí nghiệm hoặc đang giảng bài cho sinh viên. Với họ, niềm vui lớn nhất không phải là lời khen, mà là khi công trình của mình mang lại lợi ích cho cộng đồng.

Họ là những người thắp sáng tri thức bằng trái tim. Tôn vinh phụ nữ Việt Nam hôm nay vì thế không chỉ là tôn vinh sự dịu dàng, bao dung, mà còn là tôn vinh sức mạnh trí tuệ thứ ánh sáng âm thầm soi đường cho tương lai.

Những nữ trí thức Việt, bằng niềm đam mê và nghị lực, đang viết tiếp câu chuyện đẹp của khoa học câu chuyện về sự cống hiến lặng lẽ nhưng rực rỡ, để mỗi mùa 20/10 không chỉ là ngày tôn vinh, mà còn là ngày để chúng ta tri ân những người phụ nữ đã biến tri thức thành hạnh phúc cho đời.