Được mệnh danh là công cụ “ghi phụ đề cho tâm trí”, công nghệ “mind captioning” có khả năng chuyển đổi tín hiệu từ não bộ thành những câu mô tả hoàn chỉnh về những gì một người đang nhìn thấy hoặc tưởng tượng.

Theo nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí Science Advances, nhóm khoa học do Tomoyasu Horikawa, thuộc Phòng thí nghiệm Khoa học Truyền thông NTT (Nhật Bản), dẫn đầu đã phát triển hệ thống AI sử dụng kỹ thuật chụp cộng hưởng từ chức năng (fMRI) để giải mã hoạt động của não người. Đây là một phương pháp không xâm lấn cho phép quan sát sự thay đổi lưu lượng máu trong não khi con người suy nghĩ hoặc nhìn thấy một cảnh tượng nhất định.

Trong thí nghiệm, nhóm nghiên cứu đã phân tích hơn 2.000 đoạn video, chuyển mỗi mô tả nội dung thành một “chữ ký ý nghĩa” dưới dạng số. Sau đó, họ huấn luyện mô hình AI để nhận biết mối tương quan giữa những “chữ ký” này và các mẫu hoạt động não tương ứng khi người tham gia xem video.

Khi hệ thống đã được huấn luyện đầy đủ, AI có thể đọc dữ liệu fMRI của người đang xem một video mới và dự đoán nội dung mà họ nhìn thấy. Tiếp đó, một mô hình ngôn ngữ khác sẽ tạo ra câu mô tả gần nhất với ý nghĩa mà não bộ đang biểu hiện.

Một ví dụ minh họa cho thấy, khi người tham gia xem cảnh một người nhảy xuống thác nước, hệ thống ban đầu chỉ mô tả được “dòng nước chảy xiết”. Tuy nhiên, sau nhiều lần tinh chỉnh, AI đã tạo ra câu hoàn chỉnh: “một người nhảy qua thác nước sâu trên sườn núi” gần như chính xác với nội dung thực tế.

Đáng chú ý, công nghệ này vẫn hoạt động khi người tham gia không trực tiếp xem video mà chỉ hồi tưởng lại cảnh tượng đã từng thấy. Điều đó chứng tỏ não bộ sử dụng cơ chế tương tự khi nhìn nhận và khi ghi nhớ hình ảnh, mở ra tiềm năng mới trong việc hiểu cách con người tái tạo thế giới trong tâm trí.

Các chuyên gia nhận định, “mind captioning” có thể trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực cho những người mất khả năng nói do đột quỵ hoặc các bệnh lý thần kinh, giúp họ truyền đạt suy nghĩ trực tiếp bằng ngôn ngữ thông qua giao diện não – máy tính mà không cần cấy ghép thiết bị.

Tuy nhiên, bên cạnh tiềm năng to lớn, công nghệ này cũng đặt ra lo ngại về quyền riêng tư nếu bị lạm dụng. Các nhà nghiên cứu khẳng định hệ thống hiện chỉ hoạt động với sự đồng ý của người tham gia và chưa thể đọc được “suy nghĩ riêng tư” - một ranh giới đạo đức mà khoa học vẫn phải thận trọng giữ gìn khi tiến sâu hơn vào thế giới của trí não con người.