Trong khi nhiều loài chim di cư quý hiếm ngày càng đứng trước nguy cơ tuyệt chủng do biến đổi khí hậu và hoạt động con người, thì tại Ninh Bình – vùng đất thuộc Khu Dự trữ Sinh quyển Châu thổ Sông Hồng – một nỗ lực âm thầm nhưng đầy quyết liệt đã và đang được triển khai, dẫn dắt bởi những người phụ nữ địa phương. Dự án “Sáng kiến bảo tồn do phụ nữ lãnh đạo” do Trung tâm Hành động vì Động vật Hoang dã Việt Nam (WildAct) khởi xướng chính là một minh chứng sống động cho sức mạnh của cộng đồng – đặc biệt là phái nữ – trong việc bảo vệ thiên nhiên.

Sáng kiến bản địa, người phụ nữ sẽ chung tay bảo vệ loài chim thiên nhiên.

Chim rẽ mỏ thìa (Calidris pygmaea) – loài chim di cư cực kỳ nguy cấp – là một biểu tượng cho những sinh linh mỏng manh đang dần bị bóp nghẹt bởi hệ lụy của môi trường sống suy giảm. Loài chim nhỏ bé này thường chọn dừng chân tại các tỉnh ven biển miền Bắc như Ninh Bình, Thái Bình và Nam Định trong hành trình di cư mỗi năm. Tuy nhiên, trong nhiều năm gần đây, quần thể chim di cư nói chung, và chim rẽ mỏ thìa nói riêng, đã sụt giảm nghiêm trọng bởi tình trạng mất môi trường sống, ô nhiễm, và nạn săn bắt trái phép.

Trước thực trạng đó, WildAct đã khởi động dự án bảo tồn mang tính cộng đồng, trong đó trao quyền chủ động cho phụ nữ địa phương – những người vốn gần gũi với thiên nhiên và đóng vai trò quan trọng trong việc chăm sóc môi trường sống hàng ngày. Dự án không chỉ cung cấp kiến thức về bảo tồn mà còn xây dựng năng lực quản lý, kỹ năng truyền thông và khơi dậy tinh thần chủ động sáng tạo trong mỗi hội viên phụ nữ tại hai huyện Kim Sơn và Yên Mô, tỉnh Ninh Bình.

Kết quả bước đầu đã cho thấy hiệu quả rõ nét: hơn 60% cán bộ Hội Phụ nữ được tập huấn đã nắm vững kiến thức bảo vệ chim di cư, và gần 92% hiểu rõ cách xây dựng, triển khai một chiến dịch truyền thông hiệu quả. Nhưng đáng kể nhất, chính là sự ra đời của hai sáng kiến bảo tồn đến từ chính cộng đồng phụ nữ địa phương – xã Kim Đông và Kim Trung – như hai bông hoa nở rộ giữa vùng đất đầy thử thách.

Tại xã Kim Đông, các thành viên trong nhóm sáng kiến đã lựa chọn con đường truyền thông cộng đồng làm kim chỉ nam. Bằng sự hiểu biết sâu sắc văn hóa địa phương và thói quen của người dân, họ thiết kế một chương trình truyền thông gần gũi mà đầy thuyết phục: từ việc tổ chức hội nghị tuyên truyền, chiếu phim tư liệu, phát tờ rơi cho đến lễ ký cam kết không săn bắt, tiêu thụ chim di cư. Trọng tâm của chiến dịch là thay đổi nhận thức – từ thợ săn cho tới nhà hàng và người dân – thông qua câu chuyện xúc động về chim rẽ mỏ thìa, về vai trò của mỗi cá nhân trong việc bảo vệ những đôi cánh nhỏ bé giữa đời thường.

Nếu như Kim Đông tập trung vào nhận thức, thì sáng kiến của nhóm Kim Trung lại chọn một lối đi táo bạo hơn – kết nối bảo tồn chim với bảo vệ môi trường sống thông qua giải quyết vấn đề rác thải sinh hoạt. Bằng việc tổ chức Ngày hội truyền thông môi trường, hướng dẫn phân loại và xử lý rác bằng men vi sinh, phát thùng rác, và triển khai các chiến dịch thu gom rác ven biển, nhóm đã tạo nên sự thay đổi thiết thực không chỉ cho thiên nhiên mà còn cho chính đời sống thường nhật của người dân.

Những hành động tưởng chừng nhỏ bé này lại có tác động sâu rộng. Bởi khi người dân hiểu rằng việc phân loại rác, giữ sạch môi trường không chỉ vì sức khỏe gia đình mình mà còn góp phần giữ gìn “trạm dừng chân” cho các loài chim quý, họ sẽ tự nguyện hành động. Đó là khi bảo tồn không còn là một khái niệm xa vời mà trở thành thói quen sống hằng ngày.

Nhiều sáng kiến bảo vệ các loài chim thiên nhiên.

Tại buổi tổng kết dự án, WildAct đã quyết định tài trợ cho hai sáng kiến trên, như một bước đệm giúp các ý tưởng tiếp tục lan rộng và ăn sâu vào nếp nghĩ, nếp sống cộng đồng. Đây không chỉ là sự ghi nhận mà còn là khẳng định cho một cách làm hiệu quả: dựa vào sức dân, đặc biệt là phụ nữ – những người gìn giữ nếp nhà, chăm chút cho sự sống từ những điều nhỏ bé nhất.

Có thể nói, sự tham gia của phụ nữ trong bảo tồn thiên nhiên không chỉ đơn thuần là “thêm người thêm việc”, mà chính là yếu tố làm thay đổi cục diện. Họ mang tới cách nhìn nhân văn, tiếp cận mềm mại nhưng hiệu quả, tạo ra một chuỗi những tác động tích cực đến cả môi trường lẫn xã hội.

Không cần phải là chuyên gia, nhà khoa học hay người có quyền lực, mỗi hội viên phụ nữ ở Kim Sơn, Yên Mô đã và đang chứng minh rằng trái tim yêu thiên nhiên, cộng với một chút kiến thức và sự hỗ trợ đúng lúc, hoàn toàn có thể tạo nên sự thay đổi bền vững.

Những sáng kiến đến từ Kim Đông và Kim Trung không chỉ có ý nghĩa với Ninh Bình, mà còn là mô hình mẫu có thể nhân rộng đến nhiều địa phương khác trên cả nước. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, và tài nguyên thiên nhiên ngày càng bị xâm lấn, các sáng kiến bản địa – đặc biệt khi được dẫn dắt bởi phụ nữ – là một hướng đi đáng giá và đầy hy vọng.

Khi nói về vai trò của phụ nữ trong bảo vệ môi trường, nhiều người vẫn giữ định kiến rằng đó là việc của “chuyên gia” hay “chính quyền”. Nhưng dự án của WildAct đã chứng minh điều ngược lại: những người phụ nữ thôn quê – vốn quen thuộc với chợ búa, đồng áng – hoàn toàn có thể trở thành những “người gác tổ” cho loài chim di cư, những chiến binh xanh âm thầm giữa đời thường.

Và chính từ những nỗ lực nhỏ bé như thế, một hệ sinh thái bền vững – hài hòa giữa con người và thiên nhiên – đang dần được gây dựng. Từ những người phụ nữ Ninh Bình, một thông điệp lan tỏa: Bảo vệ thiên nhiên không đòi hỏi phải làm điều gì quá lớn lao, đôi khi chỉ cần bắt đầu từ một hành động nhỏ, nhưng với cả tấm lòng.