Rác thải đang là nỗi ám ảnh tại nhiều bến tàu, cảng biển Khánh Hòa. Ảnh minh họa: Nguồn BVH

Nha Trang là thành phố (TP) biển nằm ở phía Đông của tỉnh Khánh Hòa. TP Nha Trang đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Khánh Hòa và khu vực miền Trung – Tây Nguyên. Hiện nay, TP Nha Trang đang phải đối mặt với rất nhiều vấn đề liên quan đến môi trường, nhưng nổi bật nhất và cần sự quan tâm giải quyết của người dân, các ban ngành trong tỉnh đó là ô nhiễm rác thải sinh hoạt. Bằng việc sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu tài liệu, Khảo sát, Quan sát, Trò chuyện, Phân tích và xử lý số liệu thu được từ phương pháp Khảo sát… nhóm tác giả đánh giá thực trạng ô nhiễm rác thải sinh hoạt tại TP Nha Trang – Nguyên nhân của thực trạng, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm quản lý hiệu quả rác thải sinh hoạt trên địa bàn Nha Trang, góp phần bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu.

Vấn đề rác thải sinh hoạt (RTSH) đã trở thành một thách thức môi trường mang tính toàn cầu và Việt Nam cũng đang phải đối mặt với thực trạng này, đặc biệt tại các đô thị lớn hoặc đang phát triển. Sự gia tăng không ngừng của RTSH kéo theo nhiều hệ lụy nghiêm trọng đối với môi trường tự nhiên, sức khỏe cộng đồng và sự phát triển kinh tế bền vững. Do đó, việc quản lý RTSH một cách hiệu quả là yêu cầu thiết yếu để đảm bảo chất lượng cuộc sống và bảo vệ môi trường lâu dài.

Thành phố Nha Trang - tỉnh Khánh Hòa, giữ vị thế là trung tâm du lịch trọng điểm của cả nước, đồng thời đóng vai trò quan trọng trong phát triển văn hóa, kinh tế và kết nối khu vực miền Trung - Tây Nguyên. Nha Trang có tốc độ đô thị hóa và tăng trưởng dân số nhanh chóng, cùng với nhiều lễ hội, hoạt động du lịch diễn ra quanh năm. Điều này dẫn đến sự gia tăng đáng kể về khối lượng RTSH phát sinh hàng ngày. Thực trạng quản lý RTSH tại Nha Trang hiện nay còn nhiều hạn chế, chủ yếu dựa vào phương pháp chôn lấp truyền thống, gây ra tình trạng ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí, ảnh hưởng tiêu cực đến cảnh quan du lịch và sức khỏe người dân. Những thách thức trong công tác quản lý RTSH tại Nha Trang bao gồm: (1) hệ thống thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải chưa đồng bộ; (2) thiếu hụt nguồn lực tài chính và nhân lực; (3) ý thức cộng đồng về phân loại và giảm thiểu rác thải còn thấp; (4) thiếu các giải pháp công nghệ tiên tiến trong xử lý rác thải.

Trước tình hình đó, việc nghiên cứu thực trạng và đề xuất các giải pháp quản lý RTSH hiệu quả tại thành phố Nha Trang là vô cùng cấp thiết. Nghiên cứu này nhằm mục tiêu đánh giá toàn diện thực trạng quản lý RTSH, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp khả thi, mang tính khoa học và thực tiễn, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý RTSH, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững cho thành phố Nha Trang.

PHƯƠNG PHÁP

Đối tượng nghiên cứu của đề tài này là toàn bộ các yếu tố liên quan đến thực trạng và giải pháp quản lý RTSH tại thành phố Nha Trang. Các đối tượng nghiên cứu bao gồm: rác thải sinh hoạt, hệ thống quản lý rác thải sinh hoạt, môi trường và các tác nhân liên quan.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào địa bàn thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa, trong giai đoạn từ năm 2024 đến nay.

Phương pháp tổng hợp tài liệu thứ cấp, quan sát thực tế, khảo sát, phân tích số liệu.

Tiến hành khảo sát 100 khách thể trên địa bàn thành phố Nha Trang gồm cả quản lý môi trường và người dân.

KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN

Vị trí, vai trò của Thành phố Nha Trang trong phát triển kinh tế khu vực miền Trung Tây Nguyên

Nha Trang nằm ở phía đông tỉnh Khánh Hòa. Theo số liệu cục thống kê Khánh Hòa dân số Nha Trang có khoảng 535.000 người vào năm 2023. Năm 2025 ước tính dân số Nha Trang sẽ nằm trong khoảng 550.000-600.000 người. Quy mô dân số của NhaTrang ước tính khoảng 630.000 – 640.000 người vào năm 2030. Từ số liệu trên cho thấy sự tăng trưởng dân số nhanh chóng của Nha Trang có thể tạo ra cả cơ hội và thách thức cho sự phát triển của Thành phố.

Thành phố Nha Trang có vị trí, vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế khu vực miền Trung – Tây Nguyên ở nhiều phương diện: Thứ nhất, Nha Trang là một trong những trung tâm du lịch biển hàng đầu của Việt Nam, thu hút lượng lớn khách du lịch trong nước và quốc tế. Điều này, thúc đẩy sự phát triển của các ngành dịch vụ liên quan như nhà hàng, khách sạn, vận tải và vui chơi giải trí góp phần phát triển kinh tế địa phương cũng như kéo theo sự phát triển kinh tế của các tỉnh lân cận. Thứ hai, Nha Trang có vị trí địa lý thuận lợi, là cửa ngõ giao thương quan trọng của khu vực miền Trung - Tây Nguyên với các tỉnh thành khác trong cả nước và quốc tế. Cảng biển Nha Trang đóng vai trò quan trọng trong việc vận chuyển hàng hóa, góp phần thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu và phát triển kinh tế vùng. Bên cạnh đó, Nha Trang có tiềm năng lớn về kinh tế biển bao gồm khai thác hải sản, nuôi trồng thủy sản và du lịch biển đảo. Thành phố biển Nha Trang từ lâu đã trở thành điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước bởi vẻ đẹp thiên nhiên quyến rũ, nhiều bãi biển đẹp như bãi dài, bãi tiên...các địa điểm này có làn nước trong xanh, sóng nhẹ nhàng, bãi cát mịn, rộng rất thích hợp cho các hoạt động tắm biển, vui chơi giải trí. Hơn nữa, Nha Trang có nhiều hòn đảo lớn, nhỏ như Hòn Mun, Hòn Tằm, Hòn Tre... Mỗi đảo mang một vẻ đẹp riêng biệt là điểm đến lý tưởng để lặn biển, ngắm san hô, khám phá thiên nhiên. Khí hâu ôn hòa, nắng ấm quanh năm rất thuận lợi cho phát triển du lịch. Du khách đến Nha Trang còn được tham quan nhiều di tích lịch sử, văn hóa như Tháp Bà Ponagar, Chùa Long Sơn, Dinh Bảo Đại, Hòn Chồng...Ẩm thực Nha Trang vô cùng hấp dẫn với nhiều món ăn đặc sản như hải sản tươi ngon, nem nướng Ninh Hòa, Bún chả cá, bánh căn.

Tuy nhiên, Thành phố Nha Trang đang phải đối mặt với nhiều áp lực từ sự gia tăng dân số và phát triển du lịch. Với những điều kiện thuận lợi của Thành phố đã thu hút nhiều du khách từ các tỉnh thành khác đến sinh sống và làm việc. Việc này dẫn đến sự gia tăng dân số cơ học nhanh chóng, tạo áp lực về quỹ đất ở, áp lực lên môi trường, đặc biệt là ô nhiễm rác thải sinh hoạt, cùng với việc khai thác tài nguyên thiên nhiên quá mức cũng gây ảnh hưởng tới hệ sinh thái.

Thực trạng rác thải sinh hoạt tại thành phố Nha Trang – tỉnh Khánh Hòa

Tiến hành khảo sát 100 khách thể nghiên cứu, gồm cán bộ quản lý rác thải và người dân sống trên địa bàn thành phố Nha Trang, kết quả cho thấy nhận thức của người dân về nguồn gốc của rác thải sinh hoạt khá toàn diện. Đa số người dân (chiếm 96,7%) đã nhận thức rõ ràng nguồn phát sinh rác thải sinh hoạt đến từ nhiều nguồn đa dạng như hộ gia đình, chợ, siêu thị, khu vực công cộng, trường học, bệnh viện, văn phòng. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận nhỏ người dân cho rằng rác thải sinh hoạt chỉ phát sinh từ các địa điểm như chợ, siêu thị và khu vực công cộng. Về thành phần rác thải sinh hoạt, phần lớn người dân được khảo sát đều có hiểu biết về các thành phần chính, bao gồm rác thải hữu cơ (thức ăn thừa, rau củ quả hư hỏng, lá cây, xác động vật), rác thải vô cơ (chai nhựa, túi nilon, thủy tinh, kim loại, cao su, hộp xốp) và rác thải nguy hại (pin, bóng đèn huỳnh quang, hóa chất, thuốc trừ sâu). Bên cạnh đó, người dân cũng nhận thức rõ ràng về những tác động tiêu cực của rác thải sinh hoạt đến môi trường sống. Hơn 90% người dân được khảo sát khẳng định rằng việc quản lý và xử lý rác thải sinh hoạt không đúng cách sẽ gây ra hàng loạt hậu quả nghiêm trọng như ô nhiễm đất, nước và không khí, phát sinh mùi hôi thối khó chịu, gián tiếp tạo ra hạt bụi mịn và khí nhà kính, ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống người dân, hệ sinh thái, làm giảm chất lượng môi trường sống của sinh vật dưới nước và trên cạn. Việc xả thải trực tiếp xuống cửa sông, biển, kênh mương ảnh hưởng rất lớn đến đời sống người dân vùng ven được thể hiện như biểu đồ 1. Hơn 66,7% người dân cho rằng việc xả thải rác thải sinh hoạt trực tiếp gây ảnh hưởng rất nhiều, 26,7% người dân khảo sát cho biết ảnh hưởng nhiều, 6,5% cho rằng không ảnh hưởng tới đời sống của họ. Kết quả khảo sát đánh giá tình trạng này theo Lê Thị Vinh 2007, vấn đề môi trường đáng quan tâm nhất của Thành phố Nha Trang trong giai đoạn hiện nay là quản lý việc xả thải vào các khu vực nước ven bờ, nước ngầm bị nhiễm mặn, có độ cứng cao gây ra nhiều tác hại lên đời sống.

Biểu đồ 1. Kết quả khảo sát mức độ ảnh hưởng của xả thải sinh hoạt tới cuộc sống

Kết quả khảo sát các loại rác thải thường được thải bỏ ra môi trường thể hiện qua như sau (Biểu đồ 2):

Biểu đồ 2. Kết quả khảo sát loại rác thường được thải bỏ ra môi trường

Biểu đồ 2 cho thấy tỷ lệ phần trăm các loại rác thải sinh hoạt phổ biến mà các gia đình thải ra, được sắp xếp theo thứ tự giảm dần như sau:  Rác thải thực phẩm chiếm tỷ lệ cao nhất (83,3%), rác thải nhựa đứng thứ hai (70%), rác thải kim loại chiếm tỷ lệ 50%, rác thải giấy chiếm tỷ lệ 40%, rác thải nguy hại chiếm tỷ lệ 36,7%, loại rác thải khác chiếm tỷ lệ thấp nhất (6,7%). Trong khảo sát này mỗi người dân có thể lựa chọn nhiều ý kiến cùng một lúc.

Từ kết quả khảo sát về các loại rác thải sinh hoạt phổ biến mà các hộ gia đình thường thải ra cho thấy một bức tranh đa dạng về thành phần rác thải. Dẫn đầu là rác thải thực phẩm (rau, củ, quả, thức ăn thừa) chiếm tỷ lệ đáng kể 83,3%. Theo sau là rác thải nhựa (chai nhựa, túi nilon, hộp nhựa) tương đương 70%. Điều này phản ánh rõ nét thói quen tiêu dùng và sinh hoạt hàng ngày của người dân, đồng thời đặt ra thách thức lớn đối với công tác quản lý rác thải. Các loại rác thải khác cũng được ghi nhận với tỷ lệ đáng chú ý. Rác thải kim loại (lon, hộp kim loại) chiếm 50%, cho thấy tiềm năng tái chế lớn nếu được phân loại và xử lý đúng cách và thu về lợi ích kinh tế đáng kể. Rác thải giấy (báo, tạp chí, hộp giấy) chiếm 40% cũng là một nguồn tài nguyên có thể tái chế hiệu quả. Đáng lưu ý, rác thải nguy hại (pin, bóng đèn, hóa chất) chiếm 36,7%. Đây là loại rác thải đặc biệt nguy hiểm, đòi hỏi quy trình xử lý chuyên biệt để tránh gây hại cho sức khỏe con người và môi trường. Rác thải nguy hại tuy chiếm tỷ lệ thấp nhưng chúng thuộc đối tượng đặc biệt nguy hiểm cần được xử lý đúng cách. Nếu một viên pin nhỏ xả bỏ trực tiếp vào môi trường có thể làm ô nhiễm 500 lít nước hoặc 1 mét khối đất trong vòng khoảng 50 năm. Trong pin chứa nhiều kim loại nặng độc hại như thủy ngân, chì, cadmium, kẽm, mangan,vv khi pin bị vứt bỏ, vỏ pin bị ăn mòn, các kim loại nặng sẽ rò rỉ ra ngoài môi trường, ngấm vào đất và nguồn nước, gây ô nhiễm nghiêm trọng.  Cuối cùng, các loại rác thải khác chiếm tỷ lệ thấp nhất với 6,7%.

Tiến hành khảo sát tình trạng vứt rác bữa bãi tại các khu vực công cộng (công viên, bãi biển, đường phố), đặc biệt vào những ngày lễ hội, ngày lễ tết còn xảy ra khá phổ biến tại thành phố Nha Trang, kết quả Biểu đồ 3 cho thấy, tỷ lệ dân nhìn thấy thường xuyên tình trạng này chiếm 48.4%, thỉnh thoảng nhìn thấy là 45,2% phần còn lại là hiếm khi thấy chiếm 6,4%. Như vậy rõ ràng ý thức quản lý rác thải sinh hoạt và bảo vệ môi trường của người dân chưa thực sự tốt.

Biểu đồ 3. Kết quả khảo sát tình trạng việc xả rác sinh hoạt ra các khu vực công cộng

Rác thải sinh hoạt đang được người dân ở một số nơi Nha Trang xử lý bằng cách đốt rác. Tỷ lệ người dân lựa chọn tại nơi sinh sống có tình trạng đốt rác sinh hoạt là 50% là một con số khá cao. Điều đáng quan ngại là khi đốt rác thải có thể sinh ra các loại khí thải cực độc hại, bụi mịn, phát tán kim loại nặng vào không khí.

Kết quả khảo sát còn cho thấy tỷ lệ rác sinh hoạt thải ra hàng tuần ở mỗi hộ dân trung bình như sau: nhỏ thua 5kg có khoảng 80%; lớn hơn 50kg tuần chiếm 13,3% và 100-150 kg khoảng 6.7% hộ. Chứng tỏ rằng lượng rác sinh hoạt khá nhiều, chưa tính lượng rác thải ra tại các khu chợ lớn, nhỏ trên địa bàn. Lượng rác thải sinh hoạt sẽ tăng đột biến trong các ngày lễ tết, cuối ngày.

Rác thải sinh hoạt gây mất mỹ quan của thành phố, ảnh hưởng tới chất lượng của sống hàng ngày, chất lượng môi trường sống của các sinh vật. Trong những ngày mưa lớn, gây ngập lụt rác thải phát tán ra môi trường xung quanh, trôi xuống kênh rạch, cầu cống làm cản trở việc thoát nước và thu gom rác, qua khảo sát cho thấy có 89,7 % người dân nơi đây nhìn thấy tình trạng rác thải trôi nổi trong mưa lũ trên các tuyến đường, cầu cống, gây tắc cống, ngập lụt cục bộ.

Lượng rác hữu cơ thải bỏ ra tại chợ hàng ngày rất lớn. Nếu toàn bộ rác này được đem đi chôn lấp sẽ gây lãng phí về sức người, xe vận chuyển, thùng chứa đựng, lâu dài diện tích đất chôn lấp sẽ không còn nhiều. Ngoài ra môi trường sống xung quanh điểm chôn lấp sẽ ảnh hưởng rất lớn về không khí, nước ngầm.

Thành phố Nha Trang vẫn còn các điểm tập kết rác thải tự phát. Kết quả quan sát và điều tra được chỉ ra rằng khoảng 70% người dân nói nơi họ sinh sống có các điểm tập kết rác tự phát nhỏ. Những điểm này thường có ở các con hẻm mà xe rác không vào tới nơi, hoặc những khu nhà trọ đông sinh viên, dân lao động sinh sống, các vùng dân ven biển.

Dầu ăn là một loại nguyên liệu dư thừa sau quá trình chiên rán người dân nơi đây thường có thói quen đổ trực tiếp vào bồn rửa chén, kết quả khảo sát cho thấy có 26,7% người dân làm việc này, tỷ lệ người dân đổ vào bị rác môi trường chiếm 30%, có khoảng 30% dân là gom để làm thức ăn cho chăn nuôi. Như vậy, lượng dầu ăn thải ra môi trường trực tiếp và gián tiếp chiếm trên 50%. Thành phố Nha Trang cần quan tâm hơn về vấn đề xử lý dầu ăn dư thừa, vì đây là một thành phố có rất nhiều nhà hàng khách sạn lớn nhỏ kinh doanh dịch vụ ăn uống.

Thực trạng quản lý rác thải tại thành phố Nha Trang – tỉnh Khánh Hòa

Tiến hành khảo sát 100 khách thể nghiên cứu về thực trạng quản lý rác thải tại thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa thu được kết quả như sau:

Việc quản lý rác thải tại thành phố Nha Trang là không đồng đều giữa các phường, xã. Những khu vực rác thải sinh hoạt quản lý tốt, chiếm 31,6% người dân lựa chọn khảo sát. Tỷ lệ người dân đánh giá thực trạng này chỉ đạt ở mức độ khá là 26,3%; đạt mức độ trung bình là 36,8%; đạt mức độ yếu kém là 5,3%. Kết hợp với quan sát thực tế chỉ ra rằng các tuyến đường dọc biển Trần Phú, khu vực công cộng có nhiều du khách tham quan, trung tâm thương mại việc quản lý sẽ rất tốt.

Rác thải sinh hoạt ở Nha Trang chủ yếu là thu gom rồi đem chôn lấp. Lượng rác thải đem đốt còn khá phổ biến chiếm 22,2%, rác thải được tái chế 11,1%. Việc đốt rác thải là giải pháp đem lại hiệu quả nhanh gọn giải quyết tồn đọng rác, tuy nhiên người dân chưa ý thức được rằng đốt rác gây nguy hại lớn cho môi trường. Vì vậy, trong tương lai thành phố cần tuyên truyền nội dung này nhiều hơn tới người dân.

Tỷ lệ rác thải thu gom và xử lý đạt khoảng 60-70% tổng lượng rác thải bỏ ra môi trường, nhiều khu vực trung tâm tỷ lệ này cao hơn chiếm khoảng 80-90%, tuy nhiên nhiều nơi tỷ lệ rác thu gom và xử lý chỉ đạt dưới 50%.

Tình trạng phân loại rác thải tại nguồn ở thành phố Nha Trang hiện nay ở mỗi phường, xã là khác nhau, thể hiện rõ nét thông qua kết quả khảo sát: 31,6% người dân cho rằng việc này đang trong giai đoạn triển khai và thử nghiệm, 26,3% người dân cho rằng chưa có ý thức về phân loại rác thải tại nguồn, 21,1% đồng ý việc phân loại rác thải tại nguồn đã được thực hiện và đạt hiệu quả.

Rác thải đổ trực tiếp xuống kênh rạch, sông gây ô nhiễm nặng tại một số vùng như sông Cái, sông Quán Trường, các kệnh rạch, sông nhỏ khác. Trong nghiên cứu của Nguyễn Hữu Huân (2010), Sông Cái – Nha Trang hiện nay đang bị ô nhiễm vượt mức cho phép, ảnh hưởng tới nuôi trồng thủy sản và hệ sinh thái dưới nước tại đây. Như vậy, tình trạng ô nhiễm này đã có từ lâu và đến nay vẫn chưa quản lý tốt.

Đánh giá mức độ hài lòng của người dân trên địa bàn thành phố về hệ thống thu gom rác thải, chúng tôi thu được kết quả như sau (Biểu đồ 4): 37% người dân được khảo sát cho rằng họ thấy hệ thống thu gom rác thải tốt, 51,9% người dân cho rằng hệ thống thu gom rác thải hoạt động bình thường, còn 11.1% chưa đạt yêu cầu mong muốn của người dân. Đây là một kết quả khá phù hợp với thực tế quan sát được. Một lần nữa khẳng định rằng việc quản lý rác thải chưa đồng bộ trong toàn thành phố. Mức độ hài lòng đạt mức bình thường là khá cao, mức độ chưa đạt chiếm tỷ lệ tương đối lớn.

Biểu đồ 4. Kết quả đánh giá mức độ hài lòng của người dân về hệ thống thu gom rác thải

Hiện nay, phần lớn rác thải sinh hoạt tại Nha Trang được thu gom và xử lý bằng phương pháp chôn lấp tại bãi chôn lấp Lương Hòa. Thành phố chưa có nhà máy xử lý rác thải theo công nghệ hiện đại. Quản lý rác thải địa phương được thu gom theo giờ, nhân viên môi trường làm việc khá tích cực. Đa phần tập trung vào các tuyến đường chính, trung tâm của thành phố.

Một số trường học trên địa bàn thực hiện rất tốt công tác quản lý rác thải sinh hoạt. Một số trường đã cho học sinh thực hành việc phân loại rác: thu gom rác tái chế: chai nhựa, vỏ hộp sữa…thường xuyên tổ chức các phong trào kế hoạch nhỏ như thu gom giấy vụn, đổi nhựa, đổi pin lấy quà. Tái chế rác thải nhựa thành các chậu hoa, lọ hoa, các món quà.

Nguyên nhân của thực trạng

Kết quả điều tra, quan sát thực tế cho thấy, có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng quản lý rác thải sinh hoạt trên địa bàn thành phố Nha Trang hiện nay còn nhiều bất cập.

Kết quả khảo sát cho thấy, thói quen sử dụng túi nilon và hộp nhựa dùng một lần để đựng thức ăn vẫn phổ biến trong cộng đồng, với 66,7% người dân được khảo sát thừa nhận thường xuyên sử dụng, trong khi 33,3% cho biết họ không thường xuyên sử dụng. Điều này dẫn đến việc thải bỏ rác thải nhựa ra môi trường còn khá nhiều.

Tại Nha Trang, việc phân loại rác thải tại nguồn đang được triển khai, song hiệu quả còn hạn chế. Kết quả khảo sát cho thấy, 40% người dân thực hiện phân loại thường xuyên, 33,3% thỉnh thoảng, 13,3% không bao giờ, và 13,3% thực hiện chưa triệt để. Tuy nhiên, theo ghi nhận thực tế, phần lớn người dân chỉ chú trọng phân loại rác thải có thể tái chế như chai nhựa, lon bia, bìa carton và giấy kim loại, trong khi việc phân loại rác thải độc hại và rác hữu cơ tại nguồn còn rất ít được thực hiện.

Nhận thức của người dân về các quy định xử phạt vi phạm rác thải đã có sự phân hóa rõ rệt. Kết quả khảo sát cho thấy, 80% người dân nhận thức được hành vi xả thải sai quy định sẽ dẫn đến các biện pháp xử phạt do gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường. Tuy nhiên, vẫn còn 20% người dân chưa nắm rõ các chế tài xử phạt khi vi phạm. Điều này cho thấy thành phố Nha Trang đã triển khai các quy định pháp lý nhằm xử lý các hành vi vi phạm về rác thải, song cần đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật để nâng cao nhận thức của toàn dân.

Một trong những nguyên nhân dẫn đến trên bãi biển, công viên... vẫn còn xả rác ra môi trường là do việc bố trí không đủ thùng rác công cộng. 86,7% cho rằng đã có thùng rác công cộng nhưng mật độ chưa đủ nhiều, 13,3 % lựa chọn chưa bố trí đủ thùng rác công cộng.

Nhận thức của cộng đồng dân cư về vấn đề rác thải sinh hoạt ở mức độ trung bình chiếm 43,3%, mức độ kém 16,7%, tốt 23,3% còn lại là rất tốt.

Người dân cho rằng việc giáo dục và nâng cao nhận thức về quản lý rác thải sinh hoạt là rất cần thiết chiếm 70% người được khảo sát, 20% cho rằng cần thiết, 6,7% cho rằng bình thường, phần còn lại cho rằng không cần thiết.

Vẫn còn tình trạng xả thải rác thải nhựa trên biển, bãi biển do người dân chưa ý thức được tác hại ô nhiễm rác thải sinh hoạt, ảnh hưởng của  rác thải nhựa lên hệ sinh thái biển, do thói quen xả rác bừa bãi. Theo Phạm Thị Mai Thảo và cộng sự (2024), các bãi triều và khu vực bảo tồn biển tại Nha Trang đang bị ô nhiễm rác thải nhựa ở tình trạng đáng báo động và rất đa dạng loại nhựa khác nhau.

Việc phân loại rác thải tại nguồn chưa đạt được kỳ vọng của lãnh đạo địa phương do những nguyên nhân sau (Biểu đồ 5):

Có 73,3 % người dân cho rằng họ thiếu trang thiết bị dụng cụ để phân loại rác, sau khi phân loại xong họ không biết xử lý để làm gì, quỹ đất ở rất chật hẹp không thể sử dụng cho chăn nuôi, trồng cây và họ thiếu kiến thức về phân loại rác thải, 10% người dân cho rằng họ khó khăn nhất là không đủ trang thiết bị dụng cụ phân loại, quá trình phân loại mất nhiều thời gian, phức tạp, khoảng 23,3% người dân cho rằng phân loại rồi không có hướng xử lý hiệu quả tiếp theo nên không tiến hành phân loại rác.

Hiện tại, ban quản lý môi trường đô thị chưa bố trí các thùng rác để phân loại rác hữu cơ riêng.

Tại các phường, xã trên địa bàn cũng chưa bố trí các thùng rác khác màu, khác mục đích để cho dân phân loại rác tại nguồn.

Nguyên nhân sâu sắc, nguyên nhân chính dẫn đến việc quản lý rác thải sinh hoạt chưa tốt tại thành phố là ý thức của người dân trong việc phân loại rác, giữ gìn vệ sinh môi trường, đổ rác đúng nơi quy định chưa cao, nhiều người thực hiện chưa đúng cách.

Biểu đồ 5. Kết quả khảo sát nguyên nhân quản lý rác thải sinh hoạt chưa tốt tại Nha Trang

Từ biểu đồ 5 cho thấy nguyên nhân chính tác động trực tiếp tới việc quản lý rác thải sinh hoạt chưa tốt là do thiếu ý thức của người dân chiếm 76,7%, thiếu các chương trình tuyên truyền, giáo dục chiếm 43,3%. Trong khảo sát này người dân có thể lựa chọn cho mình nhiều ý kiến. Nhìn chung đối với người dân họ chưa thực sự hiểu được tầm quan trọng của việc quản lý rác thải sinh hoạt, chưa có ý thức cao thực hành tốt vấn đề này.

Một trong các nguyên nhân nữa là hệ thống quản lý rác thải các cấp chưa quan tâm sâu sát, chưa có giải pháp đồng bộ trong quản lý rác thải sinh hoạt đến mọi đối tượng liên quan. Hệ thống thu gom, vận chuyển xử lý rác thải chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế, chưa có chế tài xử phạt đối với các trường hợp vi phạm đủ mạnh, bên cạnh đó còn có một số lý do khác như: thiếu kinh phí, chưa có chính sách thích đáng, công nghệ xử lý rác thải còn lạc hậu. Tinh thần trách nhiệm của đội ngũ nhân viên trong việc thu gom và xử lý rác thải được đánh giá là khá tốt, luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao, chỉ một bộ phận rất nhỏ chiếm khoảng 5,3% chưa thực sự tận tâm.

Việc chung tay quản lý rác thải trên địa bàn của các đoàn thể chưa được người dân đánh giá cao, họ cho rằng các tổ chức đoàn thể ít quan tâm chiếm 31,6%, chưa quan tâm là chiếm 10,5%, quan tâm chiếm 42,1% và rất quan tâm chiếm 15,8%. Người dân chưa ý thức đầu đủ về tầm quan trọng và phương pháp quản lý rác thải sinh hoạt, chưa thực hiện tốt các hành vi thu gom, phân loại và xử lý rác thải sinh hoạt, chưa nhiệt tình và có trách nhiệm trong việc thực hiện thu gom, phân loại và xử lý rác thải sinh hoạt.

Mặc dù, đội ngũ nhân viên môi trường đã làm việc chăm chỉ, đa phần có ý thức trách nhiệm với công việc của mình nhưng cần sự chung tay, chung sức và sự quyết tâm của toàn bộ người dân thành phố Nha Trang, các ban ngành, lãnh đạo thành  phố, quản lý môi trường.

Dựa trên những phân tích về thực trạng và nguyên nhân, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý rác thải sinh hoạt, kiến tạo một Nha Trang xinh đẹp và phát triển du lịch xanh bền vững.

Các giải pháp

Từ thực trạng và nguyên nhân trên, để quản lý tốt rác thải sinh hoạt trên địa bàn thành phố Nha Trang, theo chúng tôi cần thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:

Nhóm giải pháp thứ nhất: Tuyên truyền giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng về quản lý tốt rác thải sinh hoạt.

Điều quan trọng hàng đầu là nâng cao nhận thức của người dân bằng cách tăng cường tuyên truyền giáo dục về tác hại của rác thải, đặc biệt là rác thải nhựa và lợi ích của việc phân loại, tác chế rác thải, giảm thiểu hoặc không sử dụng rác thải nhựa.

Trước hết bằng mọi cách tuyên truyền cho người dân hiểu được rằng ô nhiễm môi trường ảnh hưởng rất lớn đến đời sống hàng ngày, gây ra nhiều bệnh tật, ảnh hưởng trực tiếp tới sự phát triển kinh tế…Quản lý tốt rác thải sinh hoạt (phân loại rác, tái chế, giảm sử dụng đồ nhựa) sẽ mang lại lợi ích lớn như giảm thiểu ô nhiễm đất, ô nhiễm nước ngầm, giảm chất độc hải thải ra ngoài môi trường; tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên thông qua việc tận dụng vật liệu đã qua sử dụng, giảm bớt nhu cầu khai thác các tài nguyên gỗ, kim loại, khoáng sản; bảo tồn được hệ sinh thái tự nhiên, nuôi trồng sẽ thuận lợi, ít bệnh tật; giảm thiểu sự phát thải khí nhà kính góp phần chống biển đổi khí hậu.

Phát huy vai trò của các ban ngành địa phương, các tổ chức đoàn thể như Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên, các tổ dân phố trong việc phổ biến kiến thức bảo vệ môi trường đến từng hộ dân, chung tay quản lý rác thải sinh hoạt ở nơi cư trú.

Tiếp tục tăng cường các hình thức truyền thông như tờ rơi, áp phích, mạng xã hội để lan tỏa thông điệp bảo vệ môi trường đến mọi tầng lớp nhân dân, nhằm nhắc nhở người dân thực hiện tốt việc phân loại rác thải, thu gom và xả rác đúng nơi quy định…Truyền thông về bảo vệ môi trường nên thực hiện xuyên suốt, không nên chỉ tập trung thực hiện vào những ngày trọng điểm liên quan về vấn đề môi trường.

Nhân rộng các mô hình trường học, tổ dân phố, gia đình đã làm tốt công tác phân loại rác hiệu quả, làm gương sáng điển hình trong cộng đồng, giúp giảm lượng rác cần chôn lấp, giảm áp lực lên các bãi rác.

Khuyến khích người dân hạn chế sử dụng đồ nhựa, túi nilon bằng các giải pháp cụ thể như sử dụng giỏ nhựa đi chợ, dùng túi vải, dùng chai nước bằng inox hoặc từ các vật liệu thân thiện môi trường.

Khuyến khích phân loại rác tại nguồn và tái chế rác thải, hạn chế tổn thất một nguồn tài nguyên lớn trong rác thải.

Các tổ phụ nữ của các phường cần thi đua việc thực hiện mô hình 3R (Reduce – giảm thiểu; Reuse-tái sử dụng; Recycle- tái chế) và các phong trào thi đua khác như “tổ dân phố không rác”; “ngõ sạch”; “5 không 3 sạch”

Nhóm giải pháp thứ hai: Tăng cường quản lý và xử phạt nghiêm minh các trường hợp vi phạm

Thực thi nghiêm các quy định xử phạt hành chính đối với các hành vi xả rác bừa bãi, tạo các điểm tập kết rác trái quy định.

Lắp đặt thêm hệ thống camera giám sát tại các điểm nóng về xả rác trái phép, đồng

thời áp dụng biện pháp phạt nguội đối với các trường hợp vi phạm, đặc biệt đối với các đối tượng vứt đầu thuốc lá bừa bãi cần xử phạt nghiêm.

Công khai danh sách các cá nhân, tổ chức vi phạm trên các phương tiện truyền thông để cảnh báo và nâng cao ý thức cộng đồng.

Tăng cường lực lượng thanh tra, kiểm tra môi trường tại các địa bàn trọng điểm, giám sát việc thực thi quy định quản lý rác thải, xử lý trực tiếp các trường hợp xả bỏ rác không đúng giờ quy định, không để đúng nơi tập kết rác.

Xây dựng mô hình cộng đồng tự quản về vệ sinh môi trường.

Việc tăng cường quản lý, xử phạt vi phạm đặc biệt là quá trình xả thải rác bữa bãi tại các khu vực công cộng là rất cần thiết để thiết lập bức tường răn đe, xử phạt đủ nghiêm, đủ mạnh thì người dân mới không tái phạm.

Nhóm giải pháp thứ ba: Cải thiện, đầu tư phát triển hệ thống thu gom và xử lý rác thải sinh hoạt; siết chặt công tác thu phí vệ sinh môi trường

Đẩy mạnh công tác thu gom rác tại các khu vực khó tiếp cận như hẻm nhỏ, bãi đất trống, kênh rạch có dân sinh sống, đảm bảo môi trường sạch đẹp trên toàn thành phố Nha Trang.

Đầu tư trang bị thêm phương tiện thu gom rác hiện đại, đặc biệt là các loại xe rác nhỏ có ba ngăn giúp phân loại rác ngay từ nguồn.

Xây dựng các điểm tập kết rác trung chuyển hợp lý, phù hợp với mật độ dân cư và tình hình đô thị hóa của từng phường. Tại các tuyến đường lớn, dân số đông, mật độ du khách lớn cần bố trí thêm số lượng thùng rác, xe rác nhỏ nhiều hơn những nơi có dân thưa, ít người.

Xây dựng nhà máy xử lý rác thải với công nghệ tiên tiến, giảm thiểu ô nhiễm, nâng cao hiệu suất xử lý rác.

Ứng dụng các công nghệ số trong quản lý rác thải, chẳng hạn như hệ thống cảm biến theo dõi lượng rác trong thùng, cảnh báo khi cần thu gom giúp nâng cao hiệu quả hoạt động của ngành môi trường.

Phát triển ứng dụng di động để người dân có thể báo cáo điểm xả rác trái phép, theo dõi lịch thu gom rác, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý.

Triển khai và áp dụng mô hình thu gom rác hữu cơ để sản xuất phân bón sinh học, phục vụ cho ngành nông nghiệp sạch và bền vững. Thành phố có thể học hỏi kinh nghiệm của mô hình Nhật Bản trong việc phân loại rác thải hữu cơ, rác thải nhựa được trình bày trong nghiên cứu của Nguyễn Duy Thái, 2021. Tại các khu vực công cộng chính phủ Nhật Bản đặt nhiều thùng rác thu gom theo từng loại khác nhau trên đường phố và hầu hết số lượng rác đó đều được tái chế. Khu vực ga tàu được bố trí một dãy thùng rác, trên mỗi thùng có chữ viết và biểu tượng rác có thể vứt vào. Thùng rác tái chế được là loại được đầu tư bố trí nhiều nhất.

Siết chặt hơn về việc đánh phí vệ sinh môi trường, có thể học hỏi kinh nghiêm của mô hình Hàn Quốc thu phí xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo khối lượng, cụ thể người dân Hàn Quốc bắt buộc phải mua một loại túi nhựa đặc biệt để đựng chất thải rắn sinh hoạt, nếu khối lượng chất thải lớn bắt buộc phải mua loại túi lớn hơn với kinh phí cao hơn, rác thải rác tái chế được phép bỏ vào thùng miễn phí. Điều này vô tình tạo động lực cho dân giảm phát sinh chất thải, thúc đẩy tái chế rác thải nhiều hơn, kinh nghiệm này được trình bày trong nghiên cứu của Nguyễn Duy Thái, 2021.

Trong nhóm giải pháp này, tính khả thi của các giải pháp đều rất cao. Hiện nay, việc xây dựng nhà máy xử lý rác thải sinh hoạt tại Nha Trang đã nằm trong kế hoạch của Tỉnh Khánh Hòa, đang ở giai đoạn lựa chọn, phê duyệt nhà đầu tư. Nhà máy xử lý rác hiện đại được xây dựng sẽ tận thu được một lượng lớn các nguồn tài nguyên từ rác, tạo ra các loại nhiên liệu tái chế, giảm áp lực rất lớn lên bãi rác chôn lấp Lương Hòa.

Nhóm giải pháp thứ tư: Nâng cao năng lực và điều kiện làm việc của đội ngũ thu gom rác

Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu cho đội ngũ công nhân vệ sinh môi trường, giúp họ nâng cao kỹ năng thu gom và xử lý rác.

Cải thiện chế độ đãi ngộ, hỗ trợ về lương thưởng và điều kiện làm việc nhằm nâng cao động lực và trách nhiệm cho công nhân môi trường.

Trang bị đầy đủ các thiết bị bảo hộ lao động như găng tay, khẩu trang, quần áo bảo hộ để đảm bảo an toàn cho công nhân trong quá trình làm việc.

Tăng cường trang thiết bị thu gom rác hiện đại, nâng cấp phương tiện vận chuyển để công nhân có thể làm việc hiệu quả hơn

Vai trò của đội ngũ thu gom rác, cán bộ tài nguyên môi trường vô cùng quan trọng cần được sự quan tâm và đào tạo để chuẩn bị tốt cho chiến dịch quản lý rác thải sinh hoạt tại nguồn cũng như trong quá trình thu gom.

Nhóm giải pháp thứ năm: Khuyến khích trường học, doanh nghiệp cùng chung tay tham gia bảo vệ môi trường

Đối với các trường học trên địa bàn Thành Phố Nha Trang cần thực hiện mạnh mẽ hơn nữa sứ mệnh của mình trong việc nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường cho người học, hướng tới giáo dục vì mục tiêu phát triển bền vững. Trường học cần lồng ghép giáo dục môi trường vào chương trình học bằng môn học riêng biệt hoặc tích hợp, tổ chức thường xuyên các hoạt động ngoại khóa giúp các em hiểu sâu hơn về tác hại của rác thải, biến đổi sự biến đổi khí hậu mạnh mẽ diện rộng trên toàn cầu, thực hiện các kế hoạch nhỏ thu gom giấy vụn thường xuyên. Các trường Đại học, Cao đẳng cần cho các em sinh viên đóng góp sức nhỏ của mình chung tay với địa phương trong quá trình làm xanh, sạch đẹp mọi nơi của Thành Phố Nha Trang bằng cách phát triển mạnh các phong trào vì môi trường biển như ngày thứ bảy xanh, ngày chủ nhật xanh trên bãi biển. Nêu gương tốt của các em học sinh, sinh viên trong công tác chung tay bảo vệ môi trường.

Trồng các vườn cây sen đá, cây cảnh vừa tạo khuôn viên xanh vừa có thể làm quà trong các chương trình đổi rác lấy quà cho học sinh, sinh viên và cả cán bộ giáo viên, người lao động.

Các phần quà khen thưởng cho các em có thể là các bình nước inox, thủy tinh để tạo thói quen không sử dụng đồ nhựa. Giáo dục thế hệ trẻ về bảo vệ môi trường, quản lý rác thải sinh hoạt là đặt nền móng cho các em sau này biết ứng xử tốt với môi trường, có lối sống xanh, hành động đẹp và giúp các em phát triển bền vững ở mọi nơi trên thế giới.

Khuyến khích doanh nghiệp, nhà hàng, khách sạn áp dụng các chính sách giảm thiểu rác thải nhựa, hướng đến phát triển du lịch xanh và bền vững. Trong tương lai yêu cầu các doanh nghiệp du lịch cam kết phát triển du lịch xanh. Các doanh nghiệp du lịch cần triển khai sâu rộng việc sử dụng sản phẩm bao bì xanh để gián tiếp bảo vệ môi trường như trong đề cập của tác giả Lê Chí Công và Lê Quốc Duy (2022).

Cần học hỏi kinh nghiệm các mô hình ở Hồ Chí Minh về thu gom dầu ăn đổi lấy cây xanh, cây cảnh và tái chế dầu cũ thành các nhiên liệu sinh học khác. Tái chế dầu ăn thành nhiên liệu sinh học là con đường đi của tương lai đang được rất nhiều nước trên thế giới triển khai như trong báo cáo của Anouk van Grinsven và cộng sự (2020). Nha Trang là thành phố du lịch với số lượng nhà hàng, khách sạn lớn, lượng dầu dư thừa mỗi ngày cần có giải pháp xử lý tốt, tránh ảnh hưởng tới môi trường trong tương lai.

Ngoài ra, Thành phố Nha Trang có thể kêu gọi sự chung tay của các doanh nghiệp hỗ trợ địa phương về mặt kinh tế để đầu tư thêm trang thiết bị thu gom rác.

Mắt xích các doanh nghiệp trong chuỗi xanh hóa thành phố Nha Trang rất quan trọng, đặc biệt tác động trực tiếp đến du khách trong và ngoài nước về dịch vụ, muốn phát triển bền vững bắt buộc doanh nghiệp phải hợp sức phát triển du lịch xanh, thay đổi dần một số chiến lược phát triển truyền thống.

Trong tất cả các giải pháp nêu trên, quan trọng nhất là nâng cao nhận thức của con người, chỉ khi người dân có nhận thức tốt về sự việc họ mới thay đổi được hành vi, thay đổi thói quen, lối sống và kiểm soát được các vi phạm của mình. Đặc biệt cần tập trung chú trọng công tác tuyên truyền, giáo dục đối tượng trẻ nhỏ - mần non tương lai của đất nước. Xây dựng, đào tạo và rèn luyện thế hệ trẻ có trách nhiệm cao với sự phát triển bền vững của Thành phố cũng của nhân loại.

KẾT LUẬN

Qua nghiên cứu này cho thấy tình trạng ô nhiễm rác thải sinh hoạt tại thành phố Nha Trang là khá nghiêm trọng. Quản lý rác thải sinh hoạt vẫn còn một số thực trạng đáng quan tâm. Lượng rác thải sinh hoạt ở thành phố Nha Trang khá lớn. Lượng rác phân bổ không đồng đều giữa các phường, các thời điểm. Rác thải sinh hoạt thường tập trung nhiều nhất ở các khu vực trung tâm, các nơi có trường đại học, khu trọ…đội ngũ nhân viên đã nỗ lực thu gom để có môi trường xanh sạch đẹp, nhưng chỉ tập trung các tuyến đường có nhiều khách du lịch, các trung tâm lớn, các ngõ hẻm, các vùng ven chưa thực sự được quan tâm, quản lý và xử lý triệt để. Rác thải ở Nha Trang chủ yếu đang được xử lý bằng cách chôn lấp. Chưa có nhà máy xử lý rác hiện đại. Tình trạng đốt rác, đổ rác xuống sông xuống biển gây ra tình trạng ô nhiễm vẫn còn phố biến một số nơi dân sống quanh biển, sông. Thành phố đã thực hiện đồng thời nhiều giải pháp để quản lý rác thải sinh hoạt trên địa bàn. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả cao, lãnh đạo thành phố Nha Trang cần thực hiện đồng bộ các giải pháp do chúng tôi đề xuất. Quan trọng nhất là thay đổi thói quen tiêu dùng ăn sâu ở người dân, nâng cao nhận thức của người dân về tác hại của rác thải nhựa, lợi ích tái chế, phân loại rác tại nguồn. Thứ hai là chung tay cùng vào cuộc của các tổ chức đoàn thể và phát huy nhân rộng hơn nữa các mô hình phụ nữ tái chế rác thải. Quản lý rác thải sinh hoạt tốt, sẽ giúp giảm thiểu tình trạng ô nhiễm môi trường tại thành phố Nha Trang, tạo điều kiện để phát triển du lịch xanh bền vững và thúc đẩy sự phát triển kinh tế các tỉnh lân cận.