Một nghiên cứu mới do Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam phối hợp với tỉnh Trà Vinh thực hiện đã xây dựng thành công quy trình sản xuất bột và trà hòa tan từ dịch chiết cây đinh lăng lá nhỏ (Polyscias fruticosa (L.) Harms). Đây là bước tiến quan trọng trong nỗ lực đa dạng hóa sản phẩm từ dược liệu địa phương, hướng đến phát triển bền vững và ổn định ngành trồng cây đinh lăng tại địa phương.

Đinh lăng, cây dược liệu quý với tiềm năng phát triển lớn

Cây đinh lăng lá nhỏ từ lâu đã được sử dụng trong y học cổ truyền với nhiều công dụng như tăng cường sức khỏe, hoạt huyết dưỡng não, hỗ trợ miễn dịch, kháng khuẩn, kháng viêm, giảm đau, hạ sốt và chống oxy hóa. Đặc biệt, các hợp chất saponin triterpenoid có trong rễ cây được đánh giá tương đương với nhân sâm, mang giá trị dược liệu cao. Bộ Y tế đã xếp đinh lăng vào danh mục 40 loài dược liệu có tiềm năng khai thác và phát triển thị trường.

Trong bối cảnh diện tích trồng đinh lăng tại Trà Vinh ngày càng mở rộng, nguy cơ dư thừa nguyên liệu và phát triển thiếu bền vững đang đặt ra thách thức lớn. Trước thực trạng đó, đề tài khoa học mang mã số UDNGDP.04/21-22 do Ths Trần Thị Linh Giang (Viện Sinh học nhiệt đới, nay là Viện Khoa học Sự sống) chủ nhiệm, đã được triển khai nhằm xây dựng quy trình chế biến sâu, nâng cao giá trị cây đinh lăng.

Từ trái qua phải, trên xuống: Bột dược liệu đinh lăng lá nhỏ; Bột hòa tan từ dịch li trích đinh lăng lá nhỏ; Trà hòa tan từ dịch li trích đinh lăng lá nhỏ; Hình ảnh nước pha trà của trà hòa tan từ dịch litrích đinh lăng lá nhỏ.

Nghiên cứu đã thiết lập quy trình chiết xuất bột đinh lăng tối ưu nhằm thu nhận hàm lượng saponin triterpenoid cao nhất bằng phương pháp ngâm dầm. Các thông số kỹ thuật gồm: kích thước dược liệu 0,25 mm, sử dụng ethanol 80% làm dung môi với tỷ lệ nguyên liệu/dung môi 1/10 (g/mL), thời gian chiết 24 giờ và lặp lại 2 lần.

Trên cơ sở đó, nhóm nghiên cứu tiếp tục phát triển quy trình sản xuất bột hòa tan đinh lăng bằng thiết bị sấy phun sương TPS-3, đạt công suất 3 kg/giờ. Dịch chiết được xử lý với nồng độ 15°Bx, chất mang maltodextrin 10%, sấy ở nhiệt độ 200°C và lưu lượng 1.500 mL/giờ.

Bột hòa tan sau khi sấy được phối trộn thành sản phẩm trà hòa tan với công thức: bột đinh lăng – mannitol – maltodextrin – PEG 4000 – aerosil – potassium sorbate theo tỷ lệ 2:40:51,97:4:2:0,03 (%). Sản phẩm có độ ẩm 2,4%, tro toàn phần 4,2%, khối lượng đồng đều từ 9,9 - 10,1g, tan hoàn toàn trong nước ấm và đạt đầy đủ tiêu chuẩn về an toàn sinh học và hóa học.

Đặc biệt, trà có màu vàng nhạt trong, mùi thơm đặc trưng của đinh lăng, vị đắng nhẹ và hậu ngọt thanh của mannitol. Hàm lượng saponin triterpenoid tổng đạt từ 37,35 - 38,35 mg/túi, oleanolic acid từ 3,28 - 3,45 mg/túi, không phát hiện vi khuẩn gây bệnh hay kim loại nặng. Sản phẩm đạt tiêu chuẩn cơ sở và giữ độ ổn định trong vòng 90 ngày.

Hướng đi mới cho dược liệu Trà Vinh

Từ kết quả nghiên cứu, nhóm thực hiện đã tiến hành sản xuất thử nghiệm quy mô 10.000 túi trà/mẻ. Việc hoàn thiện quy trình chế biến và đa dạng hóa sản phẩm từ cây đinh lăng được kỳ vọng sẽ thúc đẩy chuỗi giá trị ngành dược liệu tại Trà Vinh, hỗ trợ phát triển kinh tế địa phương, nâng cao thu nhập cho nông hộ và thúc đẩy xây dựng vùng nguyên liệu bền vững.

Đề tài là minh chứng rõ ràng cho mối liên kết giữa nghiên cứu khoa học và thực tiễn sản xuất, góp phần khai thác hiệu quả tiềm năng dược liệu bản địa và mở ra cơ hội thương mại hóa sản phẩm đinh lăng trong tương lai.