Cây ngô (Zea mays L.), một trong những cây lương thực chủ chốt của thế giới, với sản lượng hàng năm vượt ngưỡng 1 tỷ tấn, đóng vai trò thiết yếu trong an ninh lương thực, cung cấp thức ăn chăn nuôi và là nguồn nguyên liệu quý giá cho nhiều ngành công nghiệp. Nhận thức rõ tầm quan trọng này, nhóm nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Ngô, đứng đầu là TS. Nguyễn Thị Nhài, đã triển khai đề tài “Nghiên cứu chọn tạo giống ngô nếp, ngô đường năng suất cao, chất lượng tốt cho các tỉnh phía Bắc” trong giai đoạn 2017-2021, và đã gặt hái được những thành tựu đáng khích lệ.

Cây và bắp ngô giống ngô nếp, ngô đường năng suất cao

Trên phạm vi toàn cầu, ngô không chỉ là cây trồng có diện tích gieo trồng rộng lớn, đạt 191 triệu ha vào năm 2020, mà còn là mặt hàng thương mại quan trọng. Đáng chú ý, gần 20% sản lượng ngô toàn cầu được sử dụng làm thực phẩm cao cấp, đóng góp ít nhất 30% lượng calo trong khẩu phần ăn của hơn 4,5 tỷ người tại các quốc gia đang phát triển. Các giống ngô thực phẩm, bao gồm ngô nếp (Zea mays L.subsp. ceratina) và ngô đường (Zea mays L, subsp saccharata Sturt), nổi bật với giá trị dinh dưỡng cao, thời gian sinh trưởng ngắn (68-95 ngày) và tính đa dụng trong chế biến và sử dụng. Từ luộc, nướng ăn tươi đến chế biến đóng hộp, ngô bao tử làm rau cao cấp, hay làm nguyên liệu cho công nghiệp thực phẩm, dược phẩm, sản xuất cồn, tinh bột, dầu, đường gluco, bánh kẹo… tiềm năng của ngô thực phẩm là vô cùng lớn. Ước tính có khoảng 629,2 triệu người trên thế giới tiêu thụ ngô nếp, và đến năm 2013, diện tích ngô trắng và ngô nếp toàn cầu đạt khoảng 32 triệu ha, tập trung chủ yếu ở Trung Quốc, Đông Nam Á, Đông Á và đang có xu hướng tăng trưởng ở châu Âu.

Tại Việt Nam, ngô thực phẩm (ngô nếp, ngô đường, ngô rau) chiếm khoảng 12-15% trong tổng diện tích ngô cả nước, và tỷ lệ này đang có xu hướng gia tăng. Ngô thực phẩm không chỉ đóng vai trò quan trọng trong văn hóa ẩm thực mà còn trở thành cây hàng hóa mang lại giá trị kinh tế cao. Nhu cầu tiêu thụ ngô thực phẩm ngày càng lớn, thúc đẩy các nhà khoa học Việt Nam tập trung nghiên cứu và phát triển các giống mới có năng suất và chất lượng vượt trội.

Sau 5 năm miệt mài nghiên cứu, đề tài do TS. Nguyễn Thị Nhài chủ trì đã hoàn thành xuất sắc các mục tiêu đề ra, mang lại những kết quả ấn tượng:

• Tuyển chọn 12 dòng thuần ưu tú: Nhóm nghiên cứu đã chọn tạo thành công 12 dòng thuần, bao gồm 08 dòng ngô nếp và 04 dòng ngô đường, sở hữu các đặc điểm nông sinh học tốt và khả năng kết hợp cao. Năng suất hạt khô của các dòng ngô nếp đạt từ 1,8 - 2,8 tấn/ha, trong khi các dòng ngô đường đạt 1,4 - 2,4 tấn/ha. Đặc biệt, một trong số các dòng này được tạo ra bằng phương pháp nuôi cấy bao phấn, đánh dấu bước tiến mới trong công tác giống cây trồng. Các dòng còn lại được tạo ra bằng phương pháp chọn tạo truyền thống, cho thấy sự kết hợp hài hòa giữa công nghệ hiện đại và kinh nghiệm canh tác lâu đời.

• Giống ngô nếp VN559 – Bước đột phá về năng suất và chất lượng: Điểm sáng của đề tài là việc chọn tạo thành công giống ngô nếp VN559. Giống này không chỉ có năng suất cao, chất lượng tốt mà còn thể hiện khả năng thích ứng rộng rãi tại các vùng trồng ngô ở phía Bắc, đáp ứng nhu cầu sản xuất và thị hiếu tiêu dùng. VN559 có thời gian sinh trưởng ngắn, từ 70-80 ngày, chiều cao cây trung bình 188,0 - 194,1 cm, chiều cao đóng bắp từ 84,3 - 104,7 cm, với độ che kín bắp tốt và trạng thái cây đẹp, đồng đều. Giống này còn cho thấy khả năng chống chịu tốt với sâu đục thân, đục bắp. Bắp ngô VN559 có chiều dài 16-18 cm, đường kính 4,5-5,3 cm, số hàng hạt 12-14, số hạt/hàng 29,8-33,7, và khối lượng 1.000 hạt đạt 202,4-274,9 gram. Năng suất bắp tươi ấn tượng, đạt từ 12,62 - 15,65 tấn/ha. Về chất lượng ăn tươi, VN559 có độ dẻo, hương thơm và vị đậm đặc trưng, với hàm lượng amilopectin 96,5%, tương đương giống đối chứng HN88 và vượt trội so với giống MX10. Giống ngô nếp VN559 đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn công nhận cho sản xuất thử theo Quyết định số 339/QĐ-TT-CLT ngày 18/10/2019, kèm theo quy trình sản xuất hạt lai F1 và quy trình thâm canh được công nhận cấp cơ sở.

• Giống ngô đường ĐL89 – Tiềm năng cho thị trường ăn tươi và chế biến: Bên cạnh ngô nếp, đề tài còn tạo ra giống ngô đường ĐL89, hứa hẹn mang lại giá trị kinh tế cao cho người nông dân và ngành công nghiệp chế biến. ĐL89 có năng suất cao, chất lượng tốt, khả năng thích ứng rộng tại các tỉnh phía Bắc, phù hợp với nhu cầu ăn tươi, thuận lợi cho việc cắt hạt bảo quản lạnh và chế biến công nghiệp. Giống này có thời gian sinh trưởng 70-90 ngày, chiều cao cây 200,1 - 214,9 cm, chiều cao đóng bắp 77,2 - 94,8 cm, với trạng thái cây đẹp và độ che phủ lá bi kín. Bắp ngô ĐL89 dài 17-20 cm, đường kính 4,5-5,5 cm, số hàng hạt 14-16. Giống này thể hiện khả năng chống chịu tốt với các loại sâu bệnh hại chính và có mức độ chịu hạn, chịu rét tốt. Năng suất bắp tươi đạt 14,16 - 16,88 tấn/ha. Về chất lượng, ĐL89 có độ ngọt (độ Brix 16,2%), hương thơm và vị đậm đặc trưng, tương đương với giống đối chứng SW1011 và vượt trội so với Sugar75 và Hibrix53. Giống ngô đường ĐL89 cũng đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn công nhận cho sản xuất thử theo Quyết định số 339/QĐ-TT-CLT ngày 18/10/2019, cùng với quy trình sản xuất hạt lai F1 và quy trình thâm canh được công nhận cấp cơ sở.

• Mô hình sản xuất thử nghiệm thành công: Để đánh giá hiệu quả thực tế của các giống ngô mới, nhóm nghiên cứu đã xây dựng 04 mô hình sản xuất thử nghiệm. Hai mô hình sản xuất giống ngô nếp lai VN559 tại Nghệ An và Phú Thọ cho năng suất bắp tươi lần lượt đạt 13,02 và 13,40 tấn/ha, mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn 17,45 - 19,0% so với các giống đại trà. Hai mô hình giống ngô đường ĐL89 tại Hà Nam và Nghệ An cũng cho kết quả ấn tượng với năng suất bắp tươi đạt 16,05 - 16,06 tấn/ha, hiệu quả kinh tế cao hơn 16,3 - 16,63% so với giống đại trà. Những kết quả này khẳng định tiềm năng to lớn của hai giống ngô mới trong việc nâng cao năng suất và thu nhập cho người nông dân vùng phía Bắc.

Thành công của đề tài “Nghiên cứu chọn tạo giống ngô nếp, ngô đường năng suất cao, chất lượng tốt cho các tỉnh phía Bắc” không chỉ góp phần đa dạng hóa cơ cấu cây trồng, nâng cao giá trị sản xuất nông nghiệp mà còn mở ra triển vọng mới cho ngành chế biến thực phẩm và xuất khẩu nông sản của Việt Nam. Việc đưa vào sản xuất đại trà các giống ngô nếp VN559 và ngô đường ĐL89 hứa hẹn sẽ mang lại lợi ích kinh tế thiết thực cho người nông dân, đồng thời đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường về các sản phẩm ngô chất lượng cao.