Một lần, vị đạo diễn hơn tôi 7 tuổi là cấp trên trực tiếp sang phòng làm việc của tôi vào đầu giờ buổi sáng làm việc. Ông vòng tay sau lưng mặt nghiêm trọng:

- Ông có biết đời người hạnh phúc nhất là gì không?

Chẳng cần suy nghĩ tôi trả lời dứt khoát:

- Quyền lực!

Trả lời thế vì ông đang đương nhiệm chức vụ lãnh đạo cao nhất cơ quan và tôi biết ông mê quyền lực. Vị đạo diễn lắc đầu:

- Không! Quyền lực là phù du.

- Vậy nó là tiền bạc, là vật chất.

Mặt vị đạo diễn buồn hẳn:

- Tôi không nghĩ nhà văn các ông lại có thể trọng vật chất. Tiền đúng là cần, là quý nhưng dứt khoát nó không phải là hạnh phúc lớn nhất.

Tôi bắt đầu ngạc nhiên. Xưa nay cả công lẫn tư ông coi việc kiếm tiền là quan trọng số một. Ông bảo một bộ phim chỉ có thể coi là hay nếu nó mang lại lợi nhuận. Đời một con người chỉ có thể thành đạt nếu vật chất đủ đầy. Ô hay, vậy mà bây giờ ông phủ toẹt một cách thẳng tưng vậy. Tôi tiếp tục mạch suy đoán:

- Vậy nó là tình yêu.

Mặt ông chùng hẳn xuống. Tôi nhận được cái lắc đầu buồn bã từ ông.

- Tôi biết đám văn sĩ các ông tôn thờ tình yêu nhưng nói thật nhé, một tình yêu đích thực khó kiếm như sao trên trời. Người ta lấy chồng lấy vợ, yêu nhau tưởng chết nhưng rồi có mấy ai đi hết hành trình mà hạnh phúc tuyệt đối được. Ông nhầm tất cả.

Tranh minh họa: Tào Linh

Tôi đi hết ngạc nhiên này sang ngạc nhiên khác vì ông ở tuổi ngoài năm mươi mới có cuộc hôn nhân sau. Tuổi ấy tôi nghĩ nếu gây dựng lại hẳn phải có một động lực mãnh liệt, không phải tình yêu thì nó là cái gì.

Như hiểu được suy nghĩ của tôi, không hỏi thêm nữa, vị đạo diễn bấy giờ thong thả đưa tay ra phía trước. Trên tay ông là một tấm ảnh chân dung một đứa bé hơn tuổi với nụ cười rạng rỡ. Ông đưa tôi tấm ảnh.

- Nó là nụ cười con trẻ ông ạ. Chỉ nụ cười của con trẻ mới mang lại hạnh phúc lớn nhất cho chúng ta.

Nụ cười con trẻ. Tôi biết ông đang hạnh phúc khi có thêm thành viên mới này nhưng quả thật tôi kinh ngạc vì đúc kết của ông. Những gì tôi thấy tôi nghĩ về ông xưa nay bỗng nhiên bay biến. Tôi chợt hiểu tất cả, ông đã thảnh thơi để nhận ra những gì xưa nay ông bươn bả đều không phải là thứ khiến ông hạnh phúc nhất. Bất giác tôi thấy vui vì chân lý ông vừa mang đến nhưng thú thực tôi vẫn không mấy ý niệm rõ ràng về sự thảnh thơi đời người, có thể bởi hoàn cảnh của tôi khác biệt.

Câu chuyện nụ cười con trẻ xảy ra khoảng mươi năm trước, bây giờ cả ông và tôi đều đã nghỉ hưu. Thi thoảng tôi vẫn gặp ông. Thấy ông vẫn say nghề, vẫn làm phim và tôi biết ông viên mãn với gia đình, với con cái. Vậy là ông hạnh phúc. Còn tôi, nghề nghiệp và những chuyến đi vẫn khiến tôi loay hoay trong bể đời để chưa có phút giây dừng lại ngẫm nghĩ về cuộc đời mình. Cái định đề hạnh phúc của ông dù vậy vẫn luôn ám ảnh tôi. Sự thảnh thơi. Thế nào và khi nào con người ta có thể thảnh thơi được. Khi anh đạt được mọi thứ mong muốn thì đó là chuyện tất nhiên. Còn khi thất bại thì sao? Và lời giải của tôi mới được sáng tỏ bằng câu chuyện thứ hai xảy ra ở thì hiện tại.

Tôi có cô bạn gái. Vẫn còn trẻ ở độ tuổi trung niên trạc tứ tuần. Còn trẻ thế nhưng cô từng có một sự nghiệp khiến nhiều người mơ ước. Cô là bà chủ một doanh nghiệp tiếng tăm. Người đẹp, nhà đẹp, xe đẹp, hàng hiệu… Mọi thứ xung quanh cô cái gì cũng đẹp, cũng lộng lẫy. Rồi một chuỗi ngày tai họa liên tiếp xảy đến.

Thoạt đầu là khó khăn kinh tế chung vì dịch dã. Kế đến là những khó khăn đến với bản thân cô. Kinh doanh khó khăn, cô thu hẹp phạm vi, dòng vốn luân chuyển bị ách tắc, nhà xưởng cháy. Vốn tin người gặp lúc khó những con nợ chây ỳ, trốn tránh và cuối cùng là một cú nợ ngân hàng từ người bạn mà cô tin tưởng đã khiến cô tụt nhanh xuống đáy vực. Phá sản. Cô phải bán hết nhà cửa, đất đai, xe cộ, tư trang để trang trải nợ nần và trở lại điểm xuất phát ban đầu từ hai mươi năm trước với hai bàn tay trắng lập nghiệp.

Tôi không phải dân kinh doanh, cả đời chỉ loay hoay với văn chương, chữ nghĩa nhưng tôi hiểu đây chính là cú đạp quyết định khiến không ít người thoát được tình cảnh hiểm nghèo này. Không dễ để những người đang ở trên đỉnh tụt xuống đáy vực có thể bình an. Có người đã chọn sự giải thoát. Với cô bạn, tôi thấy sự chấp nhận một cách mặc nhiên dù nhiều phần buồn bã nhưng đầy quyết tâm. Cô thuê nhà, suy nghĩ chọn lựa điểm xuất phát để làm lại.

Một thời gian ngắn sau đó gặp lại, tôi ngạc nhiên thấy cô không khác gì những lần tôi gặp trước ở những giao tiếp long trọng. Vẫn tự tin, vẫn xinh đẹp, lộng lẫy. Cô tâm sự, có mất hết tất cả mới nhìn rõ cuộc đời mình thứ gì là quan trọng nhất, mới thấy xung quanh mình ai là bè bạn, ai tốt xấu, ai thiết thực cho mình. Xưa nay em theo đuổi những thứ không phải cần cho cuộc đời em. Giờ em không đặt những mục tiêu cao, không doanh nghiệp lớn, không xe đẹp, nhà to, mà cái cần nhất với em là sự tồn tại trong an bình. Cô bắt đầu khởi nghiệp lại bằng những gì cô đam mê từ thời trẻ. Lại một sự ngạc nhiên với tôi sau những ám ảnh từ vị đạo diễn với triết lý nụ cười con trẻ. Cô đã biết buông bỏ mọi thứ có thể là hào quang sáng nhất của một đời người nhưng bây giờ với cô là không quan trọng nữa để cô tìm đến sự bình yên đích thực.

Tồn tại trong an bình. À, ra thế. Tôi tin cô bạn gái của tôi sẽ thỏa nguyện với những ước muốn giản dị nảy sinh ra khi cô nhìn rõ những gì thiết cốt nhất của đời người. Còn có thể là gì khác ngoài sự thảnh thơi. Và tôi hiểu đời người khi tìm đến khi đạt được sự thảnh thơi là con người ta đã nhận ra đâu là hạnh phúc nhất.