“Tình yêu thiên nhiên của tôi bắt đầu từ khi còn nhỏ. Ở trường mẫu giáo có một khu vườn mà đối với tôi như cả một khu rừng cổ tích. Tôi thường dành hàng giờ ở đó để quan sát cây cối và côn trùng”, nhà khoa học Sayyora Abdirahimova hồi tưởng. “Con gái mẹ sau này sẽ là một nhà sinh vật học”, lời dự đoán ấy từ mẹ cô dần trở thành hiện thực.

Sinh ra và lớn lên cạnh vùng biển Aral rộng lớn nhưng đang cạn dần, cô gái trẻ Sayyora đã biến đam mê thuở nhỏ thành sứ mệnh nghiên cứu để góp phần khắc phục một trong những thảm họa sinh thái nghiêm trọng.

Nữ tiến sĩ Sayyora Abdirahimova

Nghiên cứu trong điều kiện khắc nghiệt

Tốt nghiệp tiến sĩ tại Đại học Quốc gia Uzbekistan và hiện là nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Hóa hữu cơ sinh học, Sayyora tập trung nghiên cứu các gen chịu mặn ở thực vật nhằm tìm ra giải pháp cho vùng đất bị nhiễm mặn quanh biển Aral.

Từ một nhà sinh vật trở thành nhà nghiên cứu tiên phong, với Sayyora, tất cả đều là cơ duyên. Chính những chuyến hành trình nghiên cứu và giám sát vùng đáy biển Aral khô cạn của Chương trình phát triển của Liên hợp quốc đã giúp định hướng tương lai của nữ tiến sĩ trẻ, giúp cô có cơ hội ghi nhận 134 loài thực vật chưa từng được đề cập trong các cơ sở dữ liệu khoa học.

Sayyora Abdirahimova trong những chuyến đi nghiên cứu

"Cứ mỗi 500 mét, tôi lại xuống xe để ghi chép lại thảm thực vật. Nắng nóng, bụi bặm, mỗi lần bước ra ngoài đều khó khăn. Thế nhưng thiên nhiên đã bù đắp cho tôi bằng những điều mới mẻ”, Sayyora chia sẻ.

Những chuyến thám hiểm đều diễn ra trong điều kiện vô cùng khắc nghiệt. Vào mùa hè, nhiệt độ nơi đây có thể lên tới 60°C, gió cát nóng đến bỏng chân. “Vào tháng 10, chúng tôi còn nghe thấy tiếng tru của chó rừng và chó sói, nhưng điều khiến chúng tôi sợ nhất là những đợt muỗi tấn công”, cô nhớ lại.

Một trong những phát hiện quan trọng nhất của Sayyora là cây hắc kỷ tử hay kỷ tử đen (black goji), loài thực vật dược liệu hiếm có khả năng thích nghi với đất mặn và chứa nhiều hoạt chất sinh học quý. Phân tích cho thấy kỷ tử đen có thể hấp thụ chọn lọc các nguyên tố hiếm như selen, molypden, thậm chí cả rheni vốn tồn tại ở nồng độ cực thấp trong đất.

Hắc kỷ tử là loài thực vật dược liệu hiếm có khả năng thích nghi với đất mặn và chứa nhiều hoạt chất sinh học quý

Đặc biệt, dù hàm lượng canxi trong đất khá cao nhưng rễ cây lại hấp thụ rất ít, cho thấy loài cây này có một cơ chế lọc tự nhiên độc đáo. Những khám phá thú vị này đã khiến kỷ tử đen được xem như một “chỉ thị địa hóa sinh học tự nhiên”, có thể giúp theo dõi môi trường và phục hồi đất suy thoái.

"Loại cây này có thể trở thành một công cụ không thể thiếu để theo dõi môi trường và phục hồi các vùng đất suy thoái như khu vực biển Aral", nữ tiến sĩ cho biết.

Từ nghiên cứu đến giải pháp sinh thái bền vững

Không chỉ dừng ở nghiên cứu, Sayyora còn phát triển dự án khởi nghiệp “UZQORAGOJI”, nhằm trồng kỷ tử đen trên những vùng đất suy thoái quanh biển Aral. Mô hình này là một giải pháp sinh thái sáng tạo hướng tới một chu trình kinh tế tuần hoàn khép kín: từ trồng cây bằng canh tác tái sinh, đến chế biến quả thành trà thảo dược và dược phẩm.

Trong phòng thí nghiệm, Sayyora đã nhân giống thành công 500 cây kỷ tử đen bằng kỹ thuật vi nhân giống in vitro, mở ra cơ hội phát triển loại cây này trên diện rộng. Mục tiêu của cô là phân phối cây con này cho cư dân ở các cộng đồng hẻo lánh, nơi thanh niên địa phương có thể trực tiếp tạo ra và mở rộng các đồn điền trên đất của họ, tạo ra việc làm xanh.

Hiện nhóm của Sayyora đang ứng dụng công nghệ sinh học tiên tiến, trong đó có CRISPR/Cas9, để tăng khả năng chịu mặn và nâng cao năng suất quả của kỷ tử đen. Đây được xem là một trong những hướng đi mới để phục hồi sinh thái tại vùng đất vốn là tâm điểm của khủng hoảng môi trường này.

Ở tuổi 35, Sayyora Abdirahimova trở thành hình mẫu của thế hệ nhà khoa học trẻ, đặc biệt là phụ nữ, khi kết hợp khoa học với thiên nhiên để tạo ra giải pháp cho các vấn đề toàn cầu.

Nữ tiến sĩ Sayyora Abdirahimova trong phòng thí nghiệm

Các nghiên cứu của Sayyora không chỉ thu hút sự quan tâm trong nước mà còn lan tỏa quốc tế. Katerina, một nhà khoa học Belarus, sau khi biết đến công trình của cô, đã sang Uzbekistan theo học tiến sĩ để tiếp tục nghiên cứu về hoạt chất sinh học trong kỷ tử đen, minh chứng cho tính chất vượt biên giới quốc gia của khoa học.

"Tôi nhìn vào loại cây này không chỉ với tư cách là một nhà khoa học trẻ, mà còn là một người đã lớn lên trong tâm điểm của một cuộc khủng hoảng sinh thái", Sayyora chia sẻ. "Kỷ tử đen không chỉ là một nguồn dược liệu quý giá, mà còn là một công cụ tự nhiên để phục hồi hệ sinh thái".