Những câu chuyện "vào phòng anh một tí" tại chốn công sở

M. là sinh viên năm cuối một trường ĐH ở TP.HCM. M. có thời gian thực tập 2 tháng tại một công ty tư vấn du học, quản lý cấp cao là một anh sếp đã có gia đình. Câu chuyện thực tập của M. vẫn diễn ra bình thường ngoài trừ nhiều lần người quản lý gọi M "vào phòng anh một tí, có việc". Nhưng việc mà người này nhờ vả lại là "đấm lưng cho anh", "anh mỏi vai, mỏi cổ"... Người này nhiều lần cầm tay của M. để khen vòng tay, đồng hồ, rồi xoa tay khen "tay em mịn đấy". 

Cảm giác bị đi quá giới hạn, M. kể câu chuyện này với chị quản lý cấp trung (quản lý trực tiếp mình) thì chị này lại cho rằng M. nghĩ nhiều, rằng "sếp quan tâm nhân viên nên mới thế", "không phải ai cũng được anh ấy trực tiếp nhờ vả". M. cố gắng kết thúc 2 tháng thực tập rồi nghỉ, mang sự ấm ức đó về nhà và chôn giấu đến tận nhiều năm sau, mà không biết rằng đó cũng là một trong những hành vi được xem là có dấu hiệu của quấy rối tình dục nơi công sở.

Có rất nhiều cử chỉ, hành vi, lời nói được xem là quấy rối tình dục nơi công sở. Nhưng nạn nhân dễ dàng bỏ qua vì sợ phiền phức.

 Năm 2020, ông Đào Duy Anh (nguyên Phó Giám đốc Sở KH&ĐT Thái Nguyên) bị nữ nhân viên cấp dưới tố có hành vi xâm phạm nhân phẩm, danh dự. 

Theo nội dung tố cáo, chiều 3/8, ông Đào Duy Anh đã gọi điện và nhắn tin cho chị N.T.T sang phòng làm việc của mình. Khi nữ nhân viên này đến phòng, ông Anh đã khóa cửa phòng lại, sau đó có những hành vi không đúng chuẩn mực. Nữ nhân viên đã cố gắng chống cự, chạy thoát được ra ngoài, thông báo cho đồng nghiệp và lãnh đạo sở.

Tối cùng ngày, chị T trình báo cơ quan công an về sự việc trên và đề nghị Cơ quan CSĐT khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với ông Đào Duy Anh. 10 ngày sau, UBND tỉnh Thái Nguyên ban hành Quyết định số 2642, cách chức đối với chức vụ Phó Giám đốc KH&ĐT của ông Đào Duy Anh.

Trên thực tế, có rất nhiều nạn nhân bị quấy rối tình dục chốn công sở như chị T., nhưng không phải ai cũng dám đứng lên tố cáo hành vi này. Họ phải đối diện với nhiều nỗi sợ khác nhau: sợ mất việc, sếp ghét, đồng nghiệp đánh giá, gia đình xấu hổ. Một số người còn có tâm lý đổ lỗi cho nạn nhân: Ăn mặc thế nào mới bị "gạ tình". 

Một số nhân viên nam thì có những lời lẽ trêu ghẹo, mang bộ phận nhạy cảm của đồng nghiệp nữ ra đám đông làm trò cười và cho rằng đó là chuyện "trêu vui thôi mà", nhưng ít ai nghĩ đến những ảnh huởng tâm lý của các nạn nhân.

Vì thế, hành vì quấy rối tình dục nơi công cộng và trong môi trường làm việc vẫn âm thầm diễn biến phức tạp.

Hiểu thế nào về "quấy rối tình dục?"

Theo Tiến sỹ - Luật sư Đặng Văn Cường, hiện khái niệm thế nào là "quấy rối tình dục" trong hệ thống pháp luật Việt Nam vẫn chưa đầy đủ, chưa rõ ràng. Các văn bản pháp luật ở Việt Nam hiện chưa thống nhất khái niệm thế nào là "quấy rối tình dục". Chỉ có hai lĩnh vực là lĩnh vực lao động và xử phạt hành chính trong lĩnh vực an ninh trật tự là có nhắc đến khái niệm này.  

Luật sư cho rằng, theo cách hiểu thông thường và theo thông lệ quốc tế thì “quấy rối tình dục” có thể hiểu là hành vi có tính chất tình dục của bất kì người nào mà chưa được sự chấp thuận, làm ảnh hưởng tới nhân phẩm của nữ giới và nam giới, được thể hiện thông qua nhiều hình thức như hành động, lời nói, hình ảnh,... Có thể xảy ra ở bất cứ đâu như nơi công cộng, nơi làm việc hoặc thậm chí là trên các phương tiện xã hội. 

Như vậy, có thể thấy, đặc điểm của hành vi quấy rối tình dục là hành vi phải có tính chất tình dục. Hành vi này phải là hành vi mà người tiếp nhận nó không mong muốn nên tạo ra những cảm giác phiền hà, khó chịu, xấu hổ, bất an và có thể tạo ra sự nguy hiểm cho những người xung quanh. 

Hành vi quấy rối tình dục có thể ở mức độ lời nói, hành vi, cử chỉ không có tiếp xúc nhưng cũng có tác động đến tâm lý, suy nghĩ, lo lắng, xấu hổ, bất an, sợ hãi cho nạn nhân, liên quan đến các yếu tố tình dục.

Tiến sĩ luật học Đặng Văn Cường

Hành vi quấy rối tình dục nghiêm trọng hơn có thể ở dạng tiếp xúc cơ thể, tấn công tình dục, xâm hại tình dục, như dâm ô, cưỡng dâm, hiếp dâm...

Bởi vậy, khái niệm quấy rối tình dục cần được hiểu một cách đầy đủ thống nhất, phù hợp với thông lệ quốc tế, các chuẩn mực xã hội chung, làm cơ sở để bảo vệ danh dự nhân phẩm, bảo vệ quyền con người. 

Khi có cách hiểu thống nhất, đầy đủ về quấy rối tình dục và nghiêm túc chấp hành thì quyền tự do tình dục của mỗi người sẽ được pháp luật bảo vệ, được đảm bảo an toàn và là cơ sở để áp dụng các chế tài của pháp luật.

Tiến sỹ Đặng Văn Cường chia sẻ: “Những hành vi bằng lời nói, ánh mắt có tính chất trêu ghẹo, khiêu khích như: nhìn chằm chằm vào ngực, vào mông... hay những hành vi nheo mắt, đá lưỡi... có tính chất tình dục, khiến người khác cảm thấy xấu hổ bất an, cảm thấy nguy cơ bị xâm hại tình dục thì đây cũng là hành vi quấy rối tình dục...”

Quấy rối tình dục nơi công sở sẽ bị xử lý thế nào?

Luật sư Đặng Văn Cường cho biết thêm, hành vi quấy rối tình dục tùy theo tính chất, mức độ nghiêm trọng sẽ bị xử phạt hành chính. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất là bằng chứng với hành vi quấy rối bằng lời nói, cử chỉ mà không có điểm tiếp xúc trực tiếp.

"Nếu không có chứng cứ ghi hình, không chứng minh được hành vi hoặc hậu quả của hành vi thì việc xử lý là rất khó. Ngoài ra, trách nhiệm của cơ quan chức năng trong việc phát hiện, xử lý nhiều khi không kịp thời, dẫn đến nhiều vụ việc không được giải quyết triệt để, nạn nhân cảm thấy ấm ức, thậm chí có trường hợp nạn nhân bị đổ lỗi", Luật sư Đặng Văn Cường cho biết.

Nhiều nạn nhân chọn im lặng vì lo sợ thiếu bằng chứng trong việc tố cáo

Theo Điều 7 Nghị định 144/2021/NĐ-CP thì hành vi quấy rối tình dục bị xử lý như sau: Phạt tiền từ 2 triệu đến 3 triệu đồng đối với hành vi khiêu khích, trêu ghẹo, xúc phạm, lăng mạ, bôi nhọ danh dự, nhân phẩm của người khác… Phạt tiền từ 5 triệu đồng đến 8 triệu đồng đối với một trong những hành vi sàm sỡ, quấy rối tình dục; Khiêu dâm, kích dục ở nơi công cộng; Ngoài ra, đối với hành vi quấy rối tình dục còn chịu biện pháp khắc phục hậu quả: Buộc xin lỗi công khai trừ trường hợp nạn nhân có đơn không yêu cầu. việc.

Như vậy, hành vi quấy rối tình dục chưa được pháp luật đưa ra bằng khái niệm cụ thể nhưng đã có quy định về chế tài xử phạt hành chính.

Đối với lĩnh vực lao động thì hành vi quấy rối tình dục nơi làm việc được quy định tại khoản 9, Điều 3 Bộ luật Lao động 2019: "Là hành vi có tính chất tình dục của bất kỳ người nào đối với người khác tại nơi làm việc mà không được người đó mong muốn hoặc chấp nhận. Nơi làm việc là bất kỳ nơi nào mà người lao động thực tế làm việc theo thỏa thuận hoặc phân công của người sử dụng lao động".

Hành vi quấy rối tình dục có thể xảy ra dưới dạng trao đổi như đề nghị, yêu cầu, gợi ý, đe dọa, ép buộc đổi quan hệ tình dục lấy bất kỳ lợi ích nào liên quan đến công việc hoặc những hành vi có tính chất tình dục không nhằm mục đích trao đổi nhưng khiến môi trường làm việc trở nên khó chịu và bất an, gây tổn hại về thể chất, tinh thần, hiệu quả công việc và cuộc sống của người bị quấy rối.

Mức phạt cụ thể đối với hành vi quấy rối tình dục tại nơi làm việc:

Hành vi quấy rối tình dục có thể bằng lời nói hoặc bằng hành động tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp. Hành vi có thể ở dạng dâm ô hoặc là hành vi cưỡng dâm, hiếp dâm. Bởi vậy tùy vào từng hành vi cụ thể, người vi phạm sẽ bị xử lý bằng chế tài hành chính hoặc hình sự.

Trong môi trường lao động nếu quấy rối tình dục sẽ bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ của hành vi và hậu quả cụ thể. Tại khoản 3 Điều 11 Nghị định 12/2022/NĐ-CP quy định: Phạt tiền từ 15 đến 30 triệu đồng đối với hành vi quấy rối tình dục tại nơi làm việc nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự.

Bên cạnh đó, theo quy định tại điểm d khoản 2 Điều 35 Bộ luật Lao động 2019 trong quá trình làm việc, người lao động bị "quấy rối tình dục" thì có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng mà không cần báo trước.