Ảnh minh họa: ITN

Theo Thông tư, mã số chức danh được chia thành hai nhóm: nhóm các chức danh khoa học và nhóm các chức danh công nghệ. Hệ thống này đảm bảo phân biệt rõ tính chất công việc của hai lực lượng: những người trực tiếp làm nghiên cứu khoa học và những người giữ vai trò triển khai, ứng dụng, phát triển công nghệ trong thực tiễn. Nhóm chức danh khoa học gồm bốn bậc từ hạng I đến hạng IV.

Nhóm chức danh khoa học gồm: Nghiên cứu viên cao cấp (hạng I) - V.05.01.01; Nghiên cứu viên chính (hạng II) - V.05.01.02; Nghiên cứu viên (hạng III) - V.05.01.03; Trợ lý nghiên cứu (hạng IV) - V.05.01.04.

Nhóm chức danh công nghệ: Kỹ sư cao cấp (hạng I) - V.05.02.05; Kỹ sư chính (hạng II) - V.05.02.06; Kỹ sư (hạng III) - V.05.02.07; Kỹ thuật viên (hạng IV) - V.05.02.08

Việc áp dụng hệ thống mã số thống nhất giúp cơ quan quản lý, đơn vị tuyển dụng và mỗi cá nhân dễ dàng xác định vị trí việc làm, tiêu chuẩn năng lực và lộ trình thăng tiến nghề nghiệp.

Điểm chung cho tất cả các chức danh là yêu cầu tuân thủ nguyên tắc liêm chính khoa học và đạo đức nghề nghiệp, dựa trên Nghị định 262/2025/NĐ-CP. Quy định này đặt tính minh bạch, trung thực và tuân thủ chuẩn mực nghề nghiệp lên hàng đầu, coi đây là điều kiện tiên quyết trước khi xét đến chuyên môn hay thành tích nghiên cứu. Trong bối cảnh đổi mới sáng tạo ngày càng đòi hỏi sự tin cậy và chuẩn hóa quốc tế, việc xác lập tiêu chuẩn đạo đức chung trở thành nền tảng quan trọng để bảo vệ chất lượng của các hoạt động khoa học, công nghệ.

Đối với chức danh Nghiên cứu viên cao cấp (hạng I), Thông tư đặt ra các tiêu chuẩn toàn diện, bao gồm trình độ đào tạo, kiến thức chuyên môn, năng lực nghiên cứu và kết quả hoạt động khoa học đã được công nhận.

Người được bổ nhiệm chức danh này phải có trình độ tiến sĩ phù hợp lĩnh vực chuyên môn và chứng chỉ bồi dưỡng chức danh nghiên cứu khoa học, hoặc chứng chỉ hành nghề tương ứng. Bên cạnh kiến thức nền tảng, họ cần nắm vững chủ trương phát triển khoa học, công nghệ của quốc gia, hiểu biết rộng về xu hướng khoa học trong nước và quốc tế, có khả năng nghiên cứu chuyên sâu và khả năng kết nối liên ngành.

Một yêu cầu quan trọng khác là năng lực giải quyết các vấn đề mang tính chiến lược của bộ, ngành hoặc địa phương. Điều này bao gồm khả năng chủ trì nghiên cứu, xây dựng báo cáo phân tích chuyên sâu và điều phối đội ngũ chuyên gia thực hiện nhiệm vụ khoa học và đổi mới sáng tạo. Tiêu chuẩn về thành tựu chuyên môn, được quy đổi thành điểm, cũng là yếu tố bắt buộc. Nghiên cứu viên cao cấp phải đạt tối thiểu 5 điểm, trong đó ít nhất 3 điểm đến từ các nhiệm vụ khoa học cấp quốc gia hoặc tương đương; hoặc từ công bố quốc tế uy tín; hoặc sở hữu sáng chế, giải pháp hữu ích được ứng dụng thực tế; hoặc giống cây trồng được thương mại hóa.

Ngoài yêu cầu về ngoại ngữ, người đăng ký thăng hạng lên hạng I phải có ít nhất 6 năm giữ chức danh nghiên cứu viên chính. Trường hợp có thời gian tương đương, cá nhân phải đáp ứng tối thiểu 1 năm thực tế ở hạng II tính đến thời điểm nộp hồ sơ. Những tiêu chí này nhằm đảm bảo chất lượng và tính kế thừa của đội ngũ nghiên cứu cấp cao.

Song song với nhóm chức danh khoa học, Thông tư 37/2025 cũng quy định chi tiết tiêu chuẩn của Kỹ sư cao cấp (hạng I) lực lượng giữ vai trò then chốt trong triển khai, vận hành và phát triển công nghệ.

Một kỹ sư cao cấp phải có trình độ thạc sĩ trở lên trong lĩnh vực kỹ thuật hoặc công nghệ, cùng với chứng chỉ bồi dưỡng chức danh công nghệ hoặc chứng chỉ hành nghề tương ứng. Tuy nhiên, yêu cầu quan trọng nhất nằm ở năng lực chuyên môn: nắm vững chiến lược phát triển khoa học , công nghệ, am hiểu trình độ công nghệ của ngành và có hiểu biết sâu rộng về hoạt động ứng dụng và triển khai công nghệ.

Khác với nhóm nghiên cứu, nhóm kỹ sư được đánh giá nhiều hơn trên phương diện khả năng xử lý vấn đề kinh tế, kỹ thuật, năng lực tổ chức triển khai dự án và kết nối hoạt động khoa học công nghệ với doanh nghiệp. Một kỹ sư cao cấp không chỉ cần hiểu công nghệ, mà còn phải có khả năng vận dụng trong thực tiễn và dẫn dắt các tập thể kỹ thuật thực hiện nhiệm vụ quy mô lớn.

Về thành tích chuyên môn, ứng viên hạng I phải đạt tối thiểu 4 điểm quy đổi từ các hoạt động chuyên môn hoặc từ nhiệm vụ khoa học cấp quốc gia. Thành tích có thể đến từ việc chủ trì công trình kỹ thuật cấp II trở lên, công bố bài báo quốc tế, sở hữu sáng chế hoặc thương mại hóa các sản phẩm công nghệ. Đây được xem là thước đo khách quan phản ánh đóng góp thực tế của kỹ sư trong hoạt động đổi mới sáng tạo của ngành.

Tương tự nhóm nghiên cứu viên, kỹ sư muốn thăng hạng lên hạng I cần có ít nhất 6 năm giữ chức danh kỹ sư chính hoặc tương đương, trong đó tối thiểu 12 tháng thực tế ở hạng II.

Một điểm đáng chú ý của Thông tư 37/2025 là việc bỏ yêu cầu về số năm công tác khi xét bổ nhiệm chức danh khoa học hoặc công nghệ cao hơn. Thay vào đó, việc thăng tiến sẽ dựa chủ yếu vào thành tích nghiên cứu, kết quả triển khai công nghệ và đóng góp chuyên môn đã được kiểm chứng.

Cách tiếp cận này được giới chuyên môn đánh giá là phù hợp với xu hướng quốc tế, khi năng lực và hiệu quả làm việc được đặt lên trên số năm kinh nghiệm. Quy định mới mở ra cơ hội lớn cho các nhà khoa học trẻ, những người có đóng góp thực chất nhưng chưa đủ thời gian công tác theo quy định cũ. Đồng thời, cơ chế đánh giá theo điểm quy đổi từ thành tích sẽ thúc đẩy sự cạnh tranh tích cực và khuyến khích nghiên cứu có giá trị ứng dụng cao.

Với hệ thống tiêu chuẩn rõ ràng và chi tiết, Thông tư 37/2025 được kỳ vọng giúp các đơn vị sự nghiệp khoa học, công nghệ xây dựng đội ngũ đúng năng lực, đúng vị trí, đồng thời hạn chế tình trạng hình thức trong xét bổ nhiệm. Muốn đạt đến các chức danh cao hơn, cá nhân phải chứng minh được năng lực bằng bằng chứng cụ thể, thay vì chỉ dựa vào thời gian làm việc.

Quy định mới không chỉ góp phần chuẩn hóa hệ thống chức danh khoa học và công nghệ, mà còn tạo động lực để đội ngũ nghiên cứu tích cực hội nhập quốc tế, mở rộng hợp tác, nâng cao trình độ chuyên môn và tăng cường công bố khoa học. Đối với nhóm kỹ sư, việc nhấn mạnh tiêu chuẩn triển khai công nghệ và phối hợp với doanh nghiệp cũng mang ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh nhu cầu chuyển giao, ứng dụng công nghệ ngày càng tăng.