Trong hơn một thế kỷ, bệnh tiểu đường Type 1 (T1D) vẫn là thách thức khiến giới y khoa trăn trở. Các phương pháp điều trị hiện nay chủ yếu dựa vào bổ sung insulin để kiểm soát đường huyết, giúp bệnh nhân duy trì cuộc sống nhưng vẫn chưa thể chạm đến vấn đề gốc rễ.

Do T1D là một cuộc nội chiến tự miễn, hệ thống miễn dịch của cơ thể trở nên loạn trí, nhầm lẫn và tấn công các tế bào beta sản xuất insulin của chính cơ thể. Những nỗ lực cấy ghép tuyến tụy hay tế bào đảo tụy từng được kỳ vọng mang lại giải pháp triệt để, song việc phải dùng thuốc ức chế miễn dịch mạnh và kéo dài làm tăng nguy cơ nhiễm trùng, ung thư và nhiều biến chứng khác tăng cao.

Một nghiên cứu mới từ Đại học Stanford đã mở ra hướng đi an toàn và tinh tế hơn. Bằng cách thiết lập lại hệ miễn dịch mà không cần xạ trị hay hóa trị liều cao, các nhà khoa học đã chữa khỏi hoàn toàn bệnh tiểu đường Type 1 trên chuột với tỷ lệ 100%.

GS Seung K. Kim, chuyên gia về sinh học phát triển, lão khoa, nội tiết và chuyển hóa của Đại học Stanford, đánh giá: “Khả năng chuyển những phát hiện này sang con người là rất thú vị. Chúng tôi tin rằng cách tiếp cận này sẽ mang tính biến đổi đối với những người mắc bệnh tiểu đường Loại 1 hoặc các bệnh tự miễn khác, cũng như đối với những người cần ghép tạng đặc”.

Cốt lõi của phương pháp này là tạo ra trạng thái “chimerism hỗn hợp” trong tủy xương, khi cơ thể người nhận đồng thời chứa tế bào gốc tạo máu của chính họ và của người hiến tặng. Khi đạt được sự cân bằng này, hệ miễn dịch sẽ học cách dung nạp cả hai nguồn tế bào, từ đó ngừng tấn công tế bào beta của cơ thể và chấp nhận các tế bào được cấy ghép.

Trước đây, việc đạt tới trạng thái này đòi hỏi phải loại bỏ gần như toàn bộ tủy xương bằng các liệu pháp độc tính cao, khiến phương pháp không khả thi đối với bệnh nhân tiểu đường.

Nhóm nghiên cứu Stanford đã phát triển một cách tiếp cận nhẹ nhàng hơn. Họ sử dụng kháng thể anti-CD117 để loại bỏ có chọn lọc các hốc tế bào gốc trong tủy xương, kết hợp thêm liều xạ trị thấp và thuốc baricitinib.

Khi thử nghiệm trên những con chuột có nguy cơ mắc tiểu đường, phác đồ này giúp ngăn ngừa hoàn toàn quá trình phát bệnh. Thách thức lớn hơn là điều trị cho những con chuột đã mắc tiểu đường.

Sau khi được điều hòa miễn dịch bằng phương pháp mới và được ghép tủy xương cùng tế bào đảo tụy từ cá thể hiến tặng, tất cả chuột trong nghiên cứu đều được chữa khỏi. Chúng không cần sử dụng insulin hay thuốc ức chế miễn dịch, đồng thời duy trì mức đường huyết ổn định trong suốt 20 tuần theo dõi.

Trong quá trình tự miễn dịch tấn công bệnh tiểu đường tuýp 1, các exosome từ tế bào Beta tiết ra do sinh lý (các chấm vàng) bị các tế bào tua (tế bào lớn màu trắng) hấp thụ nhầm, đồng thời trình diện nội dung của chúng cho tế bào T (tế bào nhỏ màu xanh phía bên phải). Tế bào T coi những nội dung này là kẻ thù và tấn công các tế bào sản xuất chúng.

Dù kết quả rất khả quan, các nhà khoa học nhấn mạnh rằng chuột không phải là người. Tuy vậy, điều đáng chú ý là các thuốc và kháng thể được sử dụng trong nghiên cứu đều đã hoặc đang trải qua thử nghiệm lâm sàng cho những chỉ định khác, thay vì là các hợp chất mới chưa từng kiểm chứng. Điều này giúp rút ngắn khoảng cách giữa thí nghiệm và ứng dụng thực tế, mở ra khả năng chữa trị cho nhóm bệnh nhân rộng hơn, thậm chí là trẻ em mới được chẩn đoán nhằm ngăn chặn sự phá hủy tế bào beta trước khi bệnh trở nên trầm trọng.

“Cũng giống như bệnh tiểu đường Loại 1 ở người, bệnh tiểu đường xảy ra ở những con chuột này là kết quả của một hệ thống miễn dịch tự phát tấn công các tế bào beta sản xuất insulin trong các tiểu đảo tuyến tụy”, GS Kim cho biết. “Chúng ta không chỉ cần thay thế các tiểu đảo đã mất mà còn thiết lập lại hệ thống miễn dịch của người nhận để ngăn chặn sự phá hủy tế bào tiểu đảo đang diễn ra. Việc tạo ra một hệ thống miễn dịch lai đạt được cả hai mục tiêu”.

Nghiên cứu vẫn còn những hạn chế, như chủ yếu tiến hành trên chuột cái và thời gian theo dõi chưa đủ dài để đánh giá độ bền vững trong nhiều năm như ở con người. Tuy nhiên, bằng chứng nguyên tắc đã được xác lập rõ ràng, tạo nền tảng quan trọng cho các nghiên cứu tiếp theo.

Nghiên cứu được công bố trên Journal of Clinical Investigation.