Hoàn thiện khung pháp lý cho thống kê khoa học và công nghệ. Ảnh minh họa: ITN

 Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đang tổ chức lấy ý kiến góp ý cho dự thảo Thông tư quy định thống kê ngành khoa học và công nghệ, nhằm xây dựng hành lang pháp lý thống nhất và hiện đại cho công tác quản lý, phân tích và hoạch định chính sách trong lĩnh vực này. Dự thảo được xem là bước đi quan trọng trong tiến trình hoàn thiện hệ thống dữ liệu khoa học công nghệ quốc gia, góp phần tăng cường năng lực quản trị, minh bạch thông tin và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Theo nội dung dự thảo, Thông tư sẽ quy định về Hệ thống chỉ tiêu thống kê ngành KH&CN, chế độ báo cáo thống kê và hoạt động điều tra thống kê về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ. Đây là công cụ nền tảng nhằm đảm bảo việc thu thập, xử lý và công bố dữ liệu diễn ra đồng bộ, chính xác và kịp thời. Hệ thống thống kê mới không chỉ phục vụ nhu cầu quản lý trong nước mà còn giúp Việt Nam từng bước hội nhập với chuẩn mực thống kê quốc tế, tạo điều kiện so sánh và kết nối dữ liệu với các tổ chức quốc tế trong lĩnh vực nghiên cứu và đổi mới sáng tạo.

Dự thảo Thông tư xác định hoạt động thống kê ngành KH&CN phải được tiến hành trung thực, khách quan, chính xác và phản ánh đúng thực tiễn hoạt động của toàn hệ sinh thái khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Từ khâu thu thập, phân loại, tổng hợp đến công bố thông tin đều phải đảm bảo tính thống nhất, minh bạch và khả năng so sánh trong phạm vi quốc gia và quốc tế. Các đơn vị được giao nhiệm vụ thống kê có trách nhiệm tuân thủ quy trình kỹ thuật, đồng thời chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính chính xác và đầy đủ của thông tin đã báo cáo.

Một điểm đáng chú ý trong dự thảo là định hướng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn trong toàn bộ quy trình thống kê. Việc áp dụng các nền tảng số hiện đại sẽ giúp tự động hóa các khâu thu thập, xử lý và phân tích thông tin, đồng thời tăng tốc độ công bố và chia sẻ dữ liệu. Hệ thống báo cáo điện tử, cơ sở dữ liệu quốc gia cùng nguồn dữ liệu hành chính sẵn có sẽ được khai thác đồng bộ, giúp tiết kiệm chi phí, hạn chế trùng lặp và nâng cao chất lượng thông tin. Đây là bước chuyển quan trọng hướng tới mô hình “thống kê thông minh”, phù hợp với xu hướng quản trị dữ liệu và chuyển đổi số trong khu vực công.

Dự thảo cũng đặt ra yêu cầu bảo đảm tính khách quan và minh bạch trong quá trình điều tra thống kê, tránh gây cản trở hoạt động của các tổ chức, doanh nghiệp và cơ sở nghiên cứu những đơn vị cung cấp thông tin đầu vào. Mục tiêu là hình thành một cơ chế thống kê vừa nghiêm ngặt về kỹ thuật, vừa linh hoạt trong vận hành, tạo điều kiện thuận lợi cho các bên liên quan đồng thời vẫn đảm bảo độ tin cậy của dữ liệu.

Theo dự thảo, hệ thống chỉ tiêu thống kê ngành KH&CN là tập hợp các chỉ tiêu phản ánh toàn diện tình hình, nguồn lực, kết quả và hiệu quả hoạt động trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Hệ thống này được thiết kế để tương thích với Hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia, đồng thời bao quát các lĩnh vực then chốt như thông tin và truyền thông, chuyển đổi số, công nghiệp công nghệ số, nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, ứng dụng và đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp, sở hữu trí tuệ, tiêu chuẩn đo lường chất lượng, năng lượng nguyên tử và an toàn bức xạ, cũng như hợp tác quốc tế trong khoa học và công nghệ.

Toàn bộ nội dung của Hệ thống chỉ tiêu thống kê được quy định chi tiết tại Phụ lục 1 kèm theo Thông tư, bao gồm danh mục, nội dung, phương pháp tính, đơn vị đo lường, nguồn số liệu và cách giải thích. Nhờ đó, các cơ quan thống kê, tổ chức nghiên cứu, doanh nghiệp và cơ sở đào tạo có thể áp dụng thống nhất trong việc thu thập và công bố dữ liệu, giúp giảm sai lệch, tăng tính đồng bộ và phục vụ tốt hơn cho công tác phân tích, đánh giá năng lực đổi mới sáng tạo của quốc gia.

Một nội dung quan trọng khác là quy định về cập nhật và điều chỉnh hệ thống chỉ tiêu thống kê định kỳ ít nhất 5 năm một lần, hoặc sớm hơn khi có thay đổi về yêu cầu quản lý, thực tiễn phát triển ngành hoặc chuẩn mực thống kê quốc tế. Cách tiếp cận này thể hiện sự chủ động và linh hoạt của cơ quan quản lý, bảo đảm hệ thống chỉ tiêu luôn theo kịp sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và đổi mới sáng tạo. Những lĩnh vực mới nổi như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, dữ liệu lớn, năng lượng tái tạo hay vật liệu mới đều có thể được bổ sung, phản ánh kịp thời vào cấu trúc thống kê.

Bên cạnh việc tạo cơ sở cho quản lý nhà nước, Thông tư còn góp phần nâng cao năng lực quản trị dữ liệu của toàn ngành khoa học và công nghệ, hướng tới hình thành một hạ tầng dữ liệu thống kê minh bạch, đáng tin cậy. Khi được triển khai đồng bộ, hệ thống thống kê mới sẽ hỗ trợ mạnh mẽ cho quá trình xây dựng chiến lược, chính sách phát triển KH&CN, đồng thời cung cấp thông tin nền cho việc dự báo xu hướng công nghệ, phân tích hiệu quả đầu tư nghiên cứu và đánh giá năng lực đổi mới sáng tạo quốc gia.

Trong bối cảnh khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo được xác định là một trong ba động lực tăng trưởng bền vững của đất nước, dữ liệu thống kê đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Mỗi con số thống kê không chỉ phản ánh kết quả hoạt động mà còn là căn cứ để hoạch định chính sách, đánh giá năng lực cạnh tranh và xác định vị thế của Việt Nam trong nền kinh tế tri thức toàn cầu. Vì vậy, việc hoàn thiện hành lang pháp lý cho thống kê KH&CN không chỉ là nhiệm vụ kỹ thuật mà còn mang ý nghĩa chiến lược trong quá trình xây dựng nền tảng tri thức quốc gia.

Hiện Bộ Khoa học và Công nghệ đang đăng tải toàn văn dự thảo trên Cổng thông tin điện tử của Bộ để tiếp nhận ý kiến đóng góp từ các cơ quan, tổ chức, chuyên gia và người dân. Các ý kiến góp ý sẽ được tổng hợp, hoàn thiện trước khi Thông tư chính thức ban hành, dự kiến trong thời gian tới. Khi đi vào thực tiễn, văn bản này kỳ vọng sẽ góp phần hình thành một hệ thống thống kê khoa học và công nghệ hiện đại, chính xác và hội nhập, phục vụ hiệu quả cho sự phát triển của đất nước trong kỷ nguyên dữ liệu và đổi mới sáng tạo.