Chikungunya là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Chikungunya gây ra, lây truyền chủ yếu qua muỗi vằn (Aedes aegypti và Aedes albopictus), cùng loại muỗi gây bệnh sốt xuất huyết Dengue và bệnh do virus Zika.

Bệnh được phát hiện lần đầu năm 1952 tại Tanzania (châu Phi), ban đầu chủ yếu lưu hành ở châu Á và châu Phi, nhưng vài thập kỷ gần đây đã lan rộng ra hơn 110 quốc gia và vùng lãnh thổ, ghi nhận ở mọi châu lục - kể cả châu Âu.

Tình hình bệnh Chikungunya tại Việt Nam

Theo Sở Y tế TP.HCM, bệnh Chikungunya đã được ghi nhận tại Việt Nam từ lâu. Theo đó, từ tháng 10/2010 đến tháng 12/2014, Đơn vị Nghiên cứu lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU) phối hợp Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP.HCM (BVBNĐ) tiến hành nghiên cứu sốt cấp tính ở trẻ từ 1 đến 15 tuổi tại 7 bệnh viện thuộc các tỉnh khu vực phía Nam.

Tổng cộng có 8105 trẻ được thu thập mẫu máu sớm trong vòng 72 giờ  (3 ngày) tính từ khi bắt đầu sốt để tiến hành xét nghiệm PCR tìm virus Dengue (sốt xuất huyết), virus Chikungunya và virus Zika. Kết quả cho thấy có 2.203 ca sốt xuất huyết  Dengue (27%), chỉ ghi nhận có 4 ca nhiễm Chikungunya và 2 ca nhiễm Zika.

Kết quả phân tích di truyền 4 chủng Chikungunya đều thuộc dòng gây dịch tại khu vực Án Độ Dương, thuộc kiểu gen Đông/Trung/Nam/Châu Phi (ECSA), tương đồng với chủng phát hiện tại Campuchia từ năm 2011.

Bệnh Chikungunya lây truyền sang người qua muỗi vằn. Ảnh: Sở Y tế TP.HCM

Tiếp nối nghiên cứu trên, một điều tra huyết thanh học đã tiến hành năm 2015 của OUCRU & BVBNĐ từ ngân hàng huyết thanh trên 546 mẫu huyết thanh (được chọn đại diện cho các nhóm tuổi) thu thập từ 4 tỉnh, thành (An Giang, TP.HCM, Đắk Lắk và Huế).

Kết quả ghi nhận tại An Giang và TP.HCM có 10% mẫu có kháng thể kháng Chikungunya (nghĩa là đã từng bị nhiễm bệnh); Đắk Lắk là 7,97% và Huế là 3,72%. Nghiên cứu cũng ghi nhận nhóm có kháng thể đều trên 30 tuổi.

Do đó sự lây truyền Chikungunya tại các địa điểm nghiên cứu đã từng xảy ra khoảng 30 năm trước đó (khoảng thập niên 1980) với mức độ lây trong dân số thấp, chỉ khoảng 2–4% dân số bị nhiễm bệnh hàng năm tại TP.HCM, An Giang và Huế, và chỉ 1% tại Dak Lak. Tại thời điểm khảo sát (năm 2015) lại không tìm thấy bằng chứng đang có sự lan truyền bệnh xảy ra.

Từ năm 2017 đến 2019, Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương Hà Nội và Viện Pasteur TP.HCM phối hợp với Đại học Nagasaki Nhật Bản thực hiện nghiên cứu dịch tễ học phân tử và huyết thanh của bệnh Chikungunya trên 31 tỉnh thành tại Việt Nam với 1063 mẫu huyết thanh.

Kết quả cho thấy 46,4% mẫu có kháng thể kháng virus Chikungunya (bằng chứng đã từng nhiễm virus này) và 27,7% mẫu có kết quả PCR dương tính (bằng chứng đang nhiễm virus).

Nhóm nghiên cứu đã tiến hành giải trình tự bộ gen của những mẫu xét nghiệm PCR dương tính và ghi nhận thuộc kiểu gen ECSA. Do đó có thể nhận định virus Chikungunya là bệnh lưu hành ở Việt Nam với tỷ lệ đáng kể và kiến nghị cần một chương trình giám sát hàng năm để hiểu tác động của bệnh này.

Ngành y tế TP.HCM kêu gọi người dân diệt muỗi, lăng quăng phòng chống dịch bệnh. Ảnh: TTYT TP.Thủ Đức

Ngoài những nghiên cứu khoa học trên, hoạt động giám sát trọng điểm cũng được ngành y tế TP.HCM triển khai trong suốt nhiều năm qua nhằm theo dõi sự lưu hành của các tác nhân gây bệnh.

Cụ thể sau đợt bùng phát bệnh trên thế giới do virus Zika vào cuối năm 2016, Trung tâm Y tế dự phòng TP.HCM (hiện là Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP.HCM) vẫn duy trì các điểm giám sát bệnh do virus Zika (và cả do virus Chikungunya). Kết quả giám sát hoàn toàn chưa ghi nhận ca bệnh mới nào trên địa bàn TP.HCM (tính đến thời điểm hiện tại).

Mới đây, từ tháng 5/2025, Viện Pasteur TP.HCM đã triển khai giám sát trọng điểm virus Chikungunya - Zika - Dengue tại một số tỉnh thành khu vực phía Nam như TP.HCM, Tây Ninh, Kiên Giang cũ (hiện là An Giang). Kết quả đến nay Viện vẫn chưa ghi nhận ca Chikungunya và Zika nào từ các điểm giám sát này.

Biện pháp phòng bệnh Chikungunya

Hiện chưa có vắc xin hay thuốc điều trị đặc hiệu đối với bệnh Chikungunya. Do đó, biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất là phòng tránh muỗi đốt và tiêu diệt lăng quăng, tương tự như các biện pháp phòng bệnh sốt xuất huyết.

Ngành Y tế khuyến cáo người dân thực hiện các biện pháp cụ thể như sau: ngủ mùng, mặc quần áo dài tay, dùng kem chống muỗi, đặc biệt vào ban ngày khi muỗi hoạt động mạnh. Loại bỏ các vật dụng chứa nước đọng như chai lọ, lốp xe, máng nước, lu khạp… vì đây là nơi muỗi sinh sản. Thay nước bình hoa, chậu cây cảnh ít nhất 1 lần mỗi tuần, đậy kín các dụng cụ chứa nước sinh hoạt. Tích cực phối hợp với chính quyền địa phương và ngành y tế trong các chiến dịch diệt lăng quăng, phun hóa chất diệt muỗi.

Đặc biệt, khi có biểu hiện sốt, đau khớp, phát ban… sau khi trở về từ vùng có dịch hoặc nghi ngờ mắc bệnh, người dân cần đến ngay cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.

Ngành Y tế TP.HCM kêu gọi người dân nâng cao ý thức thực hiện hiệu quả việc phòng bệnh sốt xuất huyết và bệnh Chikungunya. “không có lăng quăng - không có muỗi - không có bệnh sốt xuất huyết và không có bệnh Chikungunya”, Sở Y tế nhấn mạnh.