Căng thẳng thương mại Mỹ - Trung đang tăng nhiệt sau khi Bắc Kinh "cấm cửa" Micron, nhà sản xuất chíp lớn nhất của Mỹ bán chip cho các ngành công nghiệp nội địa quan trọng của họ vào ngày 21/5, đánh dấu một sự leo thang khác đối với mối quan hệ vốn đã căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc.

Việc Trung Quốc có hành động gần như loại bỏ hoàn toàn các sản phẩm của Micron khỏi thị trường nước này là động thái mới nhất tiếp tục làm nóng tranh chấp thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Đáp lại, Nhà Trắng và các nghị sĩ giữ những vị trí then chốt trong quốc hội Mỹ lần lượt đưa ra phát ngôn cứng rắn đối với Bắc Kinh.

Khi cả hai quốc gia tranh cãi gay gắt về tranh chấp mới nhất, thế giới chuẩn bị cho tác động tiềm ẩn của mối quan hệ ngày càng xấu đi giữa hai cường quốc.

Nhưng tại sao chip lại là một vấn đề ngày càng nổi cộm trong căng thẳng Mỹ-Trung, và điều gì đang bị đe dọa?

Tại sao Bắc Kinh "cấm cửa" Micron?

Cục Quản lý không gian mạng Trung Quốc (CAC) đánh giá các sản phẩm của Micron có rủi ro an ninh mạng nghiêm trọng, gây ra nguy cơ đáng kể cho việc bảo mật các chuỗi cung ứng cơ sở hạ tầng thông tin quan trọng và ảnh hưởng đến an ninh quốc gia của Trung Quốc.

Ngoài ra, CAC còn khuyến khích các cơ sở hạ tầng thông tin quan trọng, bao gồm các lĩnh vực từ vận chuyển, viễn thông, tài chính đến chăm sóc sức khoẻ, không nên sử dụng các sản phẩm từ Micron.

Thông báo của CAC được đưa ra trong bối cảnh cuộc chiến công nghệ chip giữa Mỹ và Trung Quốc đang gia tăng sự căng thẳng, khi Mỹ đang tìm cách ngăn chặn Trung Quốc tiếp cận với những công nghệ chất bán dẫn tiên tiến.

Lệnh cấm được đưa ra sau khi chính quyền Trung Quốc vào tháng 3 đưa ra đánh giá về các sản phẩm do Micron bán ở nước này. Tuy nhiên, CAC không cung cấp thông tin chi tiết về những rủi ro mà họ phát hiện và những sản phẩm nào bị ảnh hưởng.

Công ty là nhà sản xuất chip đầu tiên của Mỹ bị Trung Quốc nhắm tới sau một loạt biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Washington vào tháng 10 năm ngoái đối với một số linh kiện và công cụ sản xuất chip của Mỹ. Lý do: Để ngăn chặn chúng được sử dụng để nâng cao khả năng quân sự của Trung Quốc.

Tại sao chip lại quan trọng?

Theo Hiệp hội Công nghiệp Bán dẫn, các vi mạch hoặc chất bán dẫn và mạch tích hợp được làm từ các nguyên tố tinh khiết như silicon hoặc germani hoặc từ các hợp chất như gali arsenua.

Chúng là thứ làm cho các thiết bị điện tử trở nên thông minh và do đó rất quan trọng đối với các ngành như truyền thông, chăm sóc sức khỏe, quân sự và điện toán.

Vì chúng khó sản xuất và tốn kém nên thế giới chỉ dựa vào một số ít công ty sản xuất chip.

Khi Mỹ áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chip sang Trung Quốc vào năm ngoái, nó đã làm giảm tham vọng công nghệ của Bắc Kinh. Nhật Bản và Hà Lan cũng được cho là đã cùng với Mỹ hạn chế xuất khẩu thiết bị sản xuất chip sang Trung Quốc.

Phó giáo sư Eduardo Araral tại Đại học Quốc gia Singapore cho biết: "Các con chip là thứ thúc đẩy công nghệ, nền kinh tế và quân sự hiện đại và do đó là chìa khóa cho sự cạnh tranh đang diễn ra giữa Mỹ và Trung Quốc. Bất cứ ai kiểm soát các con chip sẽ có đòn bẩy mạnh mẽ trong cuộc cạnh tranh này". 

Mỹ cũng đưa vào danh sách đen một số công ty Trung Quốc, bao gồm cả đối thủ của Micron là Yangtze Memory Technologies, với lý do lo ngại về an ninh quốc gia.

Tổng thống Mỹ Joe Biden ngày 21/5 bảo vệ hành động của nước ông, một ngày sau khi các nền kinh tế G7 cảnh báo Trung Quốc về "các hoạt động quân sự hóa".

"Mỹ muốn làm chậm quá trình xây dựng năng lực quân sự của Trung Quốc bằng cách làm chậm khả năng tiếp cận của nước này với các chip công dụng kép mạnh mẽ".

Giảm thiểu rủi ro an ninh cũng là ưu tiên hàng đầu của Trung Quốc.

Vào năm 2021, Trung Quốc đã công bố các quy tắc nhằm bảo vệ cơ sở hạ tầng thông tin quan trọng của mình với các yêu cầu nghiêm ngặt hơn về bảo mật dữ liệu.

Nước này cũng đã sửa đổi luật chống gián điệp vào tháng 4 bằng cách mở rộng định nghĩa về gián điệp và cấm chuyển giao bất kỳ dữ liệu nào liên quan đến những gì chính quyền nước này định nghĩa là an ninh quốc gia.

Về mặt chip, Trung Quốc, nước mua chất bán dẫn lớn nhất thế giới, đã dần giảm sự phụ thuộc vào chip do nước ngoài sản xuất trong nỗ lực thúc đẩy khả năng tự cung tự cấp.

Nhưng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Hoa Kỳ đang khiến nhiệm vụ bắt kịp của Trung Quốc trở nên khó khăn hơn, bao gồm cả nhu cầu nhanh chóng lấp đầy sự thiếu hụt chuyên môn.

Theo sách trắng do một tổ chức tư vấn của chính phủ Trung Quốc và một nhóm thương mại đồng công bố, nước này ước tính thiếu khoảng 200.000 công nhân trong ngành trong năm nay.

PGS Araral lưu ý rằng Trung Quốc sẽ mất thời gian để phát triển công nghệ chip bản địa của riêng mình, với các ước tính cho thấy Trung Quốc "chậm hơn ít nhất 7 năm" so với Mỹ về năng lực chip.

Điều gì đã xảy ra trước đó và có thực sự chỉ là về chip?

Quan hệ Mỹ-Trung ngày càng trở nên căng thẳng trong những năm gần đây, với một loạt sự cố cấp cao khiến căng thẳng trở thành tâm điểm chú ý.

Vào tháng 3, Giám đốc điều hành người Singapore của TikTok, Chew Shou Zi, đã bị điều trần trong phiên điều trần của ủy ban, sau khi các nhà lập pháp lo ngại rằng Bắc Kinh có thể truy cập dữ liệu người dùng Mỹ thông qua ứng dụng truyền thông xã hội phổ biến do Trung Quốc sở hữu.

Trước đó, một khinh khí cầu nghi do thám của Trung Quốc bay qua không phận Mỹ và bị quân đội Mỹ bắn hạ, khiến Bắc Kinh đáp trả mạnh mẽ. Trung Quốc mô tả hành động của Washington là "phản ứng thái quá rõ ràng và vi phạm nghiêm trọng thông lệ quốc tế".

Cả hai quốc gia trong những tháng gần đây cũng buộc tội các cá nhân vì lý do an ninh quốc gia.

Công ty thẩm định doanh nghiệp Mintz của Hoa Kỳ đã bị chính quyền Trung Quốc đột kích vào tháng 3 tại văn phòng của họ ở Bắc Kinh, nơi 5 nhân viên địa phương bị giam giữ. Trung Quốc cho biết công ty bị nghi ngờ tham gia vào các hoạt động kinh doanh bất hợp pháp.

"Nếu bạn đặt điều đó cùng với một số hành động trừng phạt mà chính phủ ở đây tại Bắc Kinh đã thực hiện đối với một số công ty Mỹ gần đây, thì chúng tôi rất lo ngại về điều này," Đại sứ Hoa Kỳ tại Trung Quốc Nicholas Burns cho biết hồi tháng 5.

Cảnh sát Trung Quốc sau đó cũng đã đến thăm văn phòng của công ty tư vấn quản lý Mỹ Bain & Company tại Thượng Hải và thẩm vấn nhân viên ở đó.

Trong một vụ việc khác, các đặc vụ liên bang Mỹ vào tháng 4 đã bắt giữ hai cư dân thành phố New York vì cáo buộc điều hành một "đồn cảnh sát mật" của Trung Quốc. Họ phải đối mặt với cáo buộc âm mưu hoạt động như đặc vụ của chính phủ Trung Quốc mà không thông báo cho chính quyền Mỹ và cản trở công lý.

"Sự cạnh tranh về chip này là một phần của một trò chơi lớn hơn giữa Mỹ và Trung Quốc - về cơ bản là một trò chơi ăn miếng trả miếng. Lệnh cấm đối với Micron là phản ứng của Trung Quốc đối với Đạo luật Chip của Mỹ hạn chế quyền tiếp cận của Trung Quốc đối với các chip do Mỹ thiết kế và thiết bị", PGS Araral cho biết.

Đài Loan liệu có phù hợp?

Theo báo cáo năm 2021 của Tập đoàn tư vấn Boston, Đài Loan là nơi có 90% năng lực sản xuất chất bán dẫn tiên tiến nhất thế giới.

Công ty Sản xuất Chất bán dẫn Đài Loan (TSMC) của hòn đảo này là nhà sản xuất chip hợp đồng lớn nhất thế giới và là nhà cung cấp chính cho các nhà sản xuất Hoa Kỳ.

Với chuyên môn hàng đầu trong ngành, việc phù hợp với quy mô và kỹ năng của nó sẽ mất nhiều thời gian và tốn kém.

Năm ngoái, có thông tin cho rằng TSMC đã tăng gấp ba lần khoản đầu tư theo kế hoạch vào nhà máy ở Arizona lên 40 tỷ USD, khiến nó trở thành một trong những khoản đầu tư nước ngoài lớn nhất trong lịch sử Hoa Kỳ.

Do tầm quan trọng của Đài Loan trong ngành công nghiệp chip, mối quan hệ của hòn đảo này với Hoa Kỳ càng làm tăng thêm rủi ro.

Trong ba năm qua, Trung Quốc đã tăng cường sự hiện diện quân sự xung quanh Đài Loan nhằm khẳng định yêu sách chủ quyền của mình đối với hòn đảo tự trị này. Đài Loan bác bỏ yêu sách và thề sẽ bảo vệ quyền tự do và dân chủ của mình.

Trong khi mối đe dọa từ Trung Quốc tiếp tục bao trùm Đài Loan, nước này đã tìm kiếm mối quan hệ chặt chẽ hơn với Mỹ.

Vào tháng Tư, Chủ tịch Hạ viện Hoa Kỳ Kevin McCarthy đã gặp Tổng thống Đài Loan Tsai Ing-wen ở California bất chấp sự phản đối của Trung Quốc. Đáp lại, Trung Quốc đã tiến hành ba ngày tập trận chung quanh Đài Loan.

"Nếu đây là một ván cờ, Đài Loan sẽ là Nữ hoàng vì họ là người chơi chính trong trò chơi chip", PGS Araral nói và cho biết thêm rằng đó là lý do tại sao Mỹ buộc Đài Loan phải chuyển các cơ sở chip tiên tiến nhất của họ sang Trung Quốc. Arizona và Nhật Bản.

Giám đốc Tình báo Quốc gia Mỹ Avril Haines gần đây cho biết nếu có một cuộc xâm lược của Trung Quốc vào Đài Loan, nó có khả năng khiến TSMC ngừng sản xuất và xóa sạch gần 1 nghìn tỷ USD mỗi năm khỏi nền kinh tế toàn cầu trong vài năm đầu tiên.

"Nó cũng sẽ có tác động đến GDP (Mỹ) của chúng tôi nếu có một cuộc xâm lược Đài Loan như vậy và (sản xuất của TSMC) bị chặn," cô nói.

Nhưng bà cũng cảnh báo: "Nếu họ ngừng sản xuất chip, nó cũng sẽ có tác động đối với nền kinh tế Trung Quốc".

Điều gì đang ở phía trước?

Trung Quốc đang cố gắng bắt kịp ngành công nghiệp bán dẫn trị giá 580 tỷ USD bằng cách tăng cường năng lực bán dẫn tiên tiến của mình.

Nhưng theo một báo cáo trên tờ The Guardian, sự tăng trưởng của Trung Quốc tập trung vào các nhà sản xuất sản xuất chip lớn hơn và kém tiên tiến hơn.

Và đó không phải là vấn đề duy nhất nó gặp phải trong quá trình chuyển đổi ngành công nghiệp tại Trung Quốc.

Ngành công nghiệp này cũng đã bị cản trở bởi những người tạo ra các hoạt động gian lận để nhận được trợ cấp của chính phủ. Để khắc phục điều này, chính phủ Trung Quốc đã thu hồi giấy phép của khoảng 6.000 công ty sản xuất chip, tăng gần 70% kể từ năm 2021.

Cùng với lệnh cấm chip đang diễn ra và thực tế là các nhà máy tiêu tốn hàng tỷ USD để xây dựng và trang bị, các công ty sẽ khó thu hồi lại khoản đầu tư của mình.

Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Mỹ dường như đang tác động mạnh đến Trung Quốc.

Tuy nhiên, Trung Quốc sẽ không phải là nước duy nhất gánh chịu hậu quả nếu tình hình trở nên tồi tệ hơn.

Vào ngày 27/5, Bộ trưởng Thương mại Mỹ Gina Raimondo tuyên bố rằng nước này "sẽ không dung thứ" lệnh cấm mua chip nhớ Micron có hiệu lực của Trung Quốc, đồng thời cho biết thêm rằng họ đang hợp tác chặt chẽ với các đồng minh để giải quyết "sự ép buộc kinh tế" đó.

Nhưng tổ chức cố vấn của Mỹ Hội đồng Đại Tây Dương cho biết trong trường hợp doanh số bán chất bán dẫn của Mỹ sang Trung Quốc giảm xuống 0, các công ty Mỹ sẽ phải đối mặt với khoản lỗ 83 tỷ USD mỗi năm. Theo ước tính của Phòng Thương mại Mỹ, 124.000 việc làm cũng đang bị đe dọa.

Ngoài việc người tiêu dùng Mỹ gặp phải tình trạng lạm phát và khả năng gián đoạn chuỗi cung ứng, "những tác động toàn cầu cũng sẽ rất nghiêm trọng", tổ chức tư vấn cho biết.

"Cuộc chiến chip là chìa khóa dẫn đến kết quả của sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc và do đó nó quan trọng đối với phần còn lại của thế giới. Những gì chúng ta sẽ có sẽ là hai tiêu chuẩn công nghệ - một do Mỹ dẫn đầu và một do Trung Quốc dẫn đầu, điều này không nhất thiết phải xấu", PGS Araral lưu ý.

(Nguồn: CNA)