Từ Malaysia, Philippines cho đến một số quốc gia Châu Phi, Trung Quốc đã cấp cho các quốc gia đang phát triển quyền tiếp cận ưu tiên đối với vaccine COVID-19 mà họ đang phát triển. Các công ty Trung Quốc cũng ký thỏa thuận với một số quốc gia đang phát triển, để thử nghiệm và sản xuất vaccine.

Các chuyên gia cho rằng, động thái này có thể gây áp lực lên một số quốc gia ủng hộ lợi ích thương mại và chính trị của Bắc Kinh.

Imogen Page-Jarrett của The Economist Intelligence Unit (Luân Đôn) cho biết: “Tôi không nghĩ điều đó hoàn toàn bình thường. Tôi nghĩ họ đang tìm kiếm một số lợi ích từ việc này. Vì Trung Quốc muốn mở rộng lợi ích thương mại và chiến lược của mình ở những nước này”.

Nhà phân tích cho biết, vaccine có thể là “một phương tiện để mở rộng ảnh hưởng và quyền lực mềm của Trung Quốc”, cũng như xoa dịu mâu thuẫn với các quốc gia có thể đổ lỗi cho Trung Quốc gây ra đại dịch.

Jacob Mardell thuộc Viện Nghiên cứu Trung Quốc Mercator chỉ ra rằng, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã nói vaccine là “hàng hóa công cộng toàn cầu”, nhưng họ cũng nói nó liên quan đến “tình hữu nghị của Trung Quốc và vai trò lãnh đạo toàn cầu”.

Chủ tịch Trung Quốc, Tập Cận Bình, tìm hiểu về tiến độ nghiên cứu vaccine và kháng thể COVID-19 trong chuyến thăm tới Học viện Khoa học Quân y ở Bắc Kinh, thủ đô Trung Quốc. Ảnh: Tân Hoa Xã

“Tôi nghĩ rằng không thể tránh khỏi việc vaccine sẽ được tận dụng theo cách đó”, Mardell nói.

Về phần mình, Trung Quốc cho biết họ “sẽ không biến vaccine COVID-19 thành bất kỳ loại vũ khí địa chính trị hoặc công cụ ngoại giao nào, và nước này phản đối mọi chính trị hóa việc phát triển vaccine. 

Toan tính phía sau việc phát triển vaccine COVID-19

Chong Ja Ian, phó giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Quốc gia Singapore, cho biết Trung Quốc có thể yêu cầu hợp tác về “toàn bộ” vấn đề. Chúng bao gồm cả việc đạt được sự chấp nhận nhiều hơn đối với các sản phẩm công nghệ của Trung Quốc.

Ông nói thêm: “Có quá nhiều sự chồng chéo giữa lợi ích của Trung Quốc với mối quan tâm của các nước khác, và rất nhiều lĩnh vực mà Trung Quốc có thể muốn vượt lên, đặc biệt là với Mỹ”.

Nhưng Chong nói rằng, ông “sẽ không quá gay gắt về điều đó” nếu Trung Quốc yêu cầu các nước khác ủng hộ vaccine, bởi vì lòng vị tha “không phải là điều mà chúng ta nên mong đợi”.

Vaccine COVID-19 do công ty Sinovac của Trung Quốc phát triển. Ảnh: TTXVN

“Động cơ tư lợi đó không có gì đáng ngạc nhiên, và nó không phải là duy nhất ở Trung Quốc”, ông nói và lưu ý rằng các công ty dược phẩm muốn thu lợi nhuận từ việc bán vaccine.

Dựa trên “kết quả hoạt động trong quá khứ”, ông cho biết có vẻ như Trung Quốc có thể đưa ra những yêu cầu “không cân xứng”.

Khi được hỏi liệu các quốc gia khác cũng có thể sử dụng vaccine như một công cụ chính sách đối ngoại hay không, Chong nói rằng điều đó là có thể, nhưng dường như có “ít bằng chứng hơn” về điều đang diễn ra.

Liệu ngoại giao vaccine có thành công?

Các chuyên gia cho biết, Trung Quốc có thể giành được lợi thế chính trị từ vaccine của mình hay không phụ thuộc vào sự an toàn của vaccine.

“Nếu vaccine Trung Quốc kém hiệu quả hơn hoặc kém an toàn hơn, thì tất nhiên, nhu cầu đối với vaccine Trung Quốc sẽ giảm. Tất cả điều này cuối cùng phụ thuộc vào dữ liệu”, Chong nói.

Phần lớn các công ty dược phẩm ở Mỹ và Châu Âu đã đưa ra kết quả từ các thử nghiệm của họ, nhưng dữ liệu từ Trung Quốc thì ít có sẵn hơn. Trung Quốc có 5 ứng cử viên trong các thử nghiệm giai đoạn cuối, và một loại vaccine đang chờ được chấp thuận theo quy định.

Nhưng Page-Jarrett của EIU cho biết, có lý do để tin tưởng vào vaccine của Trung Quốc.

Bà nói: “Nếu chúng ta giả định rằng, vaccine cần phải tiêm chủng cho quần thể trong nước trước những người khác, thì Trung Quốc thực sự sẽ không tiếp tục với bất kỳ loại vaccine nào mà họ không tin là an toàn".

"Nếu Trung Quốc tiêm chủng cho chính dân số của họ và có một số tác dụng phụ tiêu cực, thì họ sẽ có những hậu quả tiêu cực cực kỳ nghiêm trọng đối với chính phủ”, bà nói thêm.

Vaccine Sinopharm thử nghiệm hồi tháng 7 của Trung Quốc. Ảnh: Global Times

Mardell từ Viện Nghiên cứu Trung Quốc Mercator chỉ ra rằng, các loại vaccine hiệu quả cao được phát triển ở phương Tây, đã bị đăng ký quá mức, và “chỉ được một số quốc gia rất giàu bắt kịp”.

Điều đó có nghĩa là vẫn còn chỗ cho vaccine của Trung Quốc, đặc biệt là ở các nước đang phát triển không thể mua được các lựa chọn đắt tiền do Pfizer-BioNTech hoặc Moderna sản xuất. 

Những loại vaccine này được phát triển bằng công nghệ RNA thông tin mới, một cách tiếp cận mới đối với vaccine sử dụng vật liệu di truyền để kích hoạt phản ứng miễn dịch. Những vaccine như vậy cần được bảo quản ở nhiệt độ cực thấp.

Page-Jarrett cho biết, hầu hết các quốc gia đã ký thỏa thuận mua bán với nhiều nhà cung cấp vaccine, vì “không ai muốn bỏ trứng vào một giỏ”.

Quan trọng nhất vẫn là sức khỏe và an toàn. Bà cho biết, các nước Đông Nam Á cũng “quan tâm đến việc duy trì sự độc lập và trung lập của họ”, thay vì để mình bị áp lực bởi các lực lượng bên ngoài.