Khởi nghiệp chưa bao giờ là một khái niệm xa lạ đối với Việt Nam, mà thực chất đã là một phần trong "DNA" của quốc gia, theo lời bà Đỗ Mai, Ban cố vấn Hợp tác Đối ngoại Trường Kinh doanh Đại học RMIT Việt Nam chia sẻ tại lễ công bố Báo cáo “Hệ sinh thái Đầu tư Khởi nghiệp Công nghệ Khí hậu Việt Nam 2025”. Bà Mai chia sẻ rằng lịch sử Việt Nam đã ghi nhận truyền thống lãnh đạo lâu đời của phụ nữ, từ các nhà lãnh đạo thời chiến, người tổ chức cộng đồng, cho đến hiện tại, với gần 70% phụ nữ Việt Nam làm việc bên ngoài gia đình và nắm giữ một phần ba số ghế Quốc hội.

Bà Đỗ Mai, Ban cố vấn Hợp tác Đối ngoại Trường Kinh doanh Đại học RMIT Việt Nam

"Phụ nữ đã luôn là trung tâm của sự phát triển Việt Nam, và công nghệ khí hậu không phải là ngoại lệ", bà Mai nhận định, đồng thời khẳng định rằng Việt Nam không bắt đầu từ con số không trong hành trình xanh hóa, mà đang xây dựng trên nền tảng lãnh đạo của nhiều thế kỷ.

Sự hiện diện của phụ nữ trong lĩnh vực công nghệ cao và mới mẻ này đang gia tăng mạnh mẽ. Dữ liệu cho thấy tỷ lệ nhà sáng lập nữ đã tăng từ 15% lên 21,7%, tức là cứ năm công ty lại có một công ty do phụ nữ sáng lập hoặc đồng sáng lập. Đặc biệt, trong năm 2024, gần 50% các doanh nghiệp được cấp vốn đã được thành lập hoặc đồng sáng lập bởi phụ nữ.

Các bên liên quan trong hệ sinh thái khởi nghiệp đã mô tả nữ sáng lập bằng những từ ngữ đầy tích cực. Họ được nhận xét là mạnh mẽ, linh hoạt, cẩn trọng, sở hữu EQ cao và quan điểm độc đáo. Ngoài ra, vai trò của phụ nữ trong bán hàng, vận hành, quan hệ đối ngoại cũng được đánh giá cao, và họ thường được mô tả là thận trọng và ít có xu hướng hứa hẹn quá mức trong đàm phán.

Tuy nhiên, sự tự nhận thức của các nữ sáng lập cũng là một điểm đáng chú ý. Theo bà Mai, hầu hết các nhà sáng lập nữ được phỏng vấn đều từ chối "chủ nghĩa biểu tượng" (tokenism). Họ không muốn nhận vốn chỉ vì lý do giới tính. Bà Mai giải thích rằng: "Họ muốn các nhà đầu tư, chính phủ, các tổ chức thúc đẩy nhìn nhận họ dựa trên những gì thực sự quan trọng: năng lực công nghệ, đội ngũ và nền tảng kinh doanh".

Rào cản vô hình và Tiêu chuẩn kép

Mặc dù có nhiều thế mạnh và cam kết chân thật hơn đối với khí hậu và tính bền vững, phụ nữ vẫn đang phải đối diện với những "bức tường vô hình".

Bà Mai chỉ ra những rào cản quen thuộc bắt nguồn từ kỳ vọng xã hội: đó là kỳ vọng gia đình và sự eo hẹp về thời gian. Bà chia sẻ câu chuyện từ một số người được phỏng vấn, những người này thừa nhận họ từ chối nữ ứng viên vì "thật khó để phụ nữ cam kết với các yêu cầu đi lại hoặc tham gia mạng lưới vào tối muộn".

Ngoài ra, phụ nữ còn phải đối mặt với tiêu chuẩn kép và vai trò giới hạn. Mặc dù được khen ngợi là năng động và có EQ cao, một số người lại mô tả phụ nữ là "không có sức mạnh thể chất hoặc không thể chịu được áp lực". Bà Mai cũng nhấn mạnh rằng nhiều chiến dịch thúc đẩy phụ nữ thường chỉ mang tính chất PR.

Vấn đề cốt lõi còn nằm ở phía nhà cung cấp vốn: mạng lưới đầu tư kiểu “Boys' Club”. Các nhà đầu tư tài chính ngày nay hầu hết là nam giới, tạo ra một rào cản trong mạng lưới đầu tư.

Các Kênh Hỗ trợ và Giải pháp Chiến lược

Dù còn nhiều thách thức, hệ sinh thái hỗ trợ phụ nữ đã bắt đầu hình thành với hai nhóm chính, theo bà Lê Bình, Trợ lý nghiên cứu RMIT Việt Nam.

Về phía Nhà cung cấp tài chính, bà Bình liệt kê ba tổ chức đáng chú ý có chương trình tập trung vào phụ nữ:

• IFC (International Finance Corporation): Có chương trình "Achieving Climate Program", hợp tác với các ngân hàng địa phương để cung cấp gói hỗ trợ hoặc quỹ cho các chương trình hỗ trợ nữ doanh nhân. 
• Beacon Fund: Nhà cung cấp nợ tư nhân này thúc đẩy sự đa dạng của hội đồng quản trị và có các chương trình với tiêu chí lấy phụ nữ làm trung tâm khi lựa chọn dự án. 
• Angel Investment: Mạng lưới đặc biệt này gồm toàn bộ là nhà đầu tư nữ và sẽ đầu tư vào các chương trình và doanh nhân nữ. 

Bà Lê Bình, Trợ lý nghiên cứu RMIT Việt Nam.

Về phía Tổ chức trung gian và hỗ trợ, một danh sách dài các đơn vị đang hoạt động:

• New Energy Nexus Việt Nam tham gia vào Delta Accelerate, tập trung vào SME khí hậu do phụ nữ lãnh đạo tại Đồng bằng sông Cửu Long. 
• Swiss EP có tiêu chí vững chắc về sự đa dạng trong hội đồng quản trị khi chọn startup tham gia chương trình cố vấn. 
• WISE (Women Initiative for Startup and Entrepreneurship) có nhiều chương trình như "WISE Women in Climate Change Accelerator" và "Reconnect". 
• VBN (Women in Energy Vietnam) kết nối phụ nữ từ khu vực công và tư nhân trong ngành năng lượng để họ hỗ trợ lẫn nhau.  

Để hệ sinh thái công nghệ khí hậu trở nên công bằng và kiên cường hơn, bà Bình đưa ra các khuyến nghị chiến lược.

Đối với Nhà cung cấp tài chính, khuyến nghị quan trọng nhất là: "Chúng ta cần nhiều nhà đầu tư nữ hơn". Bà Bình nhấn mạnh: "Chúng tôi thấy rằng vấn đề không nằm ở nữ doanh nhân, mà là vì chúng ta không có đủ nhà đầu tư nữ". Bà cũng khuyến nghị các nhà đầu tư nên cân nhắc yếu tố giới tính vào quy trình lựa chọn của mình, và các tổ chức tài chính nên có thêm các chương trình lấy phụ nữ làm trung tâm trong hoạt động cho vay.

Đối với Các tổ chức hỗ trợ, cần tiếp tục tạo ra "không gian an toàn", các chương trình cố vấn và mạng lưới đồng cấp. Đặc biệt, cần tăng cường truyền thông và sử dụng ngôn ngữ hòa nhập trong các thông báo tuyển dụng. Bà Bình lấy ví dụ về Swiss EP: thay vì chỉ tuyển "startup công nghệ khí hậu," họ tập trung vào thông điệp: "Nếu bạn là phụ nữ và bạn nghĩ ý tưởng kinh doanh của mình có khả năng mở rộng quy mô, hãy nộp đơn".

Cuối cùng, bà Bình gửi lời khuyên đến các nữ doanh nhân: "Hãy chia sẻ nhiều hơn về bản thân, nói nhiều hơn về doanh nghiệp của mình". Điều này giúp nhiều phụ nữ khác nhìn thấy họ như một hình mẫu, thấy chính mình trong mô hình kinh doanh đó và có thêm động lực để bắt đầu khởi nghiệp.

Phụ nữ đang thúc đẩy quá trình chuyển đổi khí hậu của Việt Nam, và nhiệm vụ của hệ sinh thái là "khai mở tiềm năng này" để biến nó thành một khoản đầu tư chiến lược vào một hệ thống công nghệ khí hậu sáng tạo và công bằng hơn.