Ngành cấp thoát nước Việt Nam tiên phong trong hành trình bình đẳng giới

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt và quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, ngành cấp thoát nước Việt Nam – lĩnh vực chủ yếu do doanh nghiệp nhà nước quản lý – đang nổi lên như một điển hình tiên phong trong thúc đẩy bình đẳng giới tại nơi làm việc.

Theo báo cáo của UN Women, phụ nữ là nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ ô nhiễm nguồn nước và hạn hán, song lại thường bị loại trừ khỏi các quá trình ra quyết định trong quản lý tài nguyên nước. Thực tế này phản ánh rõ trong chính cơ cấu nhân sự của ngành, nơi tiềm năng của phụ nữ vẫn chưa được phát huy đúng mức.

Báo cáo năm 2025 của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) cho thấy, phụ nữ chiếm khoảng 33% lực lượng lao động ngành cấp thoát nước, nhưng chỉ 7% giữ vị trí lãnh đạo hoặc quản lý cấp cao. Họ chủ yếu làm việc ở bộ phận hành chính, bán hàng, kế toán, trong khi chỉ 17% đảm nhận công việc kỹ thuật – lĩnh vực nam giới chiếm ưu thế. Những rào cản như định kiến giới, thiếu cơ hội đào tạo lãnh đạo, môi trường làm việc chưa thân thiện đã khiến nhiều phụ nữ khó tiếp cận các vị trí cao hơn.

So với mặt bằng chung của doanh nghiệp nhà nước – nơi phụ nữ chiếm gần 50% lao động và gần 30% vị trí quản lý – thì tỷ lệ này trong ngành nước vẫn còn thấp. Điều đó cho thấy bình đẳng giới trong ngành nước vẫn là một thách thức cần hành động mạnh mẽ và có hệ thống.

Tuy nhiên, vài năm gần đây, ngành cấp thoát nước đã có những chuyển động mang tính đột phá. Điểm nhấn quan trọng là việc áp dụng bộ công cụ GEARS (Gender Equality Assessment, Results, and Strategies) do ADB phối hợp với Hiệp hội Cấp thoát nước Việt Nam (VWSA) triển khai. Đây là khảo sát toàn diện đầu tiên về bình đẳng giới trong ngành, công bố tại Tuần lễ Nước Việt Nam 2024.

Bà Hạ Thanh Hằng, Phó Chủ tịch VWSA, Chủ tịch CLB Lãnh đạo nữ ngành Nước Việt Nam kết luận hội thảo

Thông qua GEARS, ngành hướng tới Chiến lược Bình đẳng Giới giai đoạn 2025–2030 với mục tiêu: 100% doanh nghiệp ngành nước có chiến lược về giới; ít nhất 50% nữ giới tham gia đội ngũ lãnh đạo hoặc Hội đồng Quản trị; xây dựng hệ thống chỉ số giới riêng và thúc đẩy môi trường làm việc công bằng, hòa nhập.

VWSA đóng vai trò trung tâm trong việc kết nối, dẫn dắt và lan tỏa các sáng kiến bình đẳng giới: thành lập Câu lạc bộ Lãnh đạo nữ ngành Nước Việt Nam để tạo mạng lưới chia sẻ và nâng cao năng lực; phối hợp cùng GEARS xây dựng hệ thống chỉ số giới giúp doanh nghiệp tự đánh giá; và đề xuất giải thưởng bình đẳng giới hàng năm để khuyến khích mô hình tốt.

Ở cấp doanh nghiệp, nhiều đơn vị đã chủ động xây dựng chiến lược giới riêng, lập đội đặc nhiệm giới, dành ngân sách đào tạo, cố vấn nữ lãnh đạo, mở rộng cơ hội học nghề và tạo môi trường làm việc an toàn, thân thiện hơn.

Bà Hạ Thanh Hằng, Phó Chủ tịch VWSA kiêm Chủ tịch Câu lạc bộ Lãnh đạo nữ ngành Nước Việt Nam, nhấn mạnh: “Chúng tôi muốn biến bình đẳng giới thành một phần của chiến lược phát triển bền vững ngành nước. Điều này không chỉ tốt cho phụ nữ, mà còn tốt cho doanh nghiệp và cộng đồng.”

Những nỗ lực ấy đang giúp ngành cấp thoát nước Việt Nam trở thành hình mẫu về chuyển đổi bình đẳng giới, nơi phụ nữ được nhìn nhận như nguồn lực chiến lược, đóng góp thiết thực vào phát triển bền vững và thích ứng với thách thức của kỷ nguyên mới.

Cởi trói tiềm năng nữ giới – Đòn bẩy tri thức, sáng tạo và lợi thế cạnh tranh toàn cầu

Trong kỷ nguyên chuyển đổi số và cách mạng công nghiệp 4.0, bình đẳng giới không chỉ là vấn đề đạo đức mà đã trở thành một chiến lược phát triển, đặc biệt trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo – nơi tri thức và sáng tạo là nền tảng của năng lực cạnh tranh quốc gia.

Theo UNESCO (2023), phụ nữ chỉ chiếm 31% tổng số nhà nghiên cứu toàn cầu và vỏn vẹn 12% thành viên các viện hàn lâm quốc gia, cho thấy “trần kính” vô hình vẫn tồn tại, hạn chế cơ hội phát triển của nữ giới trong khoa học. Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng đó, song đang ghi nhận những chuyển động tích cực.

Tại hội thảo “Dấu ấn trí tuệ của nhà khoa học nữ Việt Nam và khát vọng bứt phá trong kỷ nguyên mới” (8/2025), Giáo sư – Tiến sĩ Nguyễn Thị Thanh Mai, Phó Giám đốc ĐHQG TP.HCM, nhấn mạnh: “Sự tham gia của phụ nữ trong khoa học và công nghệ là điều kiện cần để đảm bảo thành tựu khoa học được ứng dụng công bằng, hiệu quả cho mọi người.”

Nhiều nhà khoa học nữ Việt Nam đang tiên phong trong các lĩnh vực như biến đổi khí hậu, y sinh, nông nghiệp thông minh và khởi nghiệp công nghệ. Họ không chỉ làm nghiên cứu mà còn kết nối viện – trường – doanh nghiệp, đưa khoa học ra đời sống và góp phần định hình các chính sách đổi mới sáng tạo.

Giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Thị Thanh Mai - Phó Giám đốc Đại học Quốc gia TP.HCM trình bày tham luận tại hội thảo

Trong lĩnh vực kinh doanh, đặc biệt sau khi Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân và Nghị quyết 57 về khoa học công nghệ được ban hành, ranh giới giữa “nghiên cứu” và “ứng dụng” ngày càng mờ dần. Các bộ phận R&D tại doanh nghiệp đang trở thành trung tâm sáng tạo thực tiễn, nơi tri thức được chuyển hóa thành lợi thế cạnh tranh. Trong môi trường này, sự đa dạng giới tính mang lại giá trị rõ rệt – giúp doanh nghiệp tiếp cận đa chiều hơn với thị trường, hiểu sâu hơn về nhu cầu khách hàng và đưa ra giải pháp linh hoạt, sáng tạo hơn.

Bình đẳng giới vì thế được xem là đòn bẩy nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nghiên cứu. Các khung đánh giá như GEARS (Gender Equality Assessment, Results and Strategies) của ADB đang được áp dụng tại nhiều tổ chức, giúp doanh nghiệp đo lường và cải thiện các chỉ số bình đẳng giới, qua đó tối ưu hóa năng lực sáng tạo nội bộ.

Trên bình diện quốc tế, xu hướng ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) ngày càng trở thành tiêu chuẩn bắt buộc. Trong đó, yếu tố “S” – Social – bao gồm minh bạch giới, đa dạng nhân sự và bảo vệ quyền lợi lao động nữ. Doanh nghiệp không đáp ứng được yêu cầu này sẽ khó tiếp cận vốn đầu tư xanh hay mở rộng xuất khẩu.

Ngược lại, coi bình đẳng giới là một giá trị ESG cốt lõi lại mở ra cơ hội hợp tác và tài chính lớn. Điển hình như Phúc Sinh Group, doanh nghiệp xuất khẩu nông sản hàng đầu Việt Nam, đã nhận được nhiều nguồn vốn xanh quốc tế trong giai đoạn 2024–2025 nhờ cam kết ESG toàn diện, trong đó có chỉ số giới.

Phó Giáo sư – Tiến sĩ Huỳnh Thành Đạt, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, khẳng định: “Phụ nữ không chỉ là người đồng hành, mà còn là lực lượng tiên phong trong kỷ nguyên số.”

Khi phụ nữ được trao cơ hội bình đẳng trong nghiên cứu, sáng tạo và lãnh đạo, nền kinh tế không chỉ mạnh hơn mà còn bền vững và nhân văn hơn — bởi tri thức sẽ thực sự trở thành tài sản chung của toàn xã hội.

GEARS@VN – Công cụ chiến lược cho hành trình bình đẳng giới toàn diện của doanh nghiệp Việt

Trong bức tranh phát triển bền vững của Việt Nam, chương trình GEARS@VN nổi lên như một công cụ chiến lược giúp doanh nghiệp đo lường, quản trị và thúc đẩy bình đẳng giới tại nơi làm việc, đồng thời gia tăng năng lực cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Chương trình được Chính phủ Australia tài trợ thông qua sáng kiến Investing in Women, với sự đồng hành của Trung tâm BSA và doanh nghiệp xã hội ECUE, triển khai tại Việt Nam, Indonesia, Philippines và Myanmar, tạo nên mạng lưới khu vực mạnh mẽ thúc đẩy trao quyền kinh tế cho phụ nữ.

Ra mắt tháng 1/2025, GEARS@VN được thiết kế như một nền tảng ESG toàn diện trong quản trị nhân sự, hướng đến việc giúp doanh nghiệp “đo lường để thay đổi”. Thông qua bộ công cụ GEARS (Gender Equality Assessment, Results and Strategies), chương trình cung cấp dữ liệu thực chứng về hiện trạng giới trong doanh nghiệp, giúp nhà lãnh đạo nhận diện điểm mạnh – điểm yếu, xây dựng chiến lược cải thiện và tích hợp kết quả vào báo cáo ESG – tiêu chí ngày càng được các nhà đầu tư quốc tế chú trọng.

Nhiều hội thảo về bình đăng giới được diễn ra.

Ba trụ cột hoạt động của chương trình được xem là “đòn bẩy ba tầng” cho quá trình chuyển đổi:

Thứ nhất, đo lường và tư vấn cải thiện chỉ số bình đẳng giới tại nơi làm việc. Đây là hoạt động trọng tâm giúp doanh nghiệp có được bộ dữ liệu minh bạch, phản ánh chính xác tình hình nhân sự theo giới. Từ đó, doanh nghiệp có thể chủ động hoạch định chiến lược nhân sự công bằng, tối ưu hóa năng lực và nâng cao uy tín với đối tác.

Thứ hai, hỗ trợ truyền thông và xây dựng cộng đồng doanh nghiệp tiên phong. GEARS@VN đã thành lập Câu lạc bộ Doanh nghiệp thúc đẩy bình đẳng giới tại nơi làm việc, nơi các doanh nghiệp chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau và lan tỏa thực tiễn tốt. Các buổi hội thảo, tọa đàm, truyền thông trên nhiều nền tảng giúp nâng cao nhận thức và hình thành văn hóa doanh nghiệp lấy con người làm trung tâm.

Thứ ba, kết nối kinh doanh và đầu tư. Trong bối cảnh các quỹ đầu tư và tổ chức tài chính toàn cầu ưu tiên yếu tố ESG, việc có hồ sơ giới minh bạch và được chứng nhận bởi GEARS là lợi thế cạnh tranh lớn. Các doanh nghiệp đạt chuẩn có cơ hội tiếp cận nguồn vốn xanh, đầu tư tác động (impact investment) và đối tác quốc tế, mở rộng quy mô bền vững.

Chỉ sau 9 tháng triển khai, GEARS@VN đã tạo được tác động đáng kể. Hàng nghìn doanh nghiệp trong và ngoài nước đã được tiếp cận thông tin, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của bình đẳng giới trong quản trị. Đặc biệt, chương trình đang trực tiếp tư vấn, đo lường và hỗ trợ cải thiện chỉ số giới cho nhiều doanh nghiệp tiêu biểu ở nhiều lĩnh vực như: Hiệp hội Cấp thoát nước Việt Nam (VWSA), TTC AgriS (nông nghiệp), Biti’s (hàng tiêu dùng), WellSpring Saigon (giáo dục song ngữ), Lạc Địa Coop (thực phẩm), Pencil Group (truyền thông sáng tạo) và Wecare247 (chăm sóc sức khỏe).

Sự đa dạng này cho thấy GEARS không chỉ phù hợp với doanh nghiệp lớn mà còn hữu ích cho các tổ chức vừa và nhỏ, từ sản xuất truyền thống đến dịch vụ công nghệ cao. Các kết quả đo lường từ GEARS giúp doanh nghiệp không chỉ cải thiện nội bộ mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu – nơi các tiêu chí ESG, đặc biệt là bình đẳng giới, ngày càng là điều kiện tiên quyết.

Trong giai đoạn 2025–2026, GEARS@VN sẽ tiếp tục mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các ngành xuất khẩu chủ lực như thủy sản, dệt may, da giày, gỗ và nội thất – những lĩnh vực sử dụng đông lao động nữ. Các nghiên cứu này sẽ được tích hợp vào Báo cáo Phát triển bền vững của doanh nghiệp, minh chứng cho cam kết ESG và củng cố hình ảnh Việt Nam như một điểm đến sản xuất có trách nhiệm.

Theo bà Nguyễn Phi Vân, đồng sáng lập ECUE, “Bình đẳng giới không chỉ là đạo đức xã hội, mà là nền tảng của năng lực cạnh tranh. GEARS giúp doanh nghiệp biến các giá trị xã hội thành giá trị kinh tế thực.”

Những chuyển động mạnh mẽ từ GEARS@VN cho thấy Việt Nam đang từng bước chuyển hóa bình đẳng giới từ khẩu hiệu thành hành động cụ thể. Đây không chỉ là chiến lược nhân sự bền vững, mà còn là chìa khóa mở ra cơ hội đầu tư, hợp tác và tăng trưởng dài hạn cho doanh nghiệp Việt trong kỷ nguyên ESG toàn cầu.