Những ngày tháng 6 này, người làm báo của cả nước hân hoan đón chào sự kiện đặc biệt quan trọng: Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam( 21/6/ 1925-21/6/2025). Trong niềm vui và tự hào đó, chúng ta vẫn luôn tưởng nhớ, tri ân các thế hệ đi trước, những người đã ngã xuống trên các chiến trường để những dòng tin, những bài báo, những hình ảnh khắc sâu vào lịch sử, minh chứng cho sức mạnh của những người cầm bút của bao thế hệ. Họ mãi mãi giữ tuổi thanh xuân.

Nữ nhà báo, liệt sĩ Nguyễn Thị Thanh Xuân là người con của quê hương Quảng Bình thân thương, chị hy sinh khi mới 23 tuổi, trong một chuyến công tác về cơ sở để viết bài. Dòng Nhật Lệ hiền hòa, Thị xã hoa hồng Đồng Hới mãi nhớ về người con gái anh dũng, nhiệt huyết, không ngại mưa bom bão đạn để thông suốt những dòng tin.

“…Hơn ba chục năm rồi

 Em đã xa bạn bè, đồng đội

 Cứ mỗi lần đọc trang báo mới

Như thấy em hăm hở giữa dòng tin…”

(trích trong bài thơ” Gió chiều ca hát” của Cố nhà báo Phan Văn Khuyến, nguyên Phó Tổng biên tập Báo Quảng Bình viết năm 2003)

Chân dung Nữ nhà báo, liệt sĩ Nguyễn Thị Thanh Xuân

Nhà báo, nữ liệt sĩ Nguyễn Thị Thanh Xuân sinh năm 1949, năm 18 tuổi chị là phóng viên nữ duy nhất của Báo Quảng Bình. Năng động, nhanh nhẹn, tháo vát và đam mê công việc là đức tính quý báu của chị. Con đường đến với nghề báo của chị phải trải qua nhiều thăng trầm, gian nan. Xuất phát điểm của chị là một công nhân của Xí nghiệp bát sứ Đồng Hới, hàng ngày chị phải chứng kiến cảnh tang thương do giặc Mỹ rải bom đánh phá ác liệt trên dải đất quê hương. Không cam lòng ngồi nhìn cảnh chết chóc của đồng bào, quê hương bị tàn phá, chị đã xin Xí nghiệp cho tham gia đội thanh niên “cấp cứu” trên các tuyến đường, cho các cơ sở sản xuất bị địch đánh phá ngày đêm. Chị đã chứng kiến sự hy sinh anh dũng quên mình của dân quân, bộ đội chống trả lại máy bay địch, một ý tưởng nhen nhóm, thôi thúc chị. Ngày thì làm nhiệm vụ cấp cứu, đêm về chị tập viết tin, bài cho báo tỉnh. Trước khi gửi cho tòa soạn, chị thường nhờ anh em đọc và góp ý. Với ý chí ham học, tìm hiểu qua sách báo chị đã trưởng thành với nhiều tin, bài nóng hổi được đăng trên báo Quảng Bình. Và chị đã trở thành phóng viên của Báo Quảng Bình vào đầu năm 1969, khi có chủ trương xét một số cộng tác viên tiêu biểu bổ sung cho đội ngũ phóng viên của báo. 

Suốt 4 năm làm phóng viên (từ 1969-1973) đúng thời điểm chiến tranh phá hoại ác liệt nhất tại Quảng Bình, nhà báo Nguyễn Thị Thanh Xuân luôn có mặt ở những vùng trọng điểm, những trận địa nóng bỏng những mũi nhọn xung kích. Hình ảnh nữ phóng viên trẻ nhất của cơ quan, với bộ quần áo bà ba đen và chiếc khăn rằn trên đầu luôn lăn lộn giữa bom đạn, mưa bão, nắng lửa khi thì vào bến phà Quán Hàu, khi ra Ba Trại, sông Gianh… ở đâu cần là chị đều có mặt.

Trước ngày tòa soạn dời trụ sở từ Phú Vinh (Đồng Hới) ra Thọ Linh( Quảng Trạch) chị đã tranh thủ về nhà thăm Mẹ. Không ngờ đây là lần về nhà cuối cùng của chị.

Tác giả và Mẹ Việt Nam Anh hùng Nguyễn Thị An, mẹ Nhà báo, Liệt sĩ Nguyễn Thị Thanh Xuân. (Mẹ đã mất)

Ranh giới giữa sự sống và hy sinh trong chiến tranh tàn khốc vô cùng. Chuyến dời cơ sở của cơ quan phải vượt hơn 40km, qua các “tọa độ lửa” Cúp Cúp, Ba Trại, Ba Dốc… Ba lô, quần áo, mắm muối thồ trên xe đạp như công dân hỏa tuyến. Hai điểm sơ tán cuối cùng của báo Quảng Bình trong thời gian chiến tranh chống Mỹ là Ba trang, Thọ Linh.

Chiều hôm ấy, một chiều tháng Chạp âm lịch, gió mùa đông bắc tràn về lạnh buốt, mưa dầm nhưng trên đầu máy bay vẫn quần lượn, bom nổ tứ phía. Vậy mà chị vẫn không rời các trận địa trực chiến, chỉ khi tối đến chị mới đạp xe trở về, thắp đèn dầu để viết bài, kịp sáng mai gửi về ban biên tập, sau đó lại ra trận địa lấy tin.. Và cứ thế, vòng xoay công việc vẫn được chị duy trì đều đặn như không hề bị ảnh hưởng của cuộc sống vùng chiến tranh khốc liệt.

Ngày 31/12/1972 và 1/1/1973 theo ký kết hai bên giữa ta và địch, ngừng bắn để đón Tết dương lịch, bầu trời Quảng Bình im ắng đến lạ thường, một sự im lặng đáng sợ. Và với dã tâm xâm lược sau, thời điểm lệnh ngừng bắn hết hiệu lực, đúng 17giờ 30 phút ngày 2/1/1973, đế quốc Mỹ đã sử dụng một phi đội B52 gồm 3 chiếc dội bom xuống xã Quảng Sơn làm 103 người tử vong, 300 người bị thương. Nhà báo Nguyễn Thị Thanh Xuân đã vĩnh viễn nằm xuống trên mảnh đất Thọ Linh nghĩa tình trong trận mưa bom này.

Tác giả trước di ảnh của Nhà báo, Liệt sĩ Nguyễn Thị Thanh Xuân tại gia đình chị ở phường Đồng Sơn, TP Đồng Hới, Quảng Bình.

Tiếc thương chị, cố nhà báo Nguyễn Văn Dinh, Phó Tổng biên tập Báo Quảng Bình đã có những dòng thơ viết tặng người em, người đồng nghiệp đã ra đi mãi mãi.

Em ngã xuống rồi trong bom đạn

Biết bao trang báo vẫn tươi nguyên

Từng giọng anh đọc trong thương cảm

Nét chữ còn ngời với dáng em.

Nhớ Chị! Tri ân Chị! Bài viết này thay nén tâm nhang dâng lên hương hồn chị với tất cả sự biết ơn, lòng kính trọng của thế hệ đi sau, đang tiếp bước Chị để thực hiện tâm thế của những người làm báo Việt Nam hôm nay” Lòng trong, tâm sáng, bút sắc”./.

  Tư liệu từ nguồn tập “Tri ân Nhà báo - Liệt sĩ”

                        Của Tạp chí Người làm báo - Hội Nhà báo Việt nam