Thị trường trái phiếu doanh nghiệp vẫn sôi động dù có lúc chững lại vì quy định mới. Chất lượng tín dụng "rất yếu", doanh nghiệp bất động sản chưa niêm yết cần được tăng cường giám sát...

Số liệu thống kê của Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam mới đây cho thấy, trong tháng 10, nhóm doanh nghiệp bất động sản đã phát hành lượng trái phiếu lên đến 16,575 tỷ đồng, chiếm 42% tổng giá trị phát hành của tháng. Con số này cũng gần gấp đôi lượng phát hành của nhóm ngân hàng là 8,770 tỷ đồng.

Theo đó, nhóm doanh nghiệp bất động sản cũng đã vươn lên dẫn đầu về giá trị phát hành từ đầu năm đến nay, với con số 163.9 nghìn tỷ đồng, chiếm tỷ trọng 37.4% tổng giá trị trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) đã phát hành trong 10 tháng qua. Nhóm ngân hàng bị đẩy xuống vị trí thứ 2 với giá trị phát hành là 149.1 nghìn tỷ đồng, trong đó có 34.1 nghìn tỷ đồng trái phiếu tăng vốn cấp 2, còn lại là kỳ hạn ngắn 2-4 năm. Dù vậy, nếu so với cùng kỳ 10 tháng năm 2020, nhóm ngân hàng vẫn đang có tốc độ tăng trưởng cao nhất tính theo giá trị trái phiếu phát hành là 40%, trong khi nhóm doanh nghiệp bất động sản chỉ tăng bằng một nửa nhóm ngân hàng là 20%. Mức tăng trưởng của 2 nhóm ngành này cũng đều cao hơn mức tăng trưởng chung của toàn thị trường TPDN là 16%, cho thấy nhu cầu huy động vốn ở 2 lĩnh vực này là rất nóng.

Bất chấp những cảnh báo liên tục của về rủi ro của TPDN suốt thời gian qua, cũng như hàng loạt những quy định siết chặt được triển khai từ các cơ quan quản lý, việc thị trường này tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ cho thấy sức hút của kênh đầu tư này vẫn chưa hề suy giảm. Rõ ràng với mặt bằng lãi suất hiện nay đang quá thấp, một lượng vốn không nhỏ từ kênh tiền gửi ngân hàng đang chuyển dịch vào thị trường trái phiếu để tìm kiếm cơ hội tốt hơn, khi không ít doanh nghiệp sẵn sàng phát hành trái phiếu với lãi suất 10-12%, gấp đôi lãi suất tiền gửi ngân hàng.

Trái phiếu của các doanh nghiệp chưa niêm yết này đầu hết là phát hành riêng lẻ cho các bên mua chính là ngân hàng và công ty chứng khoán và phần lớn có tài sản tài sản đảm bảo hoặc bảo lãnh của bên thứ ba. Tuy nhiên, có sự phân hóa rất lớn về chất lượng tín dụng giữa các nhà phát hành. Điều này là đặc biệt quan trọng với các nhà đầu tư, không chỉ cá nhân chuyên nghiệp mà cả các nhà đầu tư định chế tài chính để có thể đánh giá được những rủi ro đi kèm.

Trên thực tế, tài sản thế chấp hay tài sản đảm bảo chỉ có tác dụng tạo áp lực cho doanh nghiệp trong việc đáp ứng nghĩa vụ nợ, trong khi giá trị thu hồi rất thấp do tính phức tạp của các thủ tục xử lý tài sản thế chấp và thời gian kéo dài. Trong phương pháp luận của FiinRatings, khi thực hiện xếp hạng tín nhiệm các nhà phát hành hoặc công cụ nợ của họ, chỉ thẩm định kỹ yếu tố này trong việc xác định mức độ thu hồi nợ đối với các đơn vị được xếp hạng ở khu vực thấp hoặc có yếu tố đầu cơ.

Cơ cấu trái phiếu chiếm khoảng 46% tổng nợ vay của các doanh nghiệp bất động sản và do đó chất lượng tín dụng của các đơn vị này không chỉ là vấn đề của thị trường trái phiếu mà còn ảnh hưởng tới chất lượng tín dụng của hệ thống ngân hàng.

Quy mô tín dụng qua kênh trái phiếu doanh nghiệp đã trở nên khá lớn, chiếm khoảng 12% dư nợ tín dụng ngân hàng và khoảng 15% GDP mặc dù nếu loại bỏ phần bank bond thì giá trị lưu hành trái phiếu chỉ chiếm khoảng 7,8% GDP. Trong khi tín dụng ngân hàng được kiểm soát chặt chẽ hơn với những quy định cụ thể thì rủi ro trái phiếu doanh nghiệp theo đó là lớn hơn rất nhiều.

Thực tế trên các thị trường vốn trên thế giới thì tỷ lệ vỡ nợ trong vòng 5 năm hiện ở mức khá cao: 15% với các nhà phát hành có mức xếp hạng có tính đầu cơ (dưới mức BBB).

Nếu như trái phiếu ngân hàng thường được các tổ chức mua lẫn nhau và được đánh giá là an toàn, ngược lại trái phiếu của các doanh nghiệp bất động sản tiềm ẩn những rủi ro nhất định, đặc biệt khi đối tượng mua chiếm tỷ trọng không nhỏ là các nhà đầu tư cá nhân, thường mua trực tiếp hoặc thông qua các công ty chứng khoán hay ngân hàng phân phối lại, và các nhà đầu tư này thường mua chỉ vì lãi suất cao chứ chưa đủ khả năng để đánh giá hoạt động của doanh nghiệp phát hành.

Trong bối cảnh dòng vốn tín dụng vào thị trường bất động sản bị hạn chế, khi Ngân hàng Nhà nước (NHNN) thời gian qua tiếp tục kiểm soát chặt chẽ dòng vốn của các ngân hàng rót vào lĩnh vực bất động sản, các doanh nghiệp này buộc phải tự lực cánh sinh tìm kiếm vốn bằng cách phát hành trái phiếu. Đáng lo ngại là không ít doanh nghiệp trong số này nhiều năm qua chứng kiến dòng tiền âm liên tục, vốn bị mắc kẹt vào hàng loạt dự án, trong khi công tác bán hàng gặp không ít khó khăn, đặc biệt là 2 năm trở lại đây do ảnh hưởng của dịch bệnh.

Trong tình thế này, nhiệm vụ phải tìm kiếm thêm nguồn vốn tài trợ mới để đảm bảo dòng tiền và các khả năng thanh toán trở nên cấp thiết. Thực tế, thời gian qua cho thấy hàng loạt doanh nghiệp bất động sản trên sàn chứng khoán liên tục phát hành cổ phiếu để tăng thêm vốn, nhưng đối với những doanh nghiệp chưa niêm yết thì việc tăng thêm vốn không phải là dễ dàng, do đó chỉ còn con đường phát hành trái phiếu. Không loại trừ khả năng có những trường hợp doanh nghiệp buộc phải phát hành trái phiếu để lấy tiền trả cho những khoản nợ/ trái phiếu trước đây đã đến hạn.

Cũng cần biết rằng trong giai đoạn dịch bệnh vừa qua, trong khi các doanh nghiệp vay vốn ngân hàng khi gặp khó khăn còn có thể được tái cơ cấu nợ, giảm lãi suất cho vay thì các doanh nghiệp phát hành trái phiếu vẫn phải đảm bảo chi trả lãi định kỳ cho nhà đầu tư và khó có thể được gia hạn nợ hay giảm lãi suất. Vì vậy, gánh nặng tài chính của những doanh nghiệp phát hành trái phiếu là khá lớn, nhất là những doanh nghiệp luôn chứng kiến dòng tiền kinh doanh âm như nhóm bất động sản.

Tĩnh Kiên

(Tổng Hợp)