Ngày 28/11 tại Hà Nội, một tiết học đặc biệt đã được tổ chức tại Trường THCS & THPT Tạ Quang Bửu, đánh dấu lần đầu tiên mô hình “Giáo dục STEM, Sở hữu trí tuệ và Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo” được triển khai tại lớp học phổ thông Việt Nam theo đúng cấu trúc chuẩn quốc tế của Học viện WIPO cơ quan đào tạo của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới. Đây được xem là bước tiến mới trong nỗ lực đưa giáo dục Việt Nam tiếp cận những mô hình vốn chỉ phổ biến ở các quốc gia có nền khoa học công nghệ phát triển như Singapore, Hàn Quốc hay Phần Lan.

Tiết học mẫu về giáo dục STEM, sở hữu trí tuệ và khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Trường THCS & THPT Tạ Quang Bửu. Ảnh: VGP

Tiết học là một phần trong chuỗi hoạt động được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN) phối hợp với Học viện WIPO, Cơ quan Sáng chế Nhật Bản và Chương trình Sứ mệnh Đổi mới sáng tạo Atal (Ấn Độ) tổ chức từ ngày 24–28/11. Mục tiêu của chuỗi chương trình là thúc đẩy giáo dục đổi mới sáng tạo và tăng cường năng lực về sở hữu trí tuệ cho học sinh tại Việt Nam và một số nước ASEAN.

Khác với cách giảng dạy khoa học quen thuộc nơi trọng tâm thường nằm ở kiến thức kỹ thuật và thực hành mô hình do Học viện WIPO phát triển mở rộng thêm lớp năng lực liên quan đến sở hữu trí tuệ và tư duy khởi nghiệp. Học sinh không chỉ tìm hiểu cách một sản phẩm khoa học ra đời, mà còn được hướng dẫn nhận diện giá trị pháp lý và thương mại của các sáng chế.

Cấu trúc bài học được thiết kế theo chu trình xuyên suốt: từ nhận diện vấn đề trong đời sống, tham khảo các sáng chế đã được công bố, đánh giá yếu tố mới và mức độ sáng tạo, phát triển giải pháp kỹ thuật, chế tạo sản phẩm mẫu, đến đề xuất phương án kinh doanh khả thi. Chính sự kết hợp giữa khoa học – pháp lý – kinh doanh làm nên điểm khác biệt so với mô hình STEM phổ thông đang được giảng dạy tại nhiều trường học hiện nay.

Theo các chuyên gia WIPO, khung đào tạo này đã được triển khai thành công tại một số nền giáo dục tiên tiến. Việc Việt Nam tiếp cận và thực nghiệm đầy đủ cấu trúc chuẩn quốc tế cho thấy khả năng thích ứng nhanh của hệ thống giáo dục trong nước đối với các yêu cầu mới của nền kinh tế tri thức.

Trong tiết học mẫu, học sinh lớp 7 được tiếp cận sáng chế của một nhóm tác giả Việt Nam về mô hình nhà kính ứng dụng cảm biến và tự động hóa. Dưới sự hướng dẫn của huấn luyện viên quốc tế và giáo viên nhà trường, các nhóm học sinh phân tích cấu tạo của hệ thống, đánh giá điểm khác biệt so với mô hình truyền thống, từ đó đưa ra đề xuất cải tiến nhằm phù hợp với khí hậu và điều kiện sản xuất trong nước.

Sự hào hứng thể hiện rõ khi học sinh lần đầu được tiếp cận quy trình đánh giá sáng chế một nội dung hiếm khi xuất hiện trong chương trình phổ thông. Các nhóm đặt câu hỏi, phản biện, mô phỏng thử nghiệm và tự xác định khả năng ứng dụng của từng giải pháp. Không ít nhóm đề xuất những hướng cải tiến như tự động điều chỉnh ánh sáng, sử dụng vật liệu tiết kiệm năng lượng hoặc tích hợp hệ thống theo dõi độ ẩm để tối ưu hóa canh tác.

Các đại biểu gồm chuyên gia Học viện WIPO, khách mời từ các nước ASEAN, cơ quan quản lý và giáo viên dự giờ quan sát toàn bộ quy trình của tiết học. Ảnh: VGP

Khoảng 100 đại biểu gồm chuyên gia Học viện WIPO, khách mời từ các nước ASEAN, cơ quan quản lý và giáo viên đã dự giờ để quan sát toàn bộ quy trình của tiết học. Theo đánh giá chung, học sinh tiếp cận khá nhanh với phương pháp mới, không bị áp lực bởi tính học thuật mà chủ động đặt câu hỏi và hợp tác với bạn học để phát triển ý tưởng.

Sau tiết học, các đại biểu trao đổi về cơ hội mở rộng mô hình này trong hệ thống giáo dục Việt Nam. Một số ý kiến cho rằng khi học sinh được tiếp xúc sớm với khái niệm sáng chế và quyền sở hữu trí tuệ, các em có khả năng hình thành tư duy sáng tạo bài bản hơn, thay vì chỉ tập trung vào kiến thức kỹ thuật đơn thuần.

Bà Altaye Tedla Desta, Giám đốc Học viện WIPO, đánh giá cao sự chuẩn bị và tinh thần hợp tác của Việt Nam: “Việc đưa sở hữu trí tuệ vào giáo dục STEM là một bước đi phù hợp với xu thế, đồng thời giúp học sinh hiểu giá trị của sáng tạo trong hội nhập kinh tế”. Bà cho rằng khả năng áp dụng mô hình này tại Việt Nam khá lớn vì học sinh có nền tảng khoa học tốt và giáo viên sẵn sàng tiếp cận phương pháp mới.

Đại diện Cục Sở hữu trí tuệ cho biết cơ quan này sẽ tiếp tục phối hợp với các đối tác quốc tế để xây dựng tài liệu giảng dạy phù hợp với điều kiện các trường. Một số trường tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh đang bày tỏ quan tâm thử nghiệm mô hình trong thời gian tới.

Theo các chuyên gia, khi nền kinh tế ngày càng phụ thuộc vào sáng tạo và công nghệ, việc giáo dục sở hữu trí tuệ từ sớm là cần thiết. Học sinh hiểu vì sao một sáng chế được bảo hộ, cách tra cứu thông tin công nghệ, và tầm quan trọng của việc tôn trọng quyền tác giả sẽ giúp hình thành văn hóa sáng tạo lành mạnh.

Với Việt Nam, nơi phong trào khởi nghiệp công nghệ đang phát triển mạnh, việc phổ cập kiến thức sở hữu trí tuệ ở bậc phổ thông có ý nghĩa chiến lược. Nó giúp thế hệ trẻ có sự chuẩn bị tốt hơn trước khi bước vào môi trường đại học hoặc khởi nghiệp. Đồng thời, đây cũng là cách để thu hẹp khoảng cách giữa nghiên cứu khoa học và ứng dụng vào sản xuất lĩnh vực mà Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế.

Việc lần đầu thực nghiệm mô hình giáo dục theo chuẩn WIPO tại lớp học phổ thông cho thấy Việt Nam đang chủ động mở rộng cách tiếp cận trong phát triển nhân lực khoa học, công nghệ. Không chỉ là sự thay đổi phương pháp dạy học, đây còn là bước khởi đầu của quá trình xây dựng thế hệ trẻ có khả năng phát triển ý tưởng, hiểu luật chơi của nền kinh tế tri thức và biết khai thác tài sản trí tuệ như một nguồn lực quan trọng.

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư đặt ra nhiều yêu cầu mới, việc trang bị cho học sinh tư duy sáng tạo và khả năng bảo vệ kết quả sáng tạo được xem là nền tảng giúp Việt Nam từng bước nâng cao năng lực cạnh tranh. Mô hình được kỳ vọng sẽ được nhân rộng, tạo thành hệ sinh thái giáo dục gắn với đổi mới sáng tạo một cách bài bản và bền vững.