Olga Tokarczuk sinh năm 1962 tại Sulechów ở Ba Lan và hiện sống tại Wrocław. Niềm đam mê với thế giới văn học của bà xuất phát từ cha mẹ đều là giáo viên. Tại thư viện nhỏ của cha, bà đã đọc được rất nhiều sách.

Nữ văn sĩ Ba Lan đoạt giải Nobel 2018 vừa được công bố vào mùa Nobel 2019. Ảnh Spain'new

Thời sinh viên, bà theo theo học ngành tâm lý học và đam mê với tác phẩm của Carl Jung. Sau khi tốt nghiệp, bà nhận một công việc ở bệnh viện là một chuyên gia tâm lý, kết hôn với một nhà tâm lý học đồng nghiệp và sinh một đứa con trai.

Nhưng sau 5 năm, bà thấy mình quá mong manh để tiếp tục ở bệnh viện. “Tôi đã làm việc với một trong những bệnh nhân của mình và nhận ra rằng tôi đã lo lắng nhiều hơn anh ấy.”

Theo đánh giá của các nhà chuyên môn: Viện Hàn lâm Thụy Điển có thể có sai lầm trong những năm gần đây nhưng lần này để chữa lại những sai lầm đó, chính là việc đề cử và trao giải Nobel Văn học 2018 cho nữ văn sĩ người Ba Lan: Olga Tokarczuk. Đây không chỉ là một chiến thắng cho cá nhân Tokarczuk, mà cho cả nền văn học Ba Lan. 

Các tác phẩm của Tokarczuk là minh chứng của trí tưởng tượng vượt qua các ranh giới trở thành một hình thức của cuộc sống. Bà rời bỏ công việc của mình, sự nghiệp văn chương của bà bắt đầu vào năm 1993 với cuốn Podróz ludzi Księgi (bản dịch có tựa The Journey of the Book-People).

Cuốn sách này lấy bối cảnh ở Pháp và Tây Ban Nha vào thế kỷ 17, nơi các nhân vật đang tìm kiếm một cuốn sách bí ẩn ở Pyrenees. Tác phẩm được độc giả đón nhận và được trao Giải thưởng của Nhà xuất bản Ba Lan cho tác phẩm ra mắt hay nhất năm 1993-1994.

Đây không chỉ là một chiến thắng cho cá nhân Tokarczuk, mà cho cả nền văn học Ba Lan. Các tác phẩm của Tokarczuk là minh chứng của trí tưởng tượng vượt qua các ranh giới trở thành một hình thức của cuộc sống.

Tokarczuk là tác giả nhiều cuốn sách bán chạy nhất ở Ba Lan và đã được biết đến nhiều hơn ở Anh kể từ khi giành giải thưởng quốc tế Booker 2018 cho cuốn tiểu thuyết thứ sáu của bà có tên "Chuyến bay". Là ngôi sao văn học ở Ba Lan, Olga Tokarczuk gặt hái được nhiều giải thưởng quốc tế trước khi giành Giải Nobel Văn học 2018.

Tuy nhiên, bà cũng là một trong những tác gia gây tranh cãi nhất, và có những lúc, luôn phải có các vệ sỹ có vũ trang để theo sát bảo vệ bà.

Cuốn tiểu thuyết thứ sáu "Chuyến bay" đã đưa tên tuổi bà thành một trong những nhà văn đương đại nổi tiếng. Từ lâu, Tokarczuk không chỉ là một trong những nhà văn nổi tiếng mà còn là một nhà nữ quyền ăn chay, một nhà hoạt động cộng đồng mà mọi phát ngôn của bà đều có thể đưa ra các tranh luận.

Cuốn tiểu thuyết thứ sáu "Chuyến bay" đã đưa tên tuổi Tokarczuk thành một trong những nhà văn đương đại nổi tiếng nhất Thế giới.

“Chuyến bay” nói về một du khách hiện đại băn khoăn với câu chuyện về một giáo phái Slavic lang thang, tiểu sử của một nhà giải phẫu học người Flemish thế kỷ 17 và một câu chuyện về cuộc hành trình về trái tim của Chopin từ Paris, nơi nhà soạn nhạc Ba Lan qua đời, đến nơi an nghỉ mong muốn của mình ở Warsaw.

Tác phẩm sử dụng biện pháp nghệ thuật trần thuật, có cấu trúc độc lập không làm xáo trộng sự cân bằng của tổng thể. Tokarczuk đã sử dụng phép ẩn dụ thiên văn, giải thích rằng, giống như người cổ đại nhìn các ngôi sao trên bầu trời và tìm cách hệ thống chúng lại và sau đó liên hệ tới chúng với hình dạng của các sinh vật hoặc nhân vật, vì vậy, bà gọi đó là tiểu thuyết chòm sao.

Cuốn sử thi lịch sử dài 900 trang có tên "The Books of Jacob" xuất bản năm 2014 cũng là một trong các tác phẩm nổi tiếng nhất của Tokarczuk. Lấy bối cảnh ở biên giới giữa Ukraine và Ba Lan thời hiện đại, The Books of Jacob kể câu chuyện về Jakub Frank, một nhà lãnh đạo tôn giáo gốc Do Thái, người cưỡng bức đồng bào Do Thái sang Công giáo vào thế kỷ 18.

“Tôi đã rất ngây thơ. Tôi nghĩ rằng chúng tôi có thể thảo luận về các khu vực tối trong lịch sử của chúng tôi, bà nói”

Tuy nhiên, trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình, Tokarczuk đã làmnhững người yêu nước cánh hữu nổi giận khi bà nói rằng, trái với hình ảnh bản thân là những người sống sót sau sự áp bức, chính Ba Lan đã thực hiện những hành vi khủng khiếp của thời kỳ thuộc địa.

Cuốn tiểu thuyết đã bán được 170.000 bản in bìa cứng và mang về cho bà Giải thưởng Nike lần thứ thứ hai, được biết đến với tên gọi là Booker Ba Lan.

Bà được gắn mác là một targowiczanin - một thuật ngữ cổ xưa của kẻ phản bội - và nhà xuất bản của bà đã phải thuê vệ sĩ trong một thời gian để bảo vệ bà. 

“Tôi đã rất ngây thơ. Tôi nghĩ rằng chúng tôi có thể thảo luận về các khu vực tối trong lịch sử của chúng tôi, bà nói”

Cuốn tiểu thuyết đã bán được 170.000 bản in bìa cứng và mang về cho bà Giải thưởng Nike lần thứ thứ hai, được biết đến với tên gọi là Booker Ba Lan.

Chỉ một thời gian sau, bà lại gây ra cuộc tranh cãi khác, trong một bộ phim từ cuốn tiểu thuyết năm 2009 Drive Your Plow Over the Bones of the Dead - mang tên Pokot (Spoor) - được công chiếu tại liên hoan phim Berlin do Tokarczuk viết kịch bản phối hợp với đạo diễn Agnieszka Holland, bộ phim đã bị một Hãng thông tấn Ba Lan tố cáo là một tác phẩm chống Kitô giáo sâu sắc thúc đẩy khủng bố sinh thái. Bộ phim đoạt giải Gấu Bạc Berlin.

Cảnh trong phim Drive Your Plow chuyển thể từ cuốn tiểu thuyết của Olga Tokarczuk năm 2017. Photograph: Alamy

Tác phẩm có thể loại kinh dị, trong đó nói về một người lập dị có tuổi với tình thương yêu “điên cuồng” với động vật, và là tín đồ của chiêm tinh học. Cô sống ở một ngôi làng hẻo lánh nhưng cuộc sống yên tĩnh của cô bị xáo trộn khi xảy ra xung đột với hàng xóm, sau đó là một cảnh sát trưởng và những cư dân địa phương. Nhân vật lập dị lớn tuổi điều tra các vụ giết người và động vật trong một khu rừng hẻo lánh, nơi ẩn chứa những liên minh quyền lực, tiền bạc và gia trưởng giống như những vấn đề nóng của cuộc khủng hoảng môi trường hiện nay. 

Tokarczuk cho biết: Nếu chỉ viết cuốn sách trinh thám kinh dị chỉ để cho biết ai là kẻ giết người thì thật là lãng phí giấy và thời gian. Vì vậy, tôi quyết định đưa vào đó quyền lợi của động vật và một câu chuyện về những công dân bất đồng chính kiến nhận ra rằng có những điều luật vô đạo đức và xem họ có thể đi xa đến đâu để nói không với nó. Săn bắn đã trở thành một vấn đề chính trị nóng bỏng ở Ba Lan kể từ khi cuốn tiểu thuyết được xuất bản, nhưng tại thời điểm đó, rất ít người nghĩ về nó.

Một người phụ nữ kết hợp một trí tuệ phi thường với sự nhạy cảm vô biên: Olga Tokarczuk. Ảnh: Graeme Robertson / Người bảo vệ

Một số người nói rằng một lần nữa Tokarczuk là một "bà già điên" làm những điều kỳ lạ, nhưng sau đó cuộc thảo luận lớn về đề tài săn bắn bắt đầu lan rộng trên cộng đồng mạng. Đặc trưng của nhà văn huyền thuật này, các tiêu đề được lấy từ bản tuyên ngôn cách mạng của William Blake trong tác phẩm “Cuộc hôn nhân của Thiên đường và Địa ngục”. Mỗi chương mở đầu bằng những dòng thơ của Blake.  Đọc tiểu thuyết tiếng Anh tôi luôn ngưỡng mộ khả năng viết mà không sợ những điều tâm lý bên trong quá tinh tế.

Trong những tác phẩm tiếp theo, Gra na wielu bębenkach, ra mắt năm 2001 và Bieguni, xuất bản năm 2007 (được dịch với tựa Flights), câu chuyện của bà đã vượt qua lằn ranh biên giới, đưa độc giả đến với những hành trình kì lạ và đáng nhớ. Nhưng vượt lên đó là sự hoà trộn những suy tư đầy mâu thuẫn trong một tổng thể chung.

Tokarczuk đã có một lối sống khá hippie

 Mặc dù những cuốn sách và giải thưởng vẫn tiếp tục đến và trôi qua, vào giữa những năm 30 tuổi, Tokarczuk gặp phải một cuộc khủng hoảng và bà quyết định cần dành thời gian để đi du lịch. Bà cùng con trai nhỏ đi lang thang từ Đài Loan đến New Zealand, Malaysia, Ba Lan trong những ngày rét lạnh.

Rõ ràng, Tokarczuk đã có một lối sống khá hippie - như bà đã giải thích - kiểu tóc của bà thực sự là một cây kèn plica, nó hay rối bù và lộn tùng phèo. Nói theo một nghĩa nào đó, chúng ta có thể tự hào đã giới thiệu kiểu tóc này đến Châu Âu, bà nói. Polica Polica nên được thêm vào danh sách các phát minh của chúng tôi, bên cạnh dầu thô, pierogi và vodka.