Ảnh minh họa: ITN

Né tránh và lúng túng, thực trạng đáng lo ngại

Ở Việt Nam, chủ đề giáo dục giới tính vẫn thường được coi là nhạy cảm và ít được nhắc đến một cách cởi mở. Nhiều phụ huynh và giáo viên vẫn giữ quan niệm rằng việc nói về giới tính quá sớm sẽ "vẽ đường cho hươu chạy" hoặc làm trẻ "người lớn trước tuổi". Điều này dẫn đến một thực trạng đáng lo ngại:

Không ít cha mẹ cảm thấy khó khăn khi nói chuyện về giới tính với con. Họ không biết bắt đầu từ đâu, nói như thế nào cho phù hợp với lứa tuổi, hoặc đơn giản là cảm thấy ngại ngùng. Kết quả là, trẻ thường tự tìm hiểu thông tin qua các kênh không chính thống, thiếu kiểm soát, tiềm ẩn nhiều nguy cơ.

Mặc dù giáo dục giới tính đã được đưa vào chương trình học ở một số cấp độ, nhưng việc triển khai còn nhiều hạn chế. Nội dung thường mang tính lý thuyết, thiếu các hoạt động thực hành hoặc thảo luận cởi mở. Đội ngũ giáo viên đôi khi cũng chưa được đào tạo chuyên sâu để giảng dạy hiệu quả chủ đề này.

Hậu quả trực tiếp của việc thiếu giáo dục chính là trẻ thiếu kiến thức căn bản về cơ thể mình, về sự khác biệt giữa các giới, về tình bạn, tình yêu và những mối quan hệ lành mạnh. Điều này khiến các em dễ bị hoang mang, hiểu sai về các vấn đề liên quan đến giới tính khi bước vào độ tuổi dậy thì.

Hậu quả khôn lường của sự thiếu hụt

Thiếu giáo dục giới tính và kỹ năng bảo vệ bản thân không chỉ dừng lại ở việc thiếu thông tin, mà còn dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng hơn:

Nguy cơ bị xâm hại cao, khi trẻ không biết về các bộ phận riêng tư trên cơ thể, không nhận diện được hành vi không phù hợp, không biết cách nói "không" hay tìm kiếm sự giúp đỡ, các em trở thành mục tiêu dễ dàng cho kẻ xấu. Nhiều trường hợp xâm hại tình dục trẻ em diễn ra mà trẻ không dám lên tiếng vì không hiểu mình đang bị làm gì hoặc sợ hãi, xấu hổ.

Thiếu kỹ năng ứng phó với tình huống nguy hiểm, giáo dục kỹ năng bảo vệ bản thân không chỉ giới hạn trong việc phòng chống xâm hại tình dục, mà còn bao gồm các kỹ năng thoát hiểm, nhận diện người lạ đáng ngờ, xử lý tình huống bị lạc, hay ứng phó với bạo lực học đường, bắt nạt trực tuyến. Nếu không được trang bị, trẻ sẽ thụ động và hoảng loạn khi đối mặt với nguy hiểm.

Ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý và xã hội, trẻ thiếu kiến thức giới tính có thể dễ mắc sai lầm trong các mối quan hệ, đối mặt với áp lực bạn bè, hoặc phát triển những nhận thức sai lệch về giới tính của bản thân và người khác. Điều này có thể gây ra những tổn thương tâm lý lâu dài, ảnh hưởng đến sự phát triển xã hội và hạnh phúc cá nhân.

Thiếu khả năng tự chăm sóc sức khỏe sinh sản, khi lớn hơn, thiếu hụt kiến thức cơ bản về sức khỏe sinh sản có thể dẫn đến những hệ lụy không mong muốn như mang thai ở tuổi vị thành niên, mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục, hay những định kiến, kỳ thị về giới.

Lấp đầy khoảng trống, trách nhiệm của cộng đồng

Để lấp đầy khoảng trống trong giáo dục giới tính và kỹ năng bảo vệ bản thân cho trẻ, cần có sự chung tay và thay đổi tư duy từ nhiều phía:

Gia đình là nền tảng, cha mẹ cần chủ động tìm hiểu kiến thức, vượt qua rào cản tâm lý để trở thành người hướng dẫn đầu tiên và quan trọng nhất cho con. Nên bắt đầu từ những điều đơn giản, phù hợp với lứa tuổi, sử dụng ngôn ngữ rõ ràng, khoa học nhưng vẫn gần gũi. Ví dụ, dạy con về các bộ phận cơ thể ngay từ nhỏ bằng tên gọi chính xác, dạy con về "quy tắc đồ lót" (không ai được chạm vào vùng kín của con, trừ khi là người được con tin tưởng và trong tình huống cần thiết như khi khám bệnh), dạy con cách nói "không" và tìm đến sự giúp đỡ của người lớn đáng tin cậy.

Nhà trường là cánh tay nối dài, cần xây dựng chương trình giáo dục giới tính một cách bài bản, khoa học, được lồng ghép phù hợp vào các môn học hoặc dưới dạng các tiết học ngoại khóa chuyên đề. Đội ngũ giáo viên cần được tập huấn, nâng cao năng lực và kỹ năng sư phạm để truyền đạt kiến thức một cách tự nhiên, hấp dẫn và hiệu quả.

Cộng đồng và xã hội cùng vào cuộc, các tổ chức xã hội, truyền thông cần tăng cường các chiến dịch nâng cao nhận thức, cung cấp tài liệu, cẩm nang và tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề cho phụ huynh, giáo viên và trẻ em. Xây dựng một môi trường cởi mở, khuyến khích đối thoại về giới tính và an toàn cá nhân sẽ giúp trẻ em tự tin hơn khi tìm hiểu và chia sẻ.

Giáo dục giới tính và kỹ năng tự bảo vệ không phải là việc "vẽ đường", mà là "thắp sáng con đường" để trẻ nhận diện được nguy hiểm và tự tin bước đi. Chỉ khi được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng, trẻ em mới có thể tự bảo vệ mình, phát triển an toàn và toàn diện trong một thế giới không ngừng biến đổi.