Từ vườn rau nhỏ đến chuỗi giá trị nông nghiệp khép kín

Là một thạc sĩ hóa học và từng là giảng viên tại Trường Đại học Kiến trúc TP.HCM, ít ai ngờ rằng chị Nguyễn Thị Quỳnh Viên lại quyết định rẽ ngang sang con đường nông nghiệp – một lĩnh vực hoàn toàn mới mẻ và đầy thách thức với chị lúc bấy giờ. Bước ngoặt này đến vào năm 2010, khi chị đang theo đuổi đề tài nghiên cứu “Khống chế sâu bệnh trên rau ăn lá bằng phương pháp vi sinh”, trong khuôn khổ một chương trình nghiên cứu sau cao học.

Ban đầu, chị thử nghiệm trồng rau cùng một người bạn tại Long An, nhưng thất bại bởi môi trường không phù hợp để phát triển mô hình nông nghiệp hữu cơ. Không bỏ cuộc, đến năm 2012, chị quyết định đầu tư xây dựng một khu vườn rộng 5.000m² tại Tân Sơn, quận Tân Bình (TP.HCM). Từ đây, Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ Hương Đất ra đời với phương châm: “Mang hương từ đất lan tỏa đến mọi người”. Cũng từ đó, thương hiệu rau hữu cơ Happy Vegi chính thức được hình thành.

Thạc sĩ hóa học Nguyễn Thị Quỳnh Viên tại vườn ươm.

Không có kinh nghiệm trong nông nghiệp, đặc biệt là nông nghiệp hữu cơ – nơi gần như nói “không” với thuốc bảo vệ thực vật, phân hóa học hay chất kích thích – chị Viên đã bắt đầu một hành trình đầy chông gai. Đất vườn ban đầu là đất sét chai cứng, tưởng chừng không thể trồng trọt. Nhưng với kiến thức hóa học, chị đã miệt mài nghiên cứu suốt 3 năm để phát triển các chủng vi sinh có khả năng cải tạo đất, lọc nước, điều hòa độ pH, kiểm soát sâu bệnh… Vi sinh kết hợp với phân hữu cơ giúp đất tơi xốp và dần màu mỡ trở lại.

Khi đất bắt đầu “hồi sinh”, một loạt thử thách mới lại đến: sâu, bọ nhảy, ốc sên… hoành hành. Thay vì sử dụng thuốc hóa học, chị áp dụng nguyên tắc cân bằng hệ sinh thái – dùng vi sinh vật có lợi để kiềm chế vi sinh vật có hại, sử dụng các dung dịch chiết xuất từ thảo mộc cay để làm sâu yếu dần và hạn chế sinh sản. Đó cũng là nguyên lý cốt lõi của nông nghiệp hữu cơ: lắng nghe và điều hòa với tự nhiên, thay vì chống lại nó.

Trong suốt 3 năm đầu tiên, Hương Đất tập trung hoàn thiện quy trình sản xuất rau hữu cơ mang thương hiệu Happy Vegi với bộ tiêu chuẩn “6 KHÔNG”: Không thuốc bảo vệ thực vật, không thuốc diệt cỏ, không sử dụng nước/đất ô nhiễm hóa chất nông nghiệp, không phân bón hóa học, không chất kích thích tăng trưởng, không giống biến đổi gen hay chất bảo quản.

Phân bón duy nhất được phép sử dụng là loại phân vi sinh – ủ từ nguyên liệu tự nhiên như rơm rạ, vỏ cà phê, mùn cưa, bã mía, phân gia súc… bằng men vi sinh, đảm bảo hoàn toàn thân thiện với đất và hệ sinh thái.

Các loại rau ăn lá được trồng theo chuẩn hữu cơ.

 Khởi nghiệp chưa bao giờ là dễ dàng. Những ngày đầu, chị Viên phải cầm từng bó rau đi tiếp thị, giải thích, thuyết phục từng khách hàng nhưng chỉ nhận lại cái lắc đầu vì giá quá cao. “Lúc đó tôi mới nhận ra mình đang tiếp cận sai nhóm khách hàng. Khách hàng phù hợp chính là các bà mẹ nuôi con nhỏ – những người sẵn sàng đầu tư vì sức khỏe con cái,” chị Viên kể lại.

Dần dà, rau hữu cơ Happy Vegi bắt đầu ghi dấu ấn với người tiêu dùng, đặc biệt là những ai quan tâm đến thực phẩm sạch. Thương hiệu dần được các hệ thống siêu thị lớn như Co.op Mart, BigC, Lotte Mart… lựa chọn phân phối. Đến năm 2015, sản phẩm rau ăn lá của Happy Vegi chính thức có mặt tại nhiều cửa hàng thực phẩm hữu cơ và siêu thị tại TP.HCM – đánh dấu một bước ngoặt thành công sau những năm tháng khởi đầu đầy thử thách.

Sản phẩm vươn ra thị trường quốc tế từ vùng đất khó

Hệ sinh thái Hương Đất hiện tại hoạt động dưới hai hình thức chính: công ty TNHH và các hợp tác xã vệ tinh. Với định hướng đi vào chất lượng thay vì mở rộng ồ ạt, Hương Đất đã chuyển đổi nhiều vùng trồng sang mô hình nông nghiệp hữu cơ, đặc biệt là tại Bình Chánh (TP.HCM), Măng Đen, Đắk Song, Tuy Đức (Đắk Nông) và một số khu vực miền núi phía Bắc.

Từng được biết đến với một vườn rau nhỏ trong khu vực sân bay từ năm 2021, đến nay Hương Đất đã phát triển thành một hệ sinh thái nông nghiệp đa dạng, kết hợp giữa trồng trọt, chế biến và xuất khẩu. Điểm đặc biệt của mô hình này không nằm ở quy mô, mà ở cách mà doanh nghiệp xây dựng liên kết bền vững với nông dân – đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số – và tầm nhìn chiến lược đưa nông sản Việt Nam vươn ra thế giới.

Điểm sáng của Hương Đất là chiến lược liên kết chặt chẽ với người dân tộc thiểu số ở vùng cao.

Không chỉ tập trung vào rau củ quả truyền thống, Hương Đất chuyển hướng mạnh sang nhóm nông sản mang tính thảo dược như gừng, nghệ, tỏi, các loại cây có múi – vốn là nguyên liệu đầu vào cho nhà máy chế biến đặt tại Nha Trang. Tại đây, sản phẩm như tỏi đen, gừng lên men, rừng lên men... được sản xuất bài bản, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu vào thị trường khó tính như châu Âu.

Một trong những điểm sáng của Hương Đất là chiến lược liên kết chặt chẽ với người dân tộc thiểu số ở vùng cao. Từ con số vài hộ ban đầu, sau ba năm, mạng lưới đã mở rộng, thu hút thêm nhiều hộ gia đình tham gia nhờ hiệu quả kinh tế rõ rệt và sự đảm bảo đầu ra. Tuy nhiên, để đạt được điều đó là cả một hành trình "nhích từng bước".

Việc canh tác hữu cơ đòi hỏi người dân thay đổi tập quán sản xuất, tiếp cận kỹ thuật mới, ghi nhật ký số, sử dụng công nghệ trong khi nhiều người thậm chí chưa biết chữ. Đội ngũ Hương Đất đã đồng hành, đào tạo trực tiếp, “cầm tay chỉ việc” để người dân có thể thực hiện đúng quy trình sản xuất, đảm bảo chuẩn đầu vào cho chế biến và xuất khẩu.

Hiện tại, mỗi tháng Hương Đất xuất khẩu từ 1–2 container sản phẩm chế biến, phần lớn là đơn hàng độc quyền. Công ty xác định rõ phân khúc khách hàng ngay từ đầu, không sản xuất đại trà mà xây dựng chuẩn hóa toàn bộ quy trình sản xuất – từ vùng trồng đến nhà máy – theo yêu cầu thị trường mục tiêu.

Mỗi tháng Hương Đất xuất khẩu từ 1–2 container sản phẩm chế biến, phần lớn là đơn hàng độc quyền.

"Việc mở rộng thị trường sang các sản phẩm như bột rau hữu cơ, nhằm phục vụ nhóm khách hàng đặc biệt (trẻ em, người cao tuổi), cũng được triển khai mạnh mẽ. Mảng này được kỳ vọng sẽ mở ra cơ hội mới, tạo giá trị gia tăng cao hơn so với nông sản tươi truyền thống" chị Viên nhận định. 

Mảng rau củ hiện được Hương Đất cung cấp ổn định vào hệ thống siêu thị lớn, tuy nhiên theo đại diện doanh nghiệp, thị trường rau sạch đã gần đạt điểm bão hòa. Sản lượng tiêu thụ không tăng nhiều so với giai đoạn đầu, do nhu cầu phân khúc cao cấp chững lại trong bối cảnh kinh tế khó khăn.

Dù vậy, Hương Đất vẫn duy trì ổn định hoạt động cung ứng rau sạch, tận dụng kỹ thuật và hệ thống có sẵn để chuyển sang sản xuất theo đơn đặt hàng – tiết kiệm chi phí và kiểm soát chất lượng chặt chẽ hơn.

Với tư duy “lấy gốc là nông dân, lấy bền vững làm định hướng”, Hương Đất không chỉ làm nông nghiệp, mà còn làm văn hóa – kết nối giữa đất, người và thị trường bằng một chiến lược kiên định, sáng tạo và đầy nhân văn. Đây chính là mô hình đáng chú ý cho bài toán nông nghiệp bền vững và hội nhập.