Việc Nga rút khỏi một thỏa thuận thời chiến cực kỳ quan trọng cho phép xuất khẩu ngũ cốc của Ukraina qua Biển Đen đã làm dấy lên lo ngại về an ninh lương thực toàn cầu, với các nhà phân tích mô tả sự sụp đổ của sáng kiến vừa là một trở ngại không thể tránh khỏi vừa là một đòn giáng mạnh vào thị trường.

Vài giờ trước khi thỏa thuận hết hạn, Nga cho biết hôm 17/7 rằng họ sẽ không gia hạn Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen.

Thỏa thuận do Thổ Nhĩ Kỳ và Liên Hợp Quốc làm trung gian vào tháng 7 năm ngoái sau cuộc xung đột toàn diện của Moscow vào Ukraina, là một bước đột phá ngoại giao hiếm hoi nhằm ngăn chặn một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu.

"Hôm nay là ngày cuối cùng của thỏa thuận Ngũ cốc. "Khi các phần tương ứng vì lợi ích của Nga được hoàn thành, Nga sẽ quay trở lại thỏa thuận", Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết.

Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen đã nhiều lần được gia hạn trong thời gian ngắn, trong bối cảnh Nga ngày càng bất bình về những hạn chế được cho là hạn chế xuất khẩu đầy đủ ngũ cốc và phân bón xuất khẩu của chính họ.

Trong cuộc điện đàm vào cuối tuần trước với người đồng cấp Nam Phi Cyril Ramaphosa, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã lần nữa phàn nàn rằng các bên liên quan đã không hoàn thành mục tiêu chính của sáng kiến là cung cấp ngũ cốc cho các nước cần lương thực.

Sáng kiến được soạn thảo là để tránh xảy ra một cuộc khủng hoảng lương thực trên toàn cầu sau khi Nga tấn công nước láng giềng Ukraina - một nhà xuất khẩu ngũ cốc quan trọng. Liên Hợp Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ là hai bên trung gian dàn xếp thoả thuận, CNBC thông tin.

Giá lúa mì, ngô và đậu tương đều tăng khi có tin. Lúa mì kỳ hạn tăng 3% vào thứ Hai, đạt mức cao 689,25 cent mỗi giạ, mức cao nhất kể từ ngày 28/6 khi hợp đồng được giao dịch ở mức cao 706,25 cent.

Tuy nhiên, giá lúa mì vẫn thấp hơn nhiều so với mức cao nhất 1.177,5 cent/giạ đạt được vào tháng 5 năm ngoái.

Giá ngô kỳ hạn tăng vọt lên mức cao 526,5 cent/giạ, trong khi giá đậu tương kỳ hạn tăng lên mức cao 1.388,75 cent/giạ.

Simon J. Evenett, một chuyên gia về thương mại toàn cầu và là giáo sư kinh tế tại Đại học St. Gallen, cho biết hôm 17/7 rằng việc Nga rút tiền phản ánh "sự thất bại trong một thỏa thuận đang ở giai đoạn cuối". Ông trích dẫn dữ liệu vận chuyển của Liên Hợp Quốc cho thấy các lô hàng đã giảm dần từ đầu năm đến nay.

"Sự sụp đổ của Thỏa thuận Biển Đen là một đòn giáng mạnh đối với các quốc gia tìm nguồn cung ứng lúa mì rẻ hơn của Ukraina. Miễn là điều này không gây ra nhiều lệnh cấm xuất khẩu, thì sự sụp đổ của thỏa thuận là [một] xáo trộn nhỏ", Evenett cho biết qua email.

"Trong tương lai, điều quan trọng là liệu Nga có vũ khí hóa hoạt động xuất khẩu lúa mì của mình hay không". "Trong chu kỳ thu hoạch vừa qua và hiện tại, Nga là nhà cung cấp lớn nhất thế giới, xuất khẩu khoảng 45 triệu tấn", ông nói thêm.

Evenett cho biết những người tham gia thị trường nên theo dõi chặt chẽ khả năng Moscow áp đặt tăng thuế xuất khẩu vì điều này có thể sẽ làm tăng giá ngũ cốc hơn nữa và giúp Điện Kremlin tài trợ cho chiến dịch quân sự ở Ukraina.

"Áp lực tăng giá thực phẩm"

Theo CNBC, Peter Ceretti của Eurasia Group nói rằng công ty tư vấn rủi ro chính trị không mong đợi việc đình chỉ thỏa thuận sẽ gây ra một đợt lạm phát lương thực toàn cầu có khả năng gây bất ổn mới trong thời gian tới.

"Các chuyến hàng ngũ cốc của Nga sẽ tiếp tục và sự sụp đổ của thỏa thuận sẽ không ngăn chặn hoàn toàn các chuyến hàng của Ukraina qua Biển Đen hoặc những chuyến hàng qua châu Âu", ông Ceretti cho biết qua email.

"Tuy nhiên, trong tương lai, việc kết thúc thỏa thuận ngũ cốc sẽ gây thêm áp lực tăng giá lương thực khác, chẳng hạn như hạn hán ở châu Âu và sự khởi đầu của El Nino. Các thị trường bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi sự sụp đổ của thỏa thuận sẽ là các quốc gia ở Bắc Phi và Levant nhập khẩu khối lượng lớn ngũ cốc từ khu vực Biển Đen", ông nói thêm.

Kể từ khi được ký kết vào tháng 7 năm ngoái, Liên Hợp Quốc cho biết Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen đã cho phép hơn 32 triệu tấn lương thực được xuất khẩu từ ba cảng Biển Đen của Ukraine - Odesa, Chornomorsk và Pivdennyi, trước đây gọi là Yuzhny - tới 45 các quốc gia trên toàn thế giới.

Chính vì lý do này mà Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres đã mô tả thỏa thuận này đóng một "vai trò không thể thiếu" đối với an ninh lương thực toàn cầu.

Hồi đầu tháng 7, ông Guterres cho biết thỏa thuận "phải tiếp tục" vào thời điểm xung đột, khủng hoảng khí hậu, giá năng lượng và các yếu tố khác làm ảnh hưởng đến sản xuất và khả năng chi trả lương thực, trong khi 258 triệu người đang phải đối mặt với nạn đói ở 58 quốc gia trên toàn thế giới.

Trưởng bộ phận phân tích thị trường nông sản của Rabobank, ông Carlos Mera cho biết hôm 17/7 rằng trong khi các nhà đầu tư đang chuẩn bị cho việc hủy bỏ, việc rút tiền của Nga là "một đòn giáng" vào thị trường.

Ông Mera cho biết sáng kiến này đã hỗ trợ ổn định giá cả và ngăn chặn tình trạng thiếu hụt trên khắp thế giới đang phát triển.

Ông nói thêm: "Ukraina hiện sẽ buộc phải xuất khẩu hầu hết ngũ cốc và hạt có dầu của mình qua biên giới đất liền và các cảng sông Danube. Điều này sẽ làm tăng đáng kể chi phí vận chuyển và gây thêm áp lực lên lợi nhuận của nông dân Ukraina".

"Hiệu ứng dây chuyền của việc này là nó có thể khiến họ trồng ít hơn trong mùa tới, gây thêm áp lực lên nguồn cung trong tương lai".

Cuối cùng, ông Mera cho biết sự phát triển này có nghĩa là các nước có thu nhập thấp ở châu Phi và Trung Đông có thể sẽ trở nên phụ thuộc nhiều hơn vào lúa mì của Nga - quốc gia chiếm hơn 20% lượng lúa mì xuất khẩu toàn cầu.

(Nguồn: CNBC)