Tình hình phát triển giống cây trồng và thách thức bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ

Nông nghiệp luôn giữ vai trò trọng yếu trong nền kinh tế Việt Nam, với hơn 70% dân số tham gia vào sản xuất nông nghiệp. Những năm qua, ngành nông nghiệp đã có những bước phát triển đáng kể, không chỉ tăng trưởng về giá trị sản xuất mà còn khẳng định được vị thế trong lĩnh vực xuất khẩu, đặc biệt là nông sản. Một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển này chính là việc nghiên cứu và phát triển giống cây trồng mới. Tuy nhiên, để khai thác tối đa tiềm năng của các giống cây trồng, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) đối với các giống cây trồng trở thành một vấn đề cấp bách, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Nấm đông trùng hạ thảo Viện Nông nghiệp Thanh Hóa

Trong năm 2022, giá trị sản xuất nông nghiệp tại Việt Nam tăng 3,33%, trong đó giá trị sản xuất trồng trọt tăng 2,88%. Thành tựu này phần lớn nhờ vào việc ra đời của những giống cây trồng mới, mang lại giá trị cao, góp phần vào xuất khẩu nông sản. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra không ít thách thức trong việc bảo vệ quyền lợi của các tổ chức, cá nhân sáng tạo giống cây trồng mới.

Việt Nam đã gia nhập Công ước quốc tế về bảo vệ giống cây trồng mới (UPOV) và đã có những bước tiến trong việc hoàn thiện hệ thống pháp lý về bảo vệ giống cây trồng. Tuy nhiên, công tác bảo vệ giống cây trồng vẫn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là ở mức độ nhận thức của nông dân và các tổ chức, cá nhân liên quan. Dù có những giống cây trồng giá trị cao như thanh long ruột đỏ hay nhãn tím, việc đăng ký bảo vệ sở hữu trí tuệ đối với những giống cây này còn hạn chế. Điều này không chỉ làm giảm giá trị thương mại của sản phẩm mà còn tạo cơ hội cho việc sao chép và cạnh tranh không công bằng từ các thị trường quốc tế.

Thực trạng bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ giống cây trồng

Mặc dù Việt Nam đã tích cực tham gia vào việc bảo vệ giống cây trồng qua các quy định quốc tế, thực tế số lượng giống cây trồng được bảo vệ tại Việt Nam vẫn còn rất hạn chế. Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tính đến tháng 6/2023, chủ yếu các giống cây trồng được đăng ký bảo vệ là các cây lương thực như lúa và ngô, trong khi đó các giống cây ăn quả, cây lâu năm lại chưa được chú trọng bảo vệ. Điều này dẫn đến tình trạng các giống cây trồng quý hiếm có nguy cơ bị mất quyền sở hữu hoặc bị xâm phạm quyền lợi khi xuất khẩu ra các thị trường quốc tế.

Nấm linh chi của Viện Nông nghiệp Thanh Hóa

Một ví dụ điển hình là giống thanh long ruột đỏ của Việt Nam. Mặc dù đã đạt được những thành công nhất định trong xuất khẩu, thanh long ruột đỏ vẫn chưa được đăng ký bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, điều này tạo cơ hội cho việc sao chép và mất lợi thế cạnh tranh của Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Các giải pháp và chính sách thúc đẩy bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ giống cây trồng

Để giải quyết tình trạng này, Chính phủ và các cơ quan chức năng đã thực hiện nhiều biện pháp nhằm nâng cao nhận thức và hỗ trợ các tổ chức, cá nhân trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ giống cây trồng. Việc xây dựng và phát triển hệ thống mã số vùng trồng tại nhiều địa phương là một trong những bước đi quan trọng. Các mã số vùng trồng không chỉ giúp kiểm soát chất lượng sản phẩm mà còn giúp bảo vệ quyền lợi của người nông dân và các tổ chức sản xuất.

Năm 2023, Nghị định 65/2023/NĐ-CP đã được ban hành nhằm quy định chi tiết về sở hữu trí tuệ, đặc biệt là quyền sở hữu đối với giống cây trồng. Nghị định này không chỉ giúp giảm bớt thủ tục hành chính mà còn tạo ra hành lang pháp lý thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân trong việc bảo vệ quyền lợi sở hữu trí tuệ đối với giống cây trồng. Điều này góp phần đẩy mạnh việc bảo vệ quyền lợi của người sáng tạo, cũng như phát triển các giống cây trồng có giá trị kinh tế cao.

Giá trị thiết yếu của bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ

Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong nghiên cứu và phát triển nông nghiệp đóng một vai trò vô cùng quan trọng, không chỉ bảo vệ quyền lợi của các nhà sáng chế, nhà khoa học mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp.

Khuyến khích đổi mới và sáng tạo: Khi quyền sở hữu trí tuệ được bảo vệ, các nhà nghiên cứu, tổ chức và doanh nghiệp sẽ có động lực để tiếp tục đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D). Họ biết rằng những phát minh và sáng chế của mình sẽ được công nhận và bảo vệ hợp pháp, giúp họ khai thác và thương mại hóa sản phẩm nông nghiệp mới mà không lo bị sao chép trái phép. Điều này thúc đẩy sự đổi mới và sáng tạo trong lĩnh vực giống cây trồng, công nghệ canh tác, phân bón và các giải pháp nông nghiệp khác.

Nhãn tươi của VN có mặt tại thị trường Nhật Bản

Tăng giá trị thương mại và xuất khẩu: Các giống cây trồng, sản phẩm nông nghiệp được bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ sẽ có giá trị cao hơn trên thị trường. Khi được cấp chứng nhận bảo vệ, giống cây trồng hoặc sản phẩm nông nghiệp sẽ dễ dàng được xuất khẩu và nhận được sự tin tưởng từ người tiêu dùng quốc tế. Ví dụ, những sản phẩm nông sản mang nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý như vải thiều Lục Ngạn, thanh long Bình Thuận đã giúp nâng cao giá trị thương mại và mở rộng cơ hội xuất khẩu ra thế giới.

Bảo vệ quyền lợi của người sáng chế và nông dân: Việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ giúp bảo vệ quyền lợi của các tổ chức, cá nhân sáng tạo giống cây trồng hoặc các công nghệ nông nghiệp mới. Đồng thời, nó cũng bảo vệ quyền lợi của nông dân, khi họ có thể yên tâm sử dụng các giống cây trồng đã được cấp quyền sở hữu trí tuệ, tránh việc bị xâm phạm quyền lợi hoặc bị cạnh tranh không công bằng từ các sản phẩm không rõ nguồn gốc.

Thanh Long đỏ của Việt Nam

Xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp bền vững: Quyền sở hữu trí tuệ không chỉ bảo vệ lợi ích của một cá nhân hay tổ chức mà còn đóng góp vào sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp. Khi các giống cây trồng, công nghệ và quy trình canh tác mới được bảo vệ, nông dân có thể sử dụng chúng một cách hợp pháp và hiệu quả hơn. Điều này giúp tăng năng suất, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và phát triển các sản phẩm nông sản chất lượng cao, có giá trị gia tăng.

Hỗ trợ bảo tồn nguồn gen quý hiếm: Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đối với giống cây trồng không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của người sáng tạo mà còn đóng góp vào công tác bảo tồn các giống cây trồng quý hiếm và nguồn gen. Các giống cây trồng đã được bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ sẽ được lưu giữ và phát triển, góp phần đảm bảo sự đa dạng sinh học và bảo vệ nguồn tài nguyên nông nghiệp của quốc gia.

Giảm thiểu tình trạng xâm phạm quyền lợi: Khi quyền sở hữu trí tuệ được bảo vệ đầy đủ, các hành vi sao chép, làm giả giống cây trồng hoặc công nghệ nông nghiệp sẽ bị xử lý nghiêm khắc. Điều này giúp bảo vệ các doanh nghiệp và nông dân khỏi các sản phẩm kém chất lượng, đồng thời duy trì uy tín và chất lượng sản phẩm nông sản trên thị trường.

Thúc đẩy hợp tác và chuyển giao công nghệ: Khi quyền sở hữu trí tuệ được bảo vệ, các tổ chức nghiên cứu và các doanh nghiệp nông nghiệp có thể yên tâm hợp tác với nhau, cũng như chuyển giao công nghệ nông nghiệp một cách hiệu quả hơn. Điều này giúp ngành nông nghiệp phát triển nhanh chóng và bền vững, đồng thời thúc đẩy các sáng kiến mới nhằm giải quyết các vấn đề nông nghiệp toàn cầu như biến đổi khí hậu, an ninh lương thực và bảo vệ môi trường.

Trong bối cảnh ngành nông nghiệp Việt Nam đang ngày càng phát triển mạnh mẽ và trở thành một lĩnh vực quan trọng trong nền kinh tế, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đối với giống cây trồng không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của người sáng tạo mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền nông nghiệp. Chính vì vậy, các cơ quan chức năng cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp lý, nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị của quyền sở hữu trí tuệ, đồng thời hỗ trợ các nông dân và tổ chức bảo vệ những giống cây trồng quý giá, góp phần phát triển nền nông nghiệp Việt Nam vững mạnh hơn trong tương lai.

---------

"Bài viết nằm trong dự án “Nâng cao nhận thức, năng lực sử dụng công cụ sở hữu trí tuệ, đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học và sản xuất kinh doanh cho cộng đồng nữ trí thức Việt Nam” thuộc Chương trình phát triển tài sản trí tuệ đến năm 2030" do Trung tâm Ứng dụng Khoa học Công nghệ và Khởi nghiệp thuộc Hội Nữ trí thức Việt Nam chủ trì".