Chiếc lá hóa thạch của cây Kapur Paya (Dryobalanops rappa) từ Brunei là hóa thạch đầu tiên được tìm thấy của một loài cây nhiệt đới có nguy cơ tuyệt chủng.

Khám phá này, được thực hiện tại Brunei trên đảo Borneo, mở ra góc nhìn mới về lịch sử cổ xưa của các khu rừng mưa châu Á, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ những hệ sinh thái quý giá này.

Công trình nghiên cứu do nhóm khoa học thuộc Đại học Penn State (Mỹ) dẫn đầu, phối hợp cùng Đại học Brunei và nhiều đối tác quốc tế, vừa được công bố trên Tạp chí Thực vật học Hoa Kỳ (American Journal of Botany).

Những mẫu hóa thạch có niên đại ít nhất hai triệu năm được xác định là lá của loài Dryobalanops rappa, hay còn gọi là Kapur Paya - một loài cây họ Dầu (Dipterocarp) cao lớn, đặc trưng cho các khu rừng nhiệt đới ở Borneo. Hiện nay, loài cây này vẫn tồn tại nhưng đang bị đe dọa nghiêm trọng do mất môi trường sống, chủ yếu phân bố trong các khu rừng than bùn giàu carbon ở Brunei.

“Khám phá này mang đến cái nhìn hiếm hoi về lịch sử cổ đại của các khu rừng mưa nhiệt đới ở châu Á”, tiến sĩ Tengxiang Wang, tác giả chính của nghiên cứu, chia sẻ. “Bằng chứng hóa thạch cho thấy loài cây tráng lệ này đã là thành phần chủ chốt của rừng Borneo suốt hàng triệu năm, cho thấy tầm quan trọng sinh thái của nó và sự cấp thiết trong việc bảo tồn các môi trường sống còn lại”.

Theo giáo sư Peter Wilf, đồng tác giả nghiên cứu, hồ sơ hóa thạch của các khu rừng nhiệt đới châu Á đến nay vẫn cực kỳ hiếm so với Amazon hay châu Phi. Nhóm nghiên cứu đã xác định được loài cây này bằng cách phân tích tỉ mỉ cấu trúc hiển vi của lớp biểu bì lá hóa thạch, cho thấy sự tương đồng gần như tuyệt đối với loài Dryobalanops rappa hiện đại đến từng chi tiết tế bào.

“Phát hiện này cho thấy các khu rừng mưa châu Á ngày nay không chỉ giàu đa dạng sinh học mà còn lưu giữ những loài cây biểu tượng đã tồn tại suốt hàng triệu năm”, Wang nói thêm. “Bảo tồn những khu rừng này không chỉ là bảo vệ các loài hiện tại, mà còn là gìn giữ di sản sinh thái đã tồn tại qua thời gian”.

Các loài cây họ Dầu vốn chiếm ưu thế trong rừng mưa Đông Nam Á đóng vai trò then chốt trong việc lưu trữ carbon và duy trì đa dạng sinh học. Tuy nhiên, nạn phá rừng và khai thác quá mức đang khiến nhiều loài trong nhóm này đứng bên bờ tuyệt chủng.

Theo Wang, phát hiện hóa thạch lần này “bổ sung một khía cạnh lịch sử cho công tác bảo tồn”.

“Chúng ta không chỉ bảo vệ những loài hiện đại, mà còn bảo vệ các ‘nhân chứng sống’ của hàng triệu năm tiến hóa. Hiểu rõ lịch sử tiến hóa của chúng giúp chúng ta xây dựng chiến lược bảo tồn toàn diện và có cơ sở khoa học hơn”, ông cho biết.

Giáo sư Wilf cho rằng việc hiểu biết về quá khứ của các khu rừng mưa nhiệt đới là chìa khóa để bảo vệ tương lai của chúng, đặc biệt khi nhiều loài cây chủ chốt đang suy giảm nhanh chóng.

“Những phát hiện hóa thạch này cung cấp nền tảng lịch sử quan trọng cho công tác bảo tồn các loài cây khổng lồ đang bị đe dọa của châu Á”, ông nói. “Chúng giúp chúng ta nhìn rõ hơn bức tranh tiến hóa lâu dài của những hệ sinh thái nhiệt đới tráng lệ nhưng đang chịu nhiều tổn thương”.