Rosalind Franklin người phụ nữ đằng sau “Bức ảnh 51” bị lãng quên trong lịch sử ADN. Ảnh tư liệu ITN

Rosalind Franklin (1920–1958) là một nhà hóa học người Anh với những đóng góp tiên phong trong việc làm sáng tỏ cấu trúc của vật liệu di truyền quan trọng nhất của sự sống ADN. Mặc dù công trình của bà có ý nghĩa then chốt, tên tuổi của bà thường bị lu mờ khi James Watson và Francis Crick nhận giải Nobel Y sinh năm 1962 cho khám phá cấu trúc xoắn kép của ADN.

Sinh năm 1920 tại London, Rosalind Franklin thể hiện niềm đam mê với khoa học từ khi còn trẻ. Bà theo học tại Trường nữ sinh St Paul's và sau đó là Đại học Newnham, Cambridge, nơi bà nghiên cứu hóa học vật lý. Sau khi hoàn thành bằng tiến sĩ tại Cambridge với công trình nghiên cứu về cấu trúc vi tinh thể của carbon và than đá, Franklin chuyển đến Paris để làm việc tại Laboratoire Central des Services Chimiques de l'État. Tại đây, bà học được kỹ thuật nhiễu xạ tia X một phương pháp mạnh mẽ để nghiên cứu cấu trúc phân tử của vật liệu. Chính kỹ thuật này đã trở thành công cụ chủ chốt trong những khám phá sau này của bà về ADN.

Năm 1951, Franklin gia nhập King's College London với tư cách là nhà nghiên cứu. Tại đây, bà bắt đầu áp dụng kỹ thuật nhiễu xạ tia X để nghiên cứu ADN một lĩnh vực đang thu hút sự chú ý của giới khoa học. Cùng với học trò của mình, Raymond Gosling, Franklin đã tạo ra những hình ảnh nhiễu xạ tia X chất lượng cao về sợi ADN.

Đỉnh cao của công trình này là "Bức ảnh 51" (Photo 51) một ảnh chụp nhiễu xạ tia X ADN tuyệt đẹp được chụp vào năm 1952. Bức ảnh này cung cấp bằng chứng rõ ràng về một cấu trúc xoắn ốc lặp lại của ADN, với các đặc điểm cụ thể cho thấy rằng các nhóm phốt phát nằm ở bên ngoài và các cặp bazơ ở bên trong. Đây là một thông tin cực kỳ quan trọng, cung cấp cái nhìn sâu sắc về khoảng cách giữa các lớp bazơ và chu kỳ lặp lại của xoắn ốc.

Franklin và Gosling đã thực hiện các tính toán chi tiết dựa trên "Bức ảnh 51" và các ảnh khác, từ đó suy ra kích thước, hình dạng và cấu trúc cơ bản của phân tử ADN. Công trình của bà đã chỉ ra rằng ADN tồn tại ở hai dạng chính dạng "A" (khô hơn, kết tinh hơn) và dạng "B" (ướt hơn, ít trật tự hơn) và bà là người đầu tiên tạo ra được những hình ảnh nhiễu xạ tia X chất lượng cao của cả hai dạng.

Rosalind Franklin là người tạo ra “Bức ảnh 51” bằng chứng trực quan đầu tiên về cấu trúc xoắn kép của ADN. Ảnh tư liệu ITN

Trong khi Franklin đang bận rộn với việc phân tích dữ liệu và suy luận cấu trúc, tại Đại học Cambridge, James Watson và Francis Crick cũng đang nỗ lực giải mã cấu trúc ADN. Mối quan hệ giữa Franklin và đồng nghiệp tại King's College, đặc biệt là Maurice Wilkins, khá căng thẳng. Wilkins đã chia sẻ "Bức ảnh 51" và dữ liệu của Franklin với Watson và Crick mà không có sự đồng ý hay kiến thức của bà.

Khi Watson và Crick công bố mô hình xoắn kép của ADN trên tạp chí Nature vào tháng 4 năm 1953, họ đã không ghi nhận đầy đủ vai trò của công trình của Franklin. Mặc dù họ có nhắc đến "những nghiên cứu chưa được công bố" của Franklin và Wilkins, nhưng sự ghi nhận này vẫn chưa tương xứng với mức độ ảnh hưởng của dữ liệu mà Franklin đã cung cấp.

Đáng buồn thay, Rosalind Franklin qua đời vì ung thư buồng trứng vào năm 1958, ở tuổi 37, chỉ bốn năm trước khi Watson, Crick và Wilkins nhận giải Nobel. Theo quy tắc của Ủy ban Nobel, giải thưởng không được trao cho những người đã mất, điều này đồng nghĩa với việc Franklin không thể được vinh danh cùng với những người đã được hưởng lợi từ công trình của bà.

Trong những năm gần đây, đã có nhiều nỗ lực nhằm làm nổi bật đóng góp của Rosalind Franklin. Nhiều cuốn sách, bài báo và phim tài liệu đã được thực hiện để kể câu chuyện về vai trò không thể thiếu của bà trong việc khám phá cấu trúc ADN. Các nhà khoa học và sử gia đã nhấn mạnh tầm quan trọng của "Bức ảnh 51" và những phân tích sắc bén của Franklin trong việc dẫn đến mô hình xoắn kép.

Công trình nghiên cứu của Rosalind Franklin là một minh chứng hùng hồn cho sự xuất sắc trong khoa học và vai trò thường bị đánh giá thấp của phụ nữ trong lịch sử khoa học. Di sản của bà không chỉ là "Bức ảnh 51", mà còn là lời nhắc nhở về sự cần thiết phải ghi nhận công bằng cho tất cả những người đóng góp vào tiến bộ khoa học bất kể giới tính hay hoàn cảnh. Rosalind Franklin, nhà khoa học với tầm nhìn xa và sự kiên trì phi thường, xứng đáng được tôn vinh như một trong những nhân vật quan trọng nhất trong lịch sử sinh học phân tử.