Dịch Covid-19 hiện vẫn gây ra những ảnh hưởng nhất định đến toàn cầu trên mọi lĩnh vực, hiện tại vẫn còn quá sớm để đánh giá các tác động tổng thể của đại dịch. 

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng có thể thấy rõ 6 xu hướng tiêu cực mà đại dịch gây ra cho châu Âu. Những xu hướng này đã xuất hiện trước khi có dịch bùng phát, nhưng hiện chúng gia tăng mạnh mẽ và thúc đẩy chủ nghĩa dân túy bài EU.

Toàn cầu hóa đảo ngược

Đại dịch khiến nhiều người có lý do để kêu gọi sự độc lập về kinh tế. Trên thực tế, có nhiều người đã ủng hộ xu hướng toàn cầu hóa đảo ngược và tái bố trí chuỗi cung cấp (theo hướng chuyển quy trình sản xuất các mặt hàng về nước gốc của công ty) từ trước đó.

Nguyên nhân là do các chính sách bảo hộ của chính quyền Donald Trump đang đe dọa chuỗi cung cấp toàn cầu và việc Anh theo đuổi Brexit “cứng”.

Sự khác biệt về tiền lương giữa các nền kinh tế mới nổi như Trung Quốc và các nước giàu đang thu hép, giảm bớt lợi thế của việc sản xuất ở nước khác.

Trong thời gian gần đây, nhiều nước cũng tỏ ra quan ngại về việc an ninh cung cấp thuốc, thiết bị y tế, linh kiện chủ chốt của ngành công nghiệp ô tô. Họ cũng bày tỏ sự nghi ngờ với các công ty Trung Quốc, vì vậy đang cố thúc đẩy việc đưa chuỗi sản xuất về nội khối châu Âu hoặc nội địa từng nước.

Xu hướng chính trị “quốc gia trước tiên”

Một số nước châu Âu đang có sức ảnh hưởng hơn so với EU. Các thể chế của EU đang mất dần sự ủng hộ và giảm dần quyền lực. Trong khi đó các nước thành viên cũng không ngừng củng cố địa vị của mình trong thời điểm khó khăn. 

Thực tế là họ đã làm điều đó cách đây 10 năm trước, trong các cuộc khủng hoảng tài chính châu Âu và khủng hoảng Eurozone, khi đó họ đã phải cung cấp tiền cứu trợ các nước khó khăn và giờ họ lại làm một lần nữa. 

EU đang gặp phải nhiều khó khăn trong việc đoàn kết 27 nước để đưa ra các giải pháp đối với đại dịch. Không chỉ vì hầu hết các sức mạnh chính về y tế, chính sách tài khóa và các đường biên giới ở cấp độ quốc gia mà còn vì nhiều người đang chờ đợi vào các nhà lãnh đạo quốc gia đi đầu trong việc giải quyết các khó khăn.

Kiểm soát chặt chẽ hơn các đường biên giới

EU đẩy mạnh việc kiểm soát biên giới bên ngoài của khu vực đi lại tự do Schengen từ năm 2015, khi mà làn sóng di cư và tị nạn tăng lên mức báo động. Nhiều nước còn phải dựng chốt kiểm tra. 

Tình trạng khẩn cấp y tế đã làm tăng sự nghi ngờ với người nhập cư vào tháng 3 vừa qua, các nước thuộc  Schengen của EU đã đóng cửa đường biên giới bên ngoài với những người đi lại không vì mục đích quan trọng.

Hơn nữa, việc đi lại của  Schengen cũng gặp nhiều trở ngại, ở một chừng mực nào đó, số điểm các nước sẽ kiểm soát tốt hơn sự lây lan của dịch, nhưng họ lo ngại việc mở cửa đường biên giới Schengen sẽ phá vỡ mọi công sức.

Đòn mạnh đối với các chính sách xanh

Đại dịch làm gia tăng sự phản đối với các chính sách vốn được đặt ra nhằm kiềm chế khủng hoảng biến đổi khí hậu. Trước khi dịch Covid-19 tới, các đảng theo chủ nghĩa dân túy như Đảng Dân chủ xã hội Thụy Điển, AfD ở Đức, Nigel Farage ở Anh và lực lượng áo vàng ở Pháp đã tận dụng sự phản đối đối với các chính sách xanh như một công cụ để lôi kéo sự ủng hộ.

Nhiều người đã giảm tiêu chuẩn sống và không muốn công việc của mình bị tac động bởi các biện pháp được thiết kế đối phó với tình trạng khẩn cấp khí hậu. 

EU khẳng định kế hoạch về kiểm soát carbon là bất khả xâm phạm nhưng do ảnh hưởng của của suy thoái, áp lực sẽ ngày càng gia tăng, buộc họ phải giảm bớt các chương trình xanh.

Căng thẳng Đông-Tây

Hungary, Ba Lan và đôi khi một số nước Trung Âu khác bất đồng với phần còn lại của EU trong nhiều năm nay. Cụ thể là bất đồng trong phân bổ hạn ngạch tiếp nhận dân di cư, tị nạn. 

Một số nước Đông Âu từ chối tiếp nhận thêm; bất đồng về các mục tiêu giảm thiểu khí thải carbon, trong đó các nước phía đông có xu hướng phụ thuộc vào than đá; cùng những bất đồng về các quy tắc pháp luật và thể chế khác... Đại dịch đang làm gia tăng rạn nứt. 

Rạn nứt Bắc-Nam

Sự rạn nứt của Bắc - Nam từ khủng hoảng eurozone 10 năm trước lại tiếp tục bị bồi đắp thêm vì đại dịch. 

Thời điểm đó, Đức, Hà Lan và các đồng minh phía Bắc khi đó miễn cưỡng trợ giúp các nước phía Nam gặp khó khăn. Giờ đây khi mà đại dịch ảnh hưởng đến các nước không giống nhau, như Ý nặng hơn so với các nước khác, dẫn đến mức nợ công cao hơn và phụ thuộc vào các ngành công nghiệp như du lịch vốn dĩ bị ảnh hưởng một cách thảm hại.

Ý muốn có sự đoàn kết từ phía Bắc, EU sẽ huy động tiền và sau đó chi tiền cho các nước bị ảnh hưởng. Các nhà lãnh đạo EU cũng đồng ý thiết lập quỹ phục hồi hỗ trợ nhưng tiền nhiều khả năng sẽ được cung cấp như khoản vay hơn là tài trợ, vì phía Bắc phản đối. Hiện tại đây lại là cái cớ cho các nhà lãnh đạo theo chủ nghĩa dân túy như Matteo Salvini, ở Italy. Một cuộc thăm dò dư luận mới đây cho thấy 49% người Italy muốn rời khỏi EU.

Cả 6 xu hướng đều không được hoan nghênh, nếu châu Âu thúc đẩy độc lập điq úa xa sẽ làm suy yếu các lợi ích thương mại. Hay đóng cửa biên giới bên trong khu Schengen, khi dịch kiểm soát sẽ không đạt nhiều lợi ích. 

EU đang phải đối mặt với các thách thức xuyên quốc gia như sự suy thoái kinh tế, một đại dịch, biến đổi khí hậu, thì lại càng cần các thể chế trung tâm mạnh mẽ.

Các nhà lãnh đạo EU cũng không nên đi chậm lại các nỗ lực đối phó biến đổi khí hậu nhưng nếu bất đồng giữa Đông - Tây không được giải quyết thì không thể thay đổi tình hình. 

Bối cảnh chính trị của một sự chia rẽ không được giải quyết có thể sẽ vô cùng khó chịu, làm gia tăng làn sóng bài EU trên khắp khối và thậm chí có thể khiến một nước nào đó rời EU hay tời eurozone.