Dù pháp luật quy định chỉ các tổ chức tín dụng mới có thẩm quyền tiếp nhận và đổi tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông, thực tế đời sống vẫn tồn tại những khoảng linh hoạt. Trong đó, một số cây xăng vô tình trở thành “trạm trung chuyển” cho những tờ tiền rách, hư hỏng nhẹ như một cách sẻ chia âm thầm giữa người lao động với nhau.

Một người bán hàng rong tại TP.Thủ Đức (TP.HCM) cho biết, bà từng nhiều lần lưỡng lự khi nhận tờ tiền rách nhẹ từ khách. “Cầm đi mua hàng ở chợ, người ta soi mói, có khi từ chối. Thôi thì đợi lúc đổ xăng, thấy nhân viên dễ chịu thì chắc người ta nhận…”, bà cười, ánh mắt có phần ngại ngùng.

Không riêng bà, nhiều người dân thừa nhận từng mang tiền hư hỏng nhẹ đến trạm xăng  một nơi vừa tiện lợi, vừa ít câu nệ. Một phần vì nơi đây có lượng tiền mặt luân chuyển lớn, phần khác vì hiểu rằng nhân viên trạm xăng  cũng là người lao động  thường dễ cảm thông với hoàn cảnh của khách.

Một nhân viên trạm xăng trên Quốc lộ 13 (TP.HCM) chia sẻ: “Tiền chỉ hơi cũ, nhàu hoặc rách nhẹ thì tụi em vẫn nhận, trừ khi rách nặng, mất góc lớn hay có dấu hiệu lạ thì phải báo quản lý. Tụi em hiểu cảm giác cầm tờ tiền mà không dám tiêu ở chỗ khác.”

Một cửa hàng xăng dầu của Petrolimex (ảnh minh họa)

Tuy nhiên, theo quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông bao gồm tiền rách, mất một phần diện tích, lem màu, thủng lỗ lớn…phải được đổi tại các ngân hàng hoặc chi nhánh của Ngân hàng Nhà nước. Việc cố tình lưu thông tiền hư hỏng có thể gây ảnh hưởng đến quyền lợi của người tiếp nhận sau, đặc biệt là người dân không có đủ kiến thức pháp lý hoặc kỹ năng nhận diện tiền giả.

Luật sư Nguyễn Văn Kiệm (Đoàn Luật sư TP.Hà Nội) nhấn mạnh: “Nếu tiền chỉ hư hỏng nhẹ, không ảnh hưởng đến yếu tố nhận diện thì vẫn có thể lưu thông. Nhưng nếu đã mất nhiều diện tích, biến dạng nặng hoặc nghi là tiền giả, việc tiếp tục sử dụng là vi phạm pháp luật. Các cơ sở kinh doanh, bao gồm trạm xăng, có quyền từ chối và không ai có thể ép buộc họ phải nhận tiền không hợp chuẩn.”

Một quản lý trạm xăng trên Quốc lộ 20 (tỉnh Đồng Nai) chia sẻ thêm: “Người dân chọn trạm xăng để ‘tiêu’ tiền rách là điều chúng tôi ghi nhận từ lâu. Nhưng chúng tôi cũng khuyến cáo nhân viên chỉ được nhận nếu tiền còn đủ điều kiện lưu thông. Chúng tôi không khuyến khích cũng không cấm đoán tuyệt đối, vì hiểu khách hàng đa phần là người lao động, nhưng cũng phải làm rõ ranh giới giữa linh hoạt và dễ dãi.”

Bà cũng cho biết thêm: “Đồng ý nhận một tờ tiền rách không có nghĩa là chúng tôi khuyến khích hành vi đó. Càng không phải là nơi hợp thức hóa những tờ tiền nghi ngờ có vấn đề. Chúng tôi luôn nhắc nhân viên: nếu không chắc chắn, tuyệt đối không nhận.”

Về phía người tiêu dùng, nhiều người thừa nhận họ chọn trạm xăng là điểm tiêu tiền rách không phải vì muốn lách luật, mà đơn giản vì… tiện.

Chị Ngọc Lan, một nhân viên văn phòng tại TP.HCM, chia sẻ: “Thú thật mình cũng không muốn giữ tiền rách trong ví. Nhưng đổi ở ngân hàng thì phải đi xa, chờ đợi xếp hàng mất thời gian. Thấy trạm xăng nào dễ, mình ghé đổ xăng luôn, vừa giải quyết được chuyện tiền bạc, vừa tiện công việc.”

Theo hướng dẫn từ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, người dân nên chủ động mang tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông đến: Các chi nhánh Ngân hàng Nhà nước tỉnh/thành; Các ngân hàng thương mại lớn như Vietcombank, Agribank, BIDV, VietinBank…Việc đổi tiền không thu phí nếu người dân không cố tình làm hỏng

Dẫu biết, “giải cứu” một tờ tiền rách chỉ là câu chuyện nhỏ, nhưng phía sau đó là cả một hệ giá trị: sự cảm thông, lòng trung thực và những lựa chọn rất con người trong một guồng quay tài chính vội vã. Trong những ngày tháng mưu sinh chật vật, đôi khi một hành động nhỏ như chấp nhận tờ tiền rách, cũng đủ giúp ai đó bớt đi sự e ngại, nhất là với những người lao động bình dân.