Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới (WB), thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam năm 2021 ước đạt 3.590 USD. Với mức thu nhập này, Việt Nam đang tiến sát đến ngưỡng khởi đầu của nhóm các nước thu nhập trung bình cao.

Tuy nhiên, tại tọa đàm "Đổi mới thể kinh tế Việt Nam, hướng tới nước thu nhập trung bình cao trước năm 2030" diễn ra sáng 1/3, các chuyên gia chỉ ra rằng đa số các quốc gia khi chạm đến ngưỡng thu nhập bình quân, tốc độ tăng trưởng sẽ chậm dần, nhiều bất ổn kinh tế xuất hiện… Chỉ rất ít các quốc gia vượt qua được bẫy thu nhập trung bình để trở thành nước phát triển, có thu nhập cao.

GS.TS. Phạm Hồng Chương - Hiệu trưởng Đại học Kinh tế Quốc dân - cho biết, Việt Nam có khả năng gia nhập nhóm nước có thu nhập trung bình cao trước năm 2030 "nếu không vướng bẫy thu nhập trung bình thấp". Tuy nhiên, điều khiến GS. Chương lo ngại là loạt hạn chế của nền kinh tế thị trường đã, đang bộc lộ.

Ông Chương dẫn chứng việc nhà nước còn can thiệp nhiều vào cơ chế giá thị trường các ngành như xăng dầu, giá điện, giá vé máy bay, y tế… Hệ quả thiếu hụt xăng dầu, hãng hàng không quốc gia và tập đoàn điện lực bị thua lỗ nặng nề, các bệnh viện công rơi vào tình trạng thu không đủ chi…

Theo ông Chương, việc bảo vệ quyền sở hữu ở Việt Nam vẫn chưa được tốt. Cụ thể, đất đai nhiều nơi vẫn bị thu hồi phục vụ mục đích kinh tế của các tập đoàn bất động sản tư nhân. Hay nhiều loại thị trường hiện đại chưa được hình thành hoặc còn hạn chế sự tham gia của người dân, như các thị trường ngoại hối, vàng phái sinh, hàng hóa phái sinh.

"Khu vực DNNN vẫn còn lớn, trong khi tiến độ cổ phần hóa các doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) trong những năm vừa qua bị chững lại", ông Chương lo ngại. Bất cập trong hệ thống pháp luật cũng được Hiệu trưởng Trường đại học Kinh tế Quốc dân nêu rõ. Trường hợp các doanh nghiệp bất động sản gần đây là một ví dụ. Rất nhiều dự án không thể triển khai vì vướng thủ tục pháp lý", ông Chương nói.

GS. Phạm Hồng Chương cho rằng, đứng trước loạt khó khăn hiện nay, Việt Nam cần phải tiếp tục tìm ra những điểm nghẽn quan trọng về thể chế kinh tế để tháo gỡ. Điều này là "chìa khóa để mang lại niềm tin cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư cả trong, lẫn ngoài nước", theo TPO.

Các chuyên gia nhận xét, đây là thời điểm quan trọng để Việt Nam xem xét, đánh giá thể chế kinh tế thị trường của mình nhằm chuẩn bị tốt cho giai đoạn thuộc nhóm thu nhập trung bình cao; đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang gặp nhiều bất ổn do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 và xung đột chiến tranh giữa Nga và Ukraine, dẫn đến lạm phát cao, buộc các ngân hàng trung ương trên toàn cầu phải thắt chặt tiền tệ, có nguy cơ gây ra suy thoái kinh tế toàn cầu.

Thực tiễn từ những lần khủng hoảng kinh tế trước đây, các chuyên gia nhận định không phải các chương trình kích cầu, đầu tư công mang lại thành tựu phát triển kinh tế trong những năm tiếp theo. Thay vào đó, cải cách thể chế kinh tế mới là "chìa khóa" cho sự phát triển.

Tham luận tại tọa đàm, TS. Đinh Tuấn Minh - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu giải pháp thị trường cho các vấn đề kinh tế - xã hội (MASSEI) - nói, để xác định bất cập trong hệ thống thể chế nền kinh tế khi hướng tới nước thu nhập trung bình cao, cần có cách tiếp cận mới.

Theo ông Minh, cách thức tiếp cận truyền thống là tìm ra điểm chưa tốt so với mức tối ưu và chỉ ra bất cập. Với cách tiếp cận mới, sẽ so sánh với các quốc gia khác, có trình độ tốt hơn. Từ đó, xem xét thể chế kinh tế Việt Nam có những vấn đề gì gây thua kém, từ đó đi vào cải cách. Ông cho biết thêm, cách này được Chính phủ thực hiện thông qua nhiều Nghị quyết, liên tục rà soát môi trường đầu tư kinh doanh Việt Nam, "thúc" các Bộ, ngành, địa phương cải thiện.

Thái Lan, Malaysia, Trung Quốc… có thể là những quốc gia tương đồng thuộc nhóm thu nhập trung bình cao mà Việt Nam có thể so sánh. Hoặc có thể so với một số quốc gia thành công, thất bại trong việc vượt qua bẫy thu nhập trung bình như Hàn Quốc, Argentina, ông Minh nói.

Chuyên gia kinh tế Đinh Tuấn Minh cũng cho rằng, đa số người dân đều tích lũy tài sản. Theo đó, vấn đề lớn của nền kinh tế hiện nay không phải là giải phóng sức lao động thông qua đẩy mạnh thu hút FDI trên cơ sở lao động giá rẻ như giai đoạn trước nữa. Thay vào đó, trọng tâm chính sách kinh tế trong giai đoạn mới phải làm sao để tài sản có thể tìm đến địa chỉ tốt để sinh lời, thông qua môi trường đầu tư an toàn, các kênh đầu tư có độ mở.

"Cần phải xây dựng hệ thống thể chế để các thị trường tài chính hiện đại hình thành và hoạt động hiệu quả để mọi người dân đều có cơ hội tham gia", ông Minh nói.

Ông Đinh Tuấn Minh, Giám đốc nghiên cứu Trung tâm nghiên cứu giải pháp thị trường cho các vấn đề kinh tế - xã hội cho rằng cần có sự đột phá ở 2 yếu tố đó là duy trì đồng tiền tốt bằng cách tiếp tục kiên trì ổn định vĩ mô, đảm bảo lạm phát ổn định ở mức 3-4% trong những năm vừa qua. Bên cạnh đó, cần nghiên cứu xem xét lại chế độ tỷ giá hối đoái, cho phép nhà đầu tư cá nhân tham gia thị trường ngoại hối tại các sàn giao dịch, từ đó cải thiện tiêu chí "tự do sở hữu tài khoản ngoại tệ tại ngân hàng".

Vấn đề thứ hai là tự do thương mại quốc tế. Theo ông Tuấn, cần rà soát lại các hàng rào phi thuế quan theo hướng rõ ràng, minh bạch và ổn định; Kiên trì cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực hải quan để giảm chi phí thời gian liên quan đến các thủ tục bắt buộc. Đồng thời rà soát lại các quy định về kiểm soát vốn, để thị trường vốn của Việt Nam hấp dẫn hơn nữa nhà đầu tư nước ngoài; Mở rộng phạm vi công dân của các quốc gia được miễn visa du lịch vào Việt Nam, theo Vnbusiness.

Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cho rằng: Chính phủ cần rà soát lại các quy định về hợp tác công - tư để giảm đầu tư trực tiếp từ Nhà nước, thu hút đầu tư từ khu vực tư để cung cấp các dịch vụ tiện ích; Đẩy mạnh cổ phần hóa khu vực doanh nghiệp nhà nước…

Chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực nêu thực tế Việt Nam chỉ có 30% người trưởng thành có hiểu biết về tài chính, thấp hơn bình quân ASEAN, chỉ cao hơn Lào và Campuchia theo khảo sát của OECD. Giáo dục tài chính chủ yếu ở dạng thí điểm, manh mún, thiếu định hướng, mục tiêu và giải pháp cụ thể.

Do thiếu hiểu biết, vừa qua không ít trường hợp mắc rủi ro do hệ quả từ đầu tư lãi suất cao, rủi ro lớn. Ông Lực cũng chỉ ra rằng, hiện vẫn chưa có một cơ quan chuyên trách chịu trách nhiệm về bảo vệ người tiêu dùng đang thảo luận về luật bảo vệ người tiêu dùng.

(Tổng hợp)