2020 thật đáng nhớ với mọi người. Và sẽ còn đáng nói hơn, vì đây quả thật là một năm nhiều biến động với vô số những sự kiện khiến chúng ta trải qua đủ mọi cung bậc cảm xúc khó quên. Những câu chuyện về nhạy cảm giới không phải ngoại lệ. Chính vì thế, cùng dành thời gian để điểm lại các sự kiện nổi bật mang lại ý nghĩa đặc biệt. Qua đó, chúng ta biết được chúng ta đã trải qua những gì, đang ở đâu và phải tiếp tục làm gì trong tương lai. 

Là một dự án hướng đến mục tiêu xóa bỏ định kiến giới, Nhà Nhiều Cột mong muốn mang đến cho các bạn một bức tranh toàn cảnh với danh sách 10 sự kiện có chứa yếu tố nhạy cảm giới nổi bật trong năm vừa qua. Dẫu cố gắng nhưng những sự kiện được chọn dưới đây vẫn khó tránh khỏi yếu tố chủ quan. Hãy kể tên thêm các sự kiện khác mà các bạn thấy đáng nhớ để bổ sung vào danh sách này giúp chúng mình nhé!

Sau khi Hoàng Bách đăng tải hình ảnh thông báo đi triệt sản trên trang cá nhân ngày 17/2, nhiều người không khỏi bất ngờ và xúc động trước nỗi lo vợ phải chịu nhiều đau đớn khi sinh con của nam ca sĩ. Song, câu chuyện triệt sản của Hoàng Bách cũng trở thành đề tài gây nhiều tranh cãi trên mạng xã hội.

Những thắc mắc chủ yếu vẫn xoay quanh câu hỏi: “Triệt sản có làm mất ham muốn tình dục không?”, “Có làm giảm khả năng chăn gối không?”, “Có thể có con trở lại hay không?”. Hoặc thậm chí có nhiều bình luận đùa cợt thiếu hiểu biết như “Triệt vậy để ngoại tình không bị con rơi”, “Triệt vậy để vợ sau này dính bầu là biết ngoại tình”...

Chia sẻ về những ồn ào xoay quanh quyết định của hai vợ chồng, Thanh Thảo (vợ ca sĩ Hoàng Bách) đã dẫn thông tin từ bác sĩ chuyên môn: “Đàn ông triệt sản thắt ống dẫn tinh hay cắt ống dẫn tinh. Vết mổ chỉ 1 cm cho mỗi bên, là phương pháp đơn giản và an toàn, không hề ảnh hưởng đến nhu cầu sinh lý. Còn nếu muốn tiếp tục có con thì nối lại, khả năng vẫn có con bình thường. Phụ nữ triệt sản sẽ rất nhiều nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe và nhu cầu sinh lý. Nếu mổ cắt thì coi như mất luôn cơ hội có con nếu muốn, chưa kể nội tiết tố thay đổi có thể ảnh hưởng đến nhu cầu sinh lý. Tất cả các phương pháp ngừa thai đều có ảnh hưởng đến nội tiết tố của phụ nữ như nám da, mập lên hoặc ốm đi...”.

Còn Hoàng Bách cho rằng việc làm của mình chưa là gì so với sự hy sinh, vất vả của vợ. Anh nhắn nhủ cánh đàn ông: “Có nhiều điều chúng ta coi là rất bình thường, là đương nhiên, như việc sinh sản của phụ nữ. Nhưng nếu đã một lần ở trong phòng sinh cùng vợ, chỉ một lần thôi, chứng kiến giây phút đau đớn đến tận cùng, nguy hiểm đến tận cùng ấy của người phụ nữ để ban tặng cho ta một đứa con... bạn sẽ thấy những điều tôi làm là quá nhỏ bé. Hãy ghé vai vào và nhận lấy trách nhiệm, đừng sợ hãi nữa”.

Ảnh: internet.

Hoàng Bách còn thẳng thắn rằng, cũng chính qua luồng tư tưởng có xu hướng “trọng nam khinh nữ” trong việc kế hoạch hóa gia đình, anh “càng quyết tâm làm hơn, không thể chuyện gì liên quan đến sinh sản cũng để vợ gánh hết được”.

Triệt sản có thể vẫn là chủ đề gây ái ngại đối với nhiều người, đặc biệt là cánh đàn ông. Nhưng từ câu chuyện của gia đình Hoàng Bách, chúng ta đều nhận thấy một điều rõ ràng hơn hết, hạnh phúc gia đình không thể bị ảnh hưởng bởi những tác động, phán xét bên ngoài nếu hai vợ chồng thành thật với nhau và sẵn sàng san sẻ những trách nhiệm trong hôn nhân.

Quyết định 588 của Thủ tướng phê duyệt “Chương trình điều chỉnh mức sinh phù hợp các vùng, đối tượng đến năm 2030” trong đó có nội dung khuyến khích nam nữ kết hôn trước 30 tuổi, phụ nữ sinh con thứ hai trước tuổi 35 đã nhận được sự quan tâm lớn của cộng đồng mạng.

Hầu hết, mọi người đều ý thức được rằng mục đích của quyết định này nhằm duy trì tỷ suất sinh ổn định, đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước cũng như hiểu rõ lợi ích của việc kết hôn và sinh con ở độ tuổi phù hợp nhất dựa trên phương diện sinh học.

Song, trên các diễn đàn mạng xã hội, bên cạnh những bình luận tếu táo, đã có nhiều người để lại những bình luận phản ánh thực tế, đồng thời lý giải nguyên do giới trẻ ngày càng “sợ” kết hôn. Phụ nữ gặp trở ngại bởi áp lực sinh nở, những hạn chế về cơ hội việc làm và thăng tiến, nỗi lo xoay quanh việc nuôi dạy con cái, hoặc ảnh hưởng từ những câu chuyện đổ vỡ xung quanh… Trong khi đó, định kiến “đàn ông xây nhà”, là đàn ông phải có công danh sự nghiệp và trở thành trụ cột gia đình vững chắc cho vợ con khiến nam giới phải đối mặt với áp lực tài chính nặng nề, khó tìm kiếm sự chia sẻ và cảm thấy hôn nhân ngột ngạt. Điều này cho chúng ta thấy, nam giới và nữ giới đều có những mối lo ngại khác nhau khi bàn đến chuyện kết hôn. Áp lực chủ yếu vẫn đến từ những định kiến giới về việc phân chia vai trò trong gia đình. Kết quả, giới trẻ cảm thấy hôn nhân là nơi phân định rạch ròi những trách nhiệm một cách thiếu sẻ chia và cảm thông, nơi họ sẽ đánh mất tự do và chỉ còn lại những ràng buộc bí bách.

Mặt khác, những bàn luận sôi nổi xoay quanh việc “Liệu cứ phải kết hôn trước 30 tuổi?”, “Phụ nữ quyết định không sinh con có phải là ích kỷ, vô trách nhiệm?”, “Giới trẻ ưu tiên sống chung thay vì tiến tới hôn nhân có phải là do tâm lý e dè, sợ ràng buộc trách nhiệm?” hay yêu cầu “Nâng các khoản phí thu và mức thuế đối với những người không kết hôn”... cho thấy còn nhiều vấn đề phải giải quyết ở bài toán kết hôn và sinh nở mà khởi nguồn vẫn là những áp lực từ định kiến giới.

“Quái thai”, “Tởm lợm”, “Đang đực chuyển sang cái?”, “Thằng này thích chơi lỗ hậu à”, “Chẳng kỳ thị gì đâu nhưng mà thấy rùng mình”... Đây đều là những bình luận miệt thị cơ thể, tấn công tình dục trực tuyến nhắm vào Lynk Lee nói riêng và cộng đồng LGBTQ+ nói chung sau khi Lynk Lee chia sẻ hình ảnh bản thân đã chuyển giới thành công.

Dù Lynk Lee không phải người nổi tiếng đầu tiên công khai chuyển giới tại Việt Nam, dù những kiến thức khoa học về xu hướng tính dục đều đã có thể dễ dàng tìm thấy trên internet nhưng nhiều người vẫn thể hiện sự phiến diện và thiếu hiểu biết thông qua hành vi kỳ thị giới tính của mình.

Nhiều người nổi tiếng cũng như công chúng đã lên tiếng bảo vệ Lynk Lee, và cho đến nay những tranh cãi đã lắng xuống. Nhưng sau này thì sao? Khi một người công khai sống thật với bản thân và điều đó đồng nghĩa với việc họ bị miệt thị, coi thường là “lẽ đương nhiên”?

Hơn hết, các sự việc tương tự câu chuyện của Lynk Lee nhắc nhở chúng ta rằng, mọi nỗ lực nâng cao hiểu biết về bình đẳng giới chưa bao giờ là thừa thãi hay “đòi quyền thượng đẳng”. Bởi xã hội còn định kiến, và còn vô số những người tự cho bản thân quyền mặc sức thóa mạ người khác khi họ tư duy và hành xử khác mình.

“Dù gì cũng là một nam nhân chuyển giới thành nữ mà cứ ngồi sóng truyền hình chỉ bảo phụ nữ thuần chủng cách để giữ đàn ông, chinh phục trai là hơi sai và xa giới hạn!”.

Đó là nội dung bài đăng được cho là mang tính miệt thị Hương Giang Idol của một nam MC truyền hình.

Chưa bàn đến nội dung những lời “cố vấn” của Hương Giang trên truyền hình ra sao. Mấu chốt của vấn đề đó là, nam MC đã cho thấy rõ ràng thái độ kỳ thị người chuyển giới (transphobic) của mình: dù một người đã chuyển giới thành công, họ vẫn là một cá nhân biệt lập và “lệch chuẩn”. Đó là lý do khiến chia sẻ của nam MC nhận về vô số những chỉ trích.

Nam MC sau đó cũng lên tiếng vẫn giữ nguyên quan điểm và cho rằng một cá nhân chia sẻ quan niệm, kinh nghiệm về nam giới, hôn nhân, gia đình... cho phụ nữ khác với tư cách là một người phụ nữ sẽ hay hơn. Nhưng dường như anh quên mất hoặc chưa biết một điều: phụ nữ chuyển giới là phụ nữ.

Cố ý gọi sai giới (misgender), réo tên cũ của người chuyển giới (deadname), miệt thị cơ thể và tấn công tình dục trực tuyến là hiện tượng phổ biến khi một cá nhân chỉ trích người chuyển giới. Xét trên góc độ cá nhân, việc yêu ghét một người chỉ nên dựa vào tính cách của họ thay vì giới tính. Nhưng với tư cách là một người làm truyền thông, nam MC càng không nên thể hiện quan điểm có nhạy cảm giới.

Phân biệt rạch ròi “Phụ nữ chuyển giới” và “Phụ nữ thuần chủng” là vô cùng phiến diện. Nhiều quan điểm với luận điệu “Phụ nữ chuyển giới” không “thuần chủng” vì họ đã can thiệp các kỹ thuật nhân tạo chứ không phải bởi tự nhiên. Nhưng một điều quan trọng và nhất quán: bất kể điều gì xảy ra được thì chính là “tự nhiên”. 

Sau trận chung kết “Đường lên đỉnh Olympia” năm thứ 20, Nguyễn Thị Thu Hằng - quán quân của chương trình đáng lẽ phải là người hạnh phúc nhất, không chỉ vì bản thân đã giành được danh hiệu cao quý mà còn bởi Hằng là cô gái đầu tiên bước lên bục vinh quang sau 9 năm chờ đợi. Nhưng mọi chuyện xoay chiều chỉ vì một khoảnh khắc: Hằng ăn mừng một cách “thiếu nữ tính” trên sóng truyền hình. Một cuộc tranh cãi lớn nổ ra trên mạng xã hội.

Nhiều người cho rằng, Thu Hằng đã bộc lộ cảm xúc một cách tự tin thái quá, thiếu tinh tế và thiếu tôn trọng đối thủ. Nhiều ý kiến cũng khuyên nhủ Hằng nên cẩn trọng hơn trong cách ứng xử của mình, đặc biệt là khi đang trên sóng truyền hình có sự chứng kiến của hàng triệu khán giả. Song song đó, đã có rất nhiều người bênh vực và cho rằng những bình luận chỉ trích Hằng mang nặng định kiến giới. Nếu là một bạn nam - thay vì một cô gái như Hằng - thể hiện cảm xúc một cách máu lửa, nhiệt huyết sẽ là điều hợp lý và dễ chấp nhận đối với đa số mọi người.

Diệp Chi - MC của chương trình sau đó cũng đã chia sẻ quan điểm bảo vệ Thu Hằng: “Đến với Olympia, chắc chẳng bạn nào chuẩn bị trước các tình huống, kiểu như nếu ghi điểm thì ăn mừng ra sao, bạn mình thắng thì chúc mừng thế nào, hay lỡ vô địch rồi mà bạn vẫn còn trả lời thì ta nên cư xử làm sao cho nhã nhặn. Tất cả đều là bộc phát, bản năng, là hồn nhiên, vô tư hết. Mười bảy tuổi thôi mà…”. Nữ MC cũng thẳng thắn rằng chính bởi sự quyết đoán, mạnh mẽ, bộc phát và bản năng đó đã làm nên chiến thắng thuyết phục của Thu Hằng; và việc người trẻ thành thật với cảm xúc của mình như vậy là đáng để khuyến khích thay vì chỉ trích hay đánh giá. 

Tuy 2020 không phải là một năm sôi động của ngành giải trí, thế nhưng đây cũng có thể coi là một năm thành công của Trấn Thành khi cái tên của nam MC này gắn liền với những show truyền hình nổi bật nhất, có thể kể đến như “Người Ấy Là Ai”, “Giọng Ải Giọng Ai” hay mới đây nhất là “Rap Việt”.

Sự thành công đôi khi không tránh khỏi những tai tiếng. Trấn Thành nhiều lần nhận được những ý kiến trái chiều của cư dân mạng xung quanh những tình huống anh rơi nước mắt trên sóng truyền hình.

Đặc biệt, nghệ danh “Thành Cry” bắt đầu xuất hiện khi anh đảm nhiệm vai trò dẫn dắt Rap Việt. “Khóc để diễn”, “Khóc để câu view”, “Đàn ông thì phải biết kiềm chế, có xúc động cũng nên giữ bình tĩnh chứ ai lại khóc như thế”... Sự phán xét của cộng đồng mạng mạnh mẽ đến mức chính Trấn Thành cuối cùng cũng lên tiếng về lùm xùm này. Anh thừa nhận mình là người nhạy cảm và tiếp tục khẳng định: “Con người tôi là vậy. Tôi không thay đổi được”. Để chứng tỏ cho lập trường của mình, thậm chí Trấn Thành sử dụng luôn nickname “Thành Cry” như một thái độ châm biếm sâu cay với những anti-fan chỉ trích anh.

Khóc không phải là biểu hiện của yếu đuối và không đáng phải che giấu đi, nhất là từ phía nam giới. Thậm chí, ở thế kỷ 19, điều đó vẫn được coi là biểu hiện của sự thành thật và dũng cảm. Hy Lạp, Nhật Bản và lịch sử Trung Cổ luôn tràn ngập những câu chuyện anh hùng với hình ảnh người đàn ông bật khóc. Khóc đơn giản là một phản ứng của cơ thể, khi chúng ta cảm thấy đồng cảm, hay xúc động với những sự vật, hiện tượng trong cuộc sống. Dù ở bất cứ giới tính nào, chúng ta cũng đều là con người, có cảm xúc và biết rung động và có quyền được thể hiện cảm xúc ấy, sống thật với những cảm nhận của mình.

Việc dán nhãn cho hành động khóc là “yếu đuối” (vả lại, nếu có yếu đuối thật thì điều đó cũng không có gì phải xấu hổ) và dạy dỗ trẻ em trai “không được khóc”, “phải mạnh mẽ” ngay từ nhỏ sẽ mang đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng trong tương lai, không chỉ cho chính sức khỏe tinh thần của đứa trẻ, mà cả những người thân yêu xung quanh đứa trẻ đó khi áp lực của chính nó không được giải tỏa một cách lành mạnh.

Hãy dừng việc dán nhãn hành động khóc và chối bỏ quyền tự do thể hiện cảm xúc theo giới tính ngay hôm nay. 

“3 kiểu Tuesday nguy hiểm và cách xử lý chúng” - viral clip đến từ thương hiệu quần áo khá nổi tiếng Lep’ đã nhận về vô số ý kiến trái chiều bởi thông điệp truyền thông và cách triển khai nội dung có chứa nhạy cảm giới.

Sử dụng “insight” xoay quanh một “nỗi sợ” được-cho-là của người phụ nữ bất kể nền văn hóa hay bối cảnh thời đại: Sợ mất người đàn ông. Chưa bàn đến tính chính xác của “nỗi sợ” này (liệu phụ nữ có thực sự sợ mất người đàn ông của họ đến thế?), nhưng việc sử dụng nó như một chiến thuật truyền thông chính là một thực hành củng cố sâu thêm định kiến giới, ở đây, cụ thể là nhắm vào việc hạ thấp vị thế của người phụ nữ.

Một người phụ nữ mặc đẹp hơn, ăn uống điều độ, chăm sóc bản thân tốt hơn không phải để tự tin hơn, kiêu hãnh hơn, khỏe mạnh hơn mà là để cho một người khác nhìn ngắm, để giữ người đàn ông của cô ấy, để không bị Tuesday “giựt chồng”. Bất kể đó là một người phụ nữ thông minh, độc lập, hay dịu dàng, hướng nội, cô ấy vẫn phải thay đổi hay ít nhất là tỏ ra yếu đuối, phụ thuộc, nóng bỏng và quyết liệt đúng lúc để chiều lòng người chồng của cô.

Song song đó, thông điệp ở cuối video “Sao phải lo lắng về người thứ ba? Khi mỗi chúng ta có thể sống như một Tuesday khiến chàng say đắm?” liệu có đang thể hiện một thực trạng phổ biến: Nhìn nhận đàn ông là những cá thể hành động bản năng, không hề có chủ kiến và khả năng tự kiểm soát.

Quảng cáo dù ở thời nào, dưới phông nền văn hóa nào, cố tình hay vô tình, nếu chỉ đặt mục tiêu “kiếm tiền” lên hàng đầu mà không suy tính những ảnh hưởng về mặt xã hội đều nguy hại và cần phải được phản biện liên tục bởi dư luận. Đã có nhiều diễn đàn và tổ chức xã hội thẳng thắn nêu lên quan điểm đối với sản phẩm truyền thông của Lep’. Tuy nhiên, nhìn vào lượt tương tác tích cực của clip, chúng ta mới ý thức rõ về những nỗi sợ đang bị chi phối bởi định kiến giới đã tác động sâu sắc và rộng rãi như thế nào đối với công chúng. Và đó cũng chính là yêu cầu thiết thực nhất để những nỗ lực thúc đẩy bình đẳng giới được đề cao và chú trọng. 

Vào khoảng đầu tháng 11, một cuộc tranh luận sôi nổi nổ ra trên mạng xã hội xoay quanh ý kiến của nghệ sĩ Kim Xuân đề nghị các trường THPT trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh khuyến khích học sinh nam mặc áo dài chào cờ vào sáng thứ Hai hàng tuần.

Trong số các ý kiến phản đối, ta có thể nhận thấy những khuôn mẫu về giới được áp đặt và thực hành bấy lâu: thời tiết không phù hợp (nữ sinh thì cảm nhận về cái nóng ít hơn nam sinh?); tốn kém và lỉnh kỉnh (nữ sinh thì không thấy bất tiện như nam sinh?); sự khác biệt giữa nam và nữ thể hiện ở việc nam sinh thì năng động, mạnh bạo hơn nữ sinh hay sự khác biệt về hình thể khiến áo dài phù hợp để tôn vinh vẻ đẹp của phụ nữ hơn là nam giới.

Tất cả những nhận định trên đều đang áp đặt những khuôn mẫu giới một cách cứng nhắc lên các cá nhân, từ đó hạn chế sự phát triển tự nhiên và tính đa dạng của mỗi người. Nếu để thảo luận, trong trường hợp này câu hỏi nên là: “Học sinh có nên mặc áo dài đầu tuần hay không?” chứ không phải “Nam sinh/Nữ sinh có nên mặc áo dài hay không?”. Một khi đã bảo vệ quyền lợi, thì quyền lợi ấy phải bảo vệ cho một nhóm chung chứ không phải là một nhóm đặc quyền dựa trên giới tính. 

“Phụ nữ mà tự tin hay ho như thế thì làm gì phải đi đòi nữ quyền”. Đó là câu nói gây tranh cãi của Trấn Thành khi bình luận về phần trình diễn của Suboi và TLinh tại chung kết “Rap Việt”.

Câu nói khiến bất cứ ai trong chúng ta cũng phải đặt câu hỏi: “Chỉ có phụ nữ tự tin, hay ho thì mới đáng được tán dương, tôn trọng hay sao?”, “Những người đi “đòi” nữ quyền đều là những phụ nữ không tự tin, hay ho “như thế”?”, “Nữ quyền có phải là phong trào đáng bị lên án và kịch liệt phản đối?”.

Có thể Trấn Thành không cố ý xúc phạm hay hạ thấp ai nhưng trên cương vị là một MC, phát ngôn tối nghĩa và gây hiểu lầm, hiềm khích chính là điều cấm kỵ.

Sự xuất hiện của các nữ rapper đã đem tới cho Rap Việt luồng sinh khí vô cùng tươi mới, nhưng đó cũng là “cơ hội” để chúng ta thấy rõ những định kiến giới, phân biệt giới còn ăn sâu bén rễ, tác động tiêu cực đến phụ nữ nói chung và phụ nữ là rapper nói riêng. Ngay những số đầu tiên của chương trình, Suboi đã thẳng thắn nêu lên quan điểm về “nữ quyền” của mình. Góc nhìn ấy được chia sẻ trên fanpage của Tổ chức Thúc đẩy Bình đẳng giới Việt Nam VOGE với nội dung như sau:

“Suboi cho biết Feminism (phong trào nữ quyền) có thể được dịch là “quyền nữ” (thay vì “nữ quyền”). “Quyền nữ” là một từ hay hơn vì nó thể hiện được người phụ nữ CÓ QUYỀN được lựa chọn và những quyết định cá nhân đó sẽ được thấu hiểu, tôn trọng – chứ không gây ra hiểu lầm như cụm “nữ quyền”, rằng phụ nữ PHẢI giống như đàn ông hoàn toàn thì mới được tôn trọng”.

“Nữ quyền” không phải phong trào chống lại đàn ông, càng không phải những nỗ lực kêu gọi phụ nữ phải gồng mình để trở nên mạnh mẽ, để giống như nam giới. Đặc biệt, dù là “nữ quyền” hay “quyền nữ”, đó vẫn là một con đường dài khi còn gắn với chữ “đòi”. Quyền lựa chọn của phụ nữ nên được coi là điều bình thường, tất yếu, đương nhiên thay vì phải đi “đòi” hay được ai khác “trao cho”. Tôn trọng phụ nữ, hãy thể hiện trước tiên qua những lời nói thường ngày. 

“Đồng tính thì mang bầu kiểu gì?”, “Trứng mà không có tinh trùng thì chỉ là trứng luộc chấm muối tiêu thôi”, “Thế này là nằm ngửa ra cho thằng khác liếm rồi”, “Đồng tính ai cũng đẻ như này thì làm sao duy trì nòi giống?”...

Trên đây chỉ là một số trong rất nhiều những bình luận xấu xí có thái độ kỳ thị xu hướng tính dục đến từ sự thiếu hiểu biết về giới tính của một bộ phận người dùng mạng xã hội Việt Nam sau khi An Nguy xác nhận có bầu với người yêu đồng giới.

Cộng đồng LGBTQ+ là một trong những cộng đồng thiểu số vẫn đang chịu sự phân biệt đối xử nặng nề, không chỉ ở Việt Nam mà còn ở hầu hết các quốc gia trên thế giới. Câu chuyện của An Nguy lại một lần nữa cho chúng ta thấy rằng, quyền được sống, được kết hôn và mang thai với người mình yêu mà không phải chịu bất kỳ sự phán xét, chỉ trích nào dường như vẫn là điều quá xa xỉ đối với những cá nhân thuộc cộng đồng thiểu số này.

Cách ứng xử văn minh với những điều bạn-cho-là khác biệt, một là tìm tòi để mở lòng và thấu hiểu, hai là dù không đồng tình nhưng hãy duy trì thái độ tôn trọng. Bởi sự kỳ thị luôn đến từ sự thiếu hiểu biết và thiếu tự trọng. Câu chuyện của An Nguy chỉ đơn giản là “trái ngọt” của một tình yêu đơn thuần, và nếu đã là tình yêu thì không nên bị kỳ thị, đả kích hay nhục mạ.