LƯU Ý: Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân của một phụ huynh có con đang học cấp THCS tại Hà Nội.

Vì sao học sinh ngày càng "quay lưng" với Lý – Hóa – Sinh?

Trong những năm gần đây, số lượng học sinh đăng ký chọn tổ hợp Khoa học Tự nhiên (KHTN), bao gồm Vật lý, Hóa học và Sinh học trong các kỳ thi, đặc biệt là kỳ thi tốt nghiệp THPT, đang có xu hướng giảm mạnh. Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo (Bộ GD&ĐT), năm 2022, chỉ có khoảng 31,94% thí sinh đăng ký dự thi bài thi tổ hợp KHTN, trong khi tỷ lệ này ở tổ hợp Khoa học Xã hội (KHXH) là 55,53%. Đến năm 2024, tỷ lệ thí sinh chọn tổ hợp KHXH tăng lên tới 63%, cao nhất trong vòng 6 năm trở lại đây.

Nhiều người cho rằng nguyên nhân đến từ việc các môn thi tốt nghiệp bắt buộc hiện nay là Toán, Văn và Ngoại ngữ. Tuy nhiên, một góc nhìn đáng lưu tâm hơn là chính cách thi tổ hợp gộp ba môn Lý – Hóa – Sinh thành một bài thi KHTN duy nhất đã và đang góp phần tạo áp lực lớn lên học sinh, từ đó khiến các em có xu hướng né tránh.

1. Gộp ba môn thành một: Lợi bất cập hại?

Việc gộp ba môn Vật lý, Hóa học và Sinh học thành một môn KHTN nhằm mục tiêu giảm số lượng bài thi, thuận tiện cho công tác tổ chức và hướng đến tư duy liên môn. Tuy nhiên, trên thực tế, đây lại là nguyên nhân khiến học sinh bị quá tải. Mỗi môn trong tổ hợp KHTN đều có nội dung, phương pháp và cách tư duy khác nhau. Việc học sinh phải ôn tập và thi cả ba môn trong một bài thi duy nhất khiến lượng kiến thức cần tiếp thu lớn gấp ba lần, trong khi thời lượng học và ôn luyện không tăng tương ứng.

Ngoài ra, cách ra đề thi tổ hợp thường yêu cầu học sinh phải đạt một mức hiểu biết tương đương nhau ở cả ba môn, dẫn đến tình trạng "không giỏi đều thì rất dễ mất điểm". Điều này vô tình tạo ra rào cản đối với những học sinh chỉ thực sự yêu thích hoặc có năng khiếu ở một trong ba môn.

Ảnh minh hoạ

2. Mất cơ hội học chuyên sâu – triệt tiêu đam mê

Một hệ quả đáng tiếc của việc thi tổ hợp KHTN là đánh đồng sở thích và năng lực cá nhân của học sinh. Trước đây, khi các môn thi được tách riêng, học sinh có thể chọn học chuyên sâu theo đam mê: em yêu Lý sẽ học Lý, em thích Sinh sẽ đầu tư cho Sinh. Khi được học theo sở trường, các em dễ phát triển năng lực chuyên biệt, góp phần tạo ra những học sinh giỏi thực sự trong từng lĩnh vực.

Tuy nhiên, hiện nay, để đạt kết quả tốt trong bài thi KHTN, học sinh bắt buộc phải chia đều thời gian và sức lực cho cả ba môn – dù có thể các em không yêu thích hay không giỏi một trong số đó. Kết quả là năng lực chuyên môn bị “dàn trải”, đam mê cá nhân bị mài mòn, nhiều em chọn cách bỏ luôn tổ hợp KHTN để quay sang KHXH – nơi yêu cầu thấp hơn về sự đa dạng kỹ năng tư duy.

3. So sánh với Khoa học Xã hội: "Dễ thở" hơn, ít rủi ro hơn

Không khó để thấy vì sao nhiều học sinh, đặc biệt là học sinh khối C hoặc học lực trung bình khá, chọn tổ hợp KHXH thay vì KHTN. Các môn Sử, Địa, GDCD tuy đòi hỏi ghi nhớ kiến thức nhưng thường có đề thi mang tính nhận biết – thông hiểu là chính. Trong khi đó, đề thi KHTN lại nặng về tư duy logic, kỹ năng giải bài tập, tính toán nhanh và chính xác.

Thêm vào đó, cấu trúc đề thi KHTN thường có độ phân hóa cao, nhiều câu hỏi khó, trong khi học sinh không có nhiều cơ hội được rèn luyện kỹ năng thực hành – nhất là sau thời gian học online kéo dài. Điều này khiến học sinh cảm thấy bất an khi lựa chọn KHTN, và "an toàn" hơn khi chọn KHXH – tổ hợp có phần nhẹ nhàng, ít rủi ro hơn trong việc đạt điểm xét tốt nghiệp.

4. Ảnh hưởng từ xu hướng xã hội và nhận thức của phụ huynh

Ngoài áp lực từ cách tổ chức thi, xu hướng chọn ngành nghề trong xã hội cũng góp phần khiến học sinh "quay lưng" với KHTN. Hiện nay, nhiều học sinh và phụ huynh ưu tiên các ngành như kinh tế, công nghệ thông tin, hoặc marketing vì nhận thấy những ngành này có cơ hội việc làm cao hơn, thu nhập hấp dẫn hơn, hoặc ít đòi hỏi kiến thức chuyên sâu về Lý, Hóa, Sinh. Nhận thức của phụ huynh, vốn thường định hướng con em theo các ngành "thời thượng" hoặc "dễ xin việc", cũng khiến học sinh ít được khuyến khích theo đuổi các môn khoa học tự nhiên, vốn được xem là khó và ít mang lại lợi ích tức thì.

5. Hệ quả lâu dài: Thiếu hụt nguồn nhân lực khoa học – công nghệ

Sự suy giảm số lượng học sinh chọn học và thi các môn KHTN đang đặt ra thách thức lớn cho chiến lược phát triển nguồn nhân lực quốc gia. Nếu không có sự điều chỉnh phù hợp trong cách tổ chức dạy và thi các môn KHTN, chúng ta sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt nhân lực chất lượng cao trong các ngành khoa học, kỹ thuật, công nghệ và y tế, vốn là các ngành then chốt của nền kinh tế hiện đại.

6. Cần thay đổi gì?

Để khắc phục tình trạng học sinh "quay lưng" với các môn KHTN, một số giải pháp nên được cân nhắc:

Tách bài thi KHTN thành các môn thành phần như trước đây, cho học sinh quyền lựa chọn môn sở trường để thi.

Nếu vẫn giữ bài thi tổ hợp, cần điều chỉnh cấu trúc đề thi theo hướng mở, cho phép học sinh chọn hai trong ba môn để làm bài, giảm áp lực học đồng đều cả ba môn.

Giảm tải chương trình học, tập trung vào kiến thức nền tảng và kỹ năng tư duy thay vì học vẹt, học nặng lý thuyết.

Tăng cường dạy học thực hành bằng cách đầu tư vào phòng thí nghiệm hiện đại, tổ chức các cuộc thi khoa học sáng tạo, hoặc mời các nhà khoa học trẻ về trường học để chia sẻ kinh nghiệm và truyền cảm hứng.

Đẩy mạnh định hướng nghề nghiệp thông qua các chương trình hội thảo, tham quan thực tế tại các viện nghiên cứu hoặc doanh nghiệp công nghệ, giúp học sinh nhận thấy vai trò và tiềm năng của các ngành khoa học – công nghệ trong đời sống hiện đại.

Kết luận

Thay vì đổ lỗi cho kỳ thi tốt nghiệp chỉ bắt buộc ba môn Toán – Văn – Anh, chúng ta cần nhìn sâu hơn vào chính sách tổ chức thi tổ hợp hiện tại và các yếu tố xã hội. Việc gộp ba môn KHTN vào một bài thi duy nhất, cùng với xu hướng ưu tiên các ngành nghề "thời thượng" và nhận thức hạn chế của phụ huynh, đang tạo ra rào cản vô hình nhưng rất thực tế, làm giảm hứng thú và động lực học tập. Những giải pháp cụ thể như tách môn thi, đầu tư thực hành, và truyền cảm hứng sẽ là chìa khóa để khơi dậy đam mê với Lý, Hóa, Sinh, từ đó đảm bảo nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai.