Bước sang thập kỷ này, sự bùng nổ của Thương mại điện tử (TMĐT) kéo theo đó là mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra những thách thức chưa từng có về quản lý dữ liệu và sở hữu trí tuệ.

Trong thời đại dữ liệu lớn, các doanh nghiệp Tham gia TMĐT sở hữu một lượng thông tin khổng lồ về khách hàng. Sự bùng nổ của TMĐT cũng đồng nghĩa với việc dữ liệu khách hàng, thông tin sản phẩm, bí mật kinh doanh có nguy cơ trở thành mục tiêu cho các đối tượng xấu. Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào cũng biết cách biến dữ liệu thành tài sản, phục vụ cho việc cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng, tối ưu hóa hoạt động kinh doanh và đưa ra các quyết định chiến lược.

Mất mát dữ liệu không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn làm suy giảm lòng tin của khách hàng, ảnh hưởng lâu dài đến uy tín thương hiệu. Việc bảo vệ những tài sản trí tuệ này không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn là yếu tố sống còn quyết định sự tồn vong của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, việc khai thác hiệu quả dữ liệu để phát triển doanh nghiệp cũng là bài toán nan giải. 

Ảnh minh họa: Tạp chí Quản lý Trị trường

Thực trạng đáng báo động

Theo báo cáo của Cục SHTT Việt Nam, năm 2023 chứng kiến sự gia tăng 25% các vụ vi phạm bản quyền trực tuyến so với năm trước. Các sản phẩm giả mạo, sao chép trái phép tràn lan trên các sàn TMĐT, gây thiệt hại nghiêm trọng không chỉ về kinh tế mà còn ảnh hưởng nặng nề đến uy tín của các doanh nghiệp chân chính.

Một ví dụ điển hình như Công ty CP Sữa Việt Nam (Vinamilk) liên tục phải đối mặt với tình trạng sữa giả, sữa nhái được rao bán trên các trang mạng xã hội và sàn TMĐT. Điều này không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn đe dọa sức khỏe người tiêu dùng. Hay cuộc chiến pháp lý giữa Lazada và Tiki về việc sử dụng từ khóa "Lazada" trong quảng cáo của Tiki đã kéo dài nhiều năm, gây ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của cả hai bên.

Việc đăng ký nhãn hiệu và tên miền cũng trở nên phức tạp hơn bao giờ hết. Các doanh nghiệp TMĐT phải đối mặt với nguy cơ bị chiếm đoạt tên miền, sử dụng trái phép nhãn hiệu, gây ra những tổn thất lớn về thời gian, tiền bạc và uy tín.

Bên cạnh đó, dữ liệu khách hàng, thông tin sản phẩm, chiến lược kinh doanh – những tài sản vô hình quan trọng của doanh nghiệp TMĐT – cũng thường xuyên bị đe dọa bởi các vụ tấn công mạng, đánh cắp thông tin từ đối thủ cạnh tranh hoặc tin tặc.

Vi phạm SHTT trong TMĐT không chỉ gây thiệt hại về kinh tế cho doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng đến người tiêu dùng và toàn xã hội. Người tiêu dùng có nguy cơ mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng, gây ảnh hưởng đến sức khỏe và tài chính. Các doanh nghiệp chân chính mất đi thị phần, doanh thu, thậm chí phá sản. Về lâu dài, vi phạm SHTT làm suy giảm niềm tin của người tiêu dùng vào TMĐT, cản trở sự phát triển của ngành.

Cần những giải pháp thiết thực hơn nữa

Trong hoạt động TMĐT, dữ liệu khách hàng là tài sản quý giá đối với doanh nghiệp. Các doanh nghiệp tham gia TMĐT thu thập một lượng dữ liệu khổng lồ từ nhiều nguồn khác nhau như lịch sử mua hàng, hành vi duyệt web, thông tin nhân khẩu học. Tuy vậy, việc quản lý, phân tích và khai thác hiệu quả khối dữ liệu này luôn là một bài toán nan giải, việc đảm bảo an toàn thông tin cũng luôn là một thách thức lớn khi các vụ tấn công mạng ngày càng tinh vi và nguy hiểm.

Để giải quyết các thách thức về SHTT và quản lý dữ liệu trong TMĐT, cần áp dụng một loạt giải pháp toàn diện và đa chiều, từ phía chính phủ, doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Trước hết, mỗi doanh nghiệp khi tham gia TMĐT cần nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc bảo vệ quyền SHTT. Đào tạo nhân viên về luật SHTT, xây dựng các chính sách bảo vệ SHTT rõ ràng và nghiêm túc thực hiện là những biện pháp cần thiết. Đồng thời chủ động đăng ký bảo hộ nhãn hiệu, tên miền, áp dụng các biện pháp bảo mật thông tin, hợp tác với các cơ quan chức năng để xử lý vi phạm.

Các công nghệ như blockchain, trí tuệ nhân tạo (AI) có thể được ứng dụng để bảo vệ quyền SHTT trong TMĐT. Ví dụ, blockchain có thể giúp theo dõi nguồn gốc sản phẩm, chống hàng giả, hàng nhái. AI có thể giúp phát hiện các nội dung vi phạm bản quyền trên các sàn TMĐT. Các doanh nghiệp TMĐT phải tuân thủ các quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân như GDPR của Liên minh châu Âu hay CCPA của California. Việc không tuân thủ có thể dẫn đến các hình phạt nặng nề.

Ảnh minh họa: internet

Ngoài ra, doanh nghiệp cũng cần có sự đầu tư hợp lý vào các hệ thống quản lý dữ liệu hiện đại, sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu tiên tiến là cách để các doanh nghiệp TMĐT khai thác tối đa giá trị từ dữ liệu. Áp dụng các biện pháp bảo mật như mã hóa dữ liệu, xác thực hai yếu tố, kiểm tra lỗ hổng bảo mật thường xuyên là cách để bảo vệ dữ liệu khách hàng khỏi các cuộc tấn công mạng. Đồng thời, các doanh nghiệp TMĐT cần tìm hiểu và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân tại các thị trường mà họ hoạt động.

Về phía Người tiêu dùng, cũng cần nâng cao ý thức về SHTT, tìm hiểu về quyền SHTT và quyền bảo vệ dữ liệu cá nhân của mình, cảnh giác với các sản phẩm giả mạo, vi phạm bản quyền. Khi mua sắm, NTD cũng nên có thói quen lựa chọn các sàn TMĐT và các cửa hàng trực tuyến có uy tín, đảm bảo chất lượng sản phẩm và bảo vệ thông tin cá nhân của khách hàng. Không cung cấp thông tin cá nhân cho các trang web không đáng tin cậy, sử dụng mật khẩu mạnh và thay đổi thường xuyên. Khi phát hiện các hành vi vi phạm SHTT hoặc xâm phạm dữ liệu cá nhân, báo cáo cho cơ quan chức năng hoặc các tổ chức bảo vệ NTD.

Bên cạnh đó, cũng cần những sự hoàn thiện hơn nữa về khung pháp lý trong SHTT đối với TMĐT, tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm SHTT và xâm phạm dữ liệu cá nhân, tạo môi trường kinh doanh công bằng và an toàn. Đồng thời giúp cung cấp các chương trình đào tạo, tư vấn về SHTT và bảo vệ dữ liệu cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Yêu cầu các sàn TMĐT có trách nhiệm trong việc kiểm soát hàng hóa, ngăn chặn hàng giả, hàng nhái, bảo vệ quyền SHTT của các thương hiệu. Đây là yếu tố nền tảng hỗ trợ doanh nghiệp và người tiêu dùng được bảo vệ trong TMĐT.

Sở hữu trí tuệ và quản lý dữ liệu là hai bài toán quan trọng mà các doanh nghiệp TMĐT cần giải quyết để phát triển bền vững. Bằng cách nhận thức rõ các thách thức, áp dụng các giải pháp phù hợp, các doanh nghiệp có thể biến những thách thức này thành cơ hội để tạo ra lợi thế cạnh tranh và thành công trong kỷ nguyên số.

Chỉ khi giải quyết được bài toán về dữ liệu và sở hữu trí tuệ, thương mại điện tử mới có thể phát triển bền vững, mang lại lợi ích cho cả doanh nghiệp và người tiêu dùng.

---

Bài viết nằm trong dự án “Nâng cao nhận thức, năng lực sử dụng công cụ sở hữu trí tuệ, đổi mới sáng tạo trong nghiên cứu khoa học và sản xuất kinh doanh cho cộng đồng nữ trí thức Việt Nam” thuộc Chương trình phát triển tài sản trí tuệ đến năm 2030" do Trung tâm Ứng dụng Khoa học Công nghệ và Khởi nghiệp thuộc Hội Nữ trí thức Việt Nam chủ trì.