Cuối năm, đặc biệt trong dịp lễ Tết, là thời điểm mà nhiều người dễ dàng rơi vào trạng thái mua sắm quá đà, không kiểm soát được, đặc biệt là phụ nữ. Tâm lý FOMO (Fear of Missing Out - Sợ bỏ lỡ) kết hợp với các chiến dịch giảm giá, khuyến mãi từ các cửa hàng và thương hiệu khiến nhiều người cảm thấy mình phải tham gia vào guồng quay này.

Tuy nhiên, hành vi này không chỉ gây tổn thất về tài chính mà còn có thể ảnh hưởng đến tâm lý và sức khỏe tinh thần. Vậy, làm thế nào để giảm bớt tâm lý FOMO và kiểm soát nghiện mua sắm trong những ngày cuối năm?

Hiểu về FOMO

Tâm lý FOMO là một hiện tượng tâm lý đặc trưng, được tạo ra bởi sự sợ hãi rằng mình sẽ bỏ lỡ những cơ hội mà người khác có thể tận hưởng. Những quảng cáo về các chương trình giảm giá, quà tặng hấp dẫn trong các dịp lễ Tết thường kích thích tâm lý này.

Theo Tiến sĩ tâm lý học Nguyễn Minh An, các chiến dịch quảng cáo cuối năm sử dụng các yếu tố như sự khan hiếm ("số lượng có hạn", "giảm giá chỉ trong 24 giờ") và cảm giác cấp bách ("sản phẩm này sắp hết hàng") để tạo ra một phản ứng sinh lý mạnh mẽ trong não bộ, khiến chúng ta dễ dàng rơi vào trạng thái mua sắm bốc đồng. Khi não bộ nhận thấy sự khan hiếm, dopamine, một chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến cảm giác hài lòng và động lực, sẽ được tiết ra, gây ra cảm giác thỏa mãn tạm thời mỗi khi chúng ta tiêu tiền hoặc mua sắm.

Mặt khác, trong bối cảnh xã hội hiện đại, việc mua sắm cũng được xem như một cách để khẳng định giá trị cá nhân và thể hiện bản thân. Theo nghiên cứu của Đại học Cambridge, nhu cầu tiêu thụ hàng hóa và dịch vụ không chỉ nhằm thỏa mãn nhu cầu vật chất mà còn là một phương tiện để xoa dịu cảm giác thiếu tự tin, hay để khẳng định một hình ảnh "hoàn hảo" trong mắt xã hội. Điều này càng trở nên rõ ràng vào dịp cuối năm khi mọi người có xu hướng so sánh bản thân với bạn bè, đồng nghiệp và người thân về các tiêu chí như sự nghiệp, ngoại hình, và mức sống.

Tâm lý FOMO dễ dẫn đến việc mua sắm quá độ mỗi dịp cuối năm

Hãy biết đặt câu hỏi: "Tôi có thực sự cần nó không?"

Nghiện mua sắm, hay còn gọi là "shopping addiction," không phải là hiện tượng hiếm gặp. Những dấu hiệu của nghiện mua sắm có thể dễ dàng nhận ra khi một người cảm thấy thôi thúc phải mua sắm liên tục, dù thực sự không cần thiết. Nếu bạn luôn cảm thấy một sự trống vắng hoặc lo âu khi không có món đồ mới, hoặc cảm thấy "hối hận" ngay sau khi mua sắm, đó có thể là dấu hiệu của một vấn đề nghiêm trọng.

Các chuyên gia tâm lý từ Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA) nhận định rằng nghiện mua sắm có thể làm tăng cảm giác lo âu, trầm cảm và dễ dẫn đến rối loạn hành vi khi người ta không thể kiểm soát hành vi của mình. Cảm giác mua sắm thỏa mãn trong ngắn hạn chỉ làm giảm căng thẳng tạm thời nhưng không giải quyết được những vấn đề tâm lý sâu xa.

Nghiện mua sắm có thể làm tăng cảm giác lo âu, trầm cảm và dễ dẫn đến rối loạn hành vi khi người ta không thể kiểm soát hành vi của mình

Để giảm bớt tâm lý FOMO và kiểm soát nghiện mua sắm trong dịp cuối năm, trước hết, bạn cần nhận diện rõ ràng về nhu cầu thực sự của mình. Việc tự hỏi bản thân mỗi khi muốn mua một món đồ: "Tôi có thực sự cần nó không?" hoặc "Món đồ này sẽ mang lại giá trị gì cho cuộc sống của tôi trong dài hạn?" có thể giúp bạn làm rõ động cơ tiêu tiền. Lập một danh sách những món đồ cần thiết trước khi đi mua sắm và kiên quyết tuân thủ nó sẽ giúp bạn tránh khỏi việc mua những thứ không cần thiết.

Bên cạnh đó, việc xây dựng một kế hoạch tài chính chi tiết cho mùa lễ cuối năm cũng rất quan trọng. Bạn có thể chia ngân sách ra thành các khoản nhỏ, ví dụ như quà tặng, chi tiêu cho gia đình, đồ trang trí,... Điều này không chỉ giúp bạn kiểm soát được chi tiêu mà còn giảm thiểu áp lực tài chính khi các đợt khuyến mãi và giảm giá xuất hiện. Tiến sĩ Lê Thị Lan, chuyên gia tài chính, khuyên rằng bạn nên xem xét tổng thể chi tiêu của mình trong cả năm để nhận ra sự lãng phí khi mua sắm và điều chỉnh lại chiến lược tiêu tiền của mình.

Một chiến lược hiệu quả khác là học cách đối phó với cảm giác FOMO. Để làm được điều này, bạn cần hiểu rằng cảm giác muốn mua ngay một món đồ chỉ là tạm thời và có thể biến mất sau một vài giờ. Thay vì tức thì hành động, bạn có thể cho bản thân 24 giờ để suy nghĩ lại, để đảm bảo rằng quyết định mua sắm của mình là hợp lý. Tự dặn lòng rằng "không mua hôm nay, tôi vẫn ổn" sẽ giúp bạn kiềm chế được sự cám dỗ từ những chương trình giảm giá. Ngoài ra, việc tắt thông báo từ các ứng dụng mua sắm hoặc mạng xã hội cũng là một biện pháp hiệu quả để giảm bớt sự kích thích từ bên ngoài.

Cuối cùng, thay vì sử dụng mua sắm như một công cụ để giảm căng thẳng, bạn có thể tìm đến những hoạt động thay thế như tập thể dục, thiền, hoặc dành thời gian trò chuyện với bạn bè và gia đình. Những hoạt động này không chỉ giúp giảm stress mà còn không gây tổn hại đến tài chính cá nhân. Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc tham gia vào các hoạt động sáng tạo, như viết nhật ký, nghệ thuật, hay làm vườn, có thể giúp giảm cảm giác lo âu và tăng cường cảm giác hạnh phúc mà không cần phải mua sắm.

Tâm lý FOMO và nghiện mua sắm là vấn đề phổ biến vào dịp cuối năm, nhưng chúng không phải là điều không thể kiểm soát. Việc hiểu rõ nguyên nhân của hành vi này, kết hợp với các chiến lược tài chính hợp lý và thói quen lành mạnh, sẽ giúp bạn giảm thiểu sự cám dỗ của việc mua sắm quá đà. Thay vì bị cuốn vào guồng quay tiêu dùng, hãy tập trung vào những giá trị lâu dài như tiết kiệm, đầu tư cho tương lai, và dành thời gian quý báu bên gia đình và bạn bè. Khi đó, dịp lễ sẽ trở thành thời gian để tận hưởng cuộc sống thay vì phải chịu đựng gánh nặng tài chính và tâm lý.