Ảnh mình họa: Khen ngợi con cái quá mức

Mỗi bậc phụ huynh đều ấp ủ mong muốn con mình lớn lên với sự tự tin vững vàng và một tâm thế sẵn sàng đối mặt với mọi thử thách. Tuy nhiên, trên hành trình xây dựng sự tự tin ấy, ranh giới giữa việc khuyến khích con và vô tình khiến con trở nên tự mãn lại vô cùng mong manh. Khen ngợi, dù xuất phát từ tình yêu thương vô bờ bến, nếu không được thực hiện một cách khéo léo, có thể trở thành con dao hai lưỡi, làm thui chột khả năng tự đánh giá và nỗ lực của trẻ.

Niềm vui khi chứng kiến con cái đạt được một thành tích, dù là nhỏ bé nhất, luôn là cảm xúc thiêng liêng và đáng tự hào của cha mẹ. Chính vì lẽ đó, nhiều người thường có xu hướng bày tỏ sự công nhận một cách nồng nhiệt, thậm chí là “khen quá lời”. Một bức tranh nguệch ngoạc trở thành “kiệt tác”, một lần đạt điểm cao được ví như “thiên tài”, hay một hành động tử tế đơn thuần lại được ca tụng như “anh hùng”. Dù xuất phát từ ý định tốt đẹp, cách khen ngợi này có thể vô tình tạo ra một nhận thức sai lệch trong tâm trí non nớt của trẻ.

Khi trẻ liên tục nhận được những lời khen ngợi phóng đại, không tương xứng với nỗ lực thực tế, chúng có thể bắt đầu tin rằng mình vượt trội hơn hẳn so với bạn bè cùng trang lứa mà không cần phải cố gắng nhiều. Điều này dẫn đến sự thiếu hụt động lực để tiếp tục học hỏi và hoàn thiện bản thân. Bởi lẽ, khi đã cảm thấy mình “hoàn hảo” hoặc “hơn người”, tại sao phải nỗ lực thêm nữa? Tâm lý này dễ dàng dẫn đến sự trì trệ, thiếu cầu tiến và thậm chí là xem thường những người xung quanh.

Mặt khác, việc khen ngợi quá mức cũng có thể khiến trẻ trở nên phụ thuộc vào sự công nhận từ bên ngoài. Thay vì học cách tự đánh giá năng lực và cảm thấy hài lòng với thành quả của chính mình, trẻ sẽ luôn tìm kiếm những lời tán dương từ cha mẹ, thầy cô hay bạn bè. Khi không nhận được sự tán dương như mong đợi, chúng dễ dàng rơi vào trạng thái thất vọng, chán nản, thậm chí mất tự tin.

Mục tiêu thực sự của việc khen ngợi là công nhận nỗ lực và kết quả, từ đó tạo động lực để con tiếp tục phát triển. Một lời khen chân thành, đúng lúc và có chừng mực sẽ giúp con hiểu rằng sự cố gắng của mình được ghi nhận và đánh giá cao. Điều này không chỉ khuyến khích con tiếp tục phấn đấu, học hỏi và vượt qua thử thách, mà còn giúp con hình thành một tư duy phát triển, nơi thất bại không phải là điểm dừng mà là bài học để tiến lên.

Thay vì chỉ tập trung vào kết quả cuối cùng, cha mẹ nên nhấn mạnh vào quá trình và sự cố gắng mà con đã bỏ ra. Ví dụ, khi con vẽ một bức tranh, thay vì thốt lên “Con đúng là họa sĩ tài ba!”, hãy thay bằng “Con đã rất kiên nhẫn khi phác thảo và tô màu. Bố mẹ thấy con đã rất cố gắng để hoàn thành bức tranh này. Bố mẹ rất tự hào về sự kiên trì của con.” Cách khen ngợi này giúp trẻ hiểu rằng giá trị không chỉ nằm ở sản phẩm cuối cùng, mà còn ở sự chăm chỉ, bền bỉ và những nỗ lực không ngừng nghỉ.

Bên cạnh đó, lời khen cần cụ thể và mang tính xây dựng. Thay vì những từ ngữ chung chung như “Giỏi lắm!”, cha mẹ nên chỉ ra chính xác điều gì ở con khiến mình ấn tượng. Ví dụ: “Mẹ thích cách con đã tự nghĩ ra giải pháp cho bài toán khó này. Con đã rất sáng tạo và kiên trì.” Những lời khen cụ thể sẽ giúp trẻ hiểu rõ hơn về điểm mạnh của mình và biết cách phát huy chúng trong tương lai.

Sự tự tin thực sự không đến từ những lời khen sáo rỗng hay sự kiêu ngạo, mà đến từ việc nhận thức đúng đắn về bản thân, bao gồm cả điểm mạnh và điểm yếu. Cha mẹ cần giúp con phát triển một cái nhìn thực tế về năng lực của mình, chấp nhận những khuyết điểm và học cách cải thiện. Khi trẻ nhận ra rằng mình có thể học hỏi từ sai lầm, vượt qua khó khăn bằng chính nỗ lực của bản thân, đó mới là nền tảng vững chắc cho sự tự tin bền vững.

Cuối cùng, hãy nhớ rằng tình yêu thương và sự quan tâm chân thành là yếu tố quan trọng nhất. Lời khen chỉ là một công cụ để thể hiện tình yêu đó. Hãy khen ngợi con một cách có ý thức, biến mỗi lời khen thành một hạt giống gieo mầm cho sự phát triển toàn diện của trẻ, để con không chỉ tự tin mà còn khiêm tốn, biết nỗ lực và luôn khao khát vươn lên trong cuộc sống.