Về sở hữu trí tuệ, đổi mới sáng tạo

Trước khi đề cập tới vai trò của Sở hữu trí tuệ đối với hoạt động đổi mới sáng tạo, chúng ta hãy cùng làm rõ các khái niệm: Sở hữu trí tuệ là gì? Hoạt động đổi mới sáng tạo là gì?

Theo khoản 16, điều 3 Luật Khoa học và công nghệ 2013, đổi mới sáng tạo (innovation) là việc tạo ra, ứng dụng thành tựu, giải pháp kỹ thuật, công nghệ, giải pháp quản lý để nâng cao hiệu quả phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng của sản phẩm, hàng hóa.

Những sản phẩm, kết quả do trí tuệ con người tạo ra thông qua hoạt động đổi mới sáng tạo được thừa nhận là tài sản trí tuệ. Đó có thể là tác phẩm văn học, âm nhạc, phần mềm máy tính, phát minh sáng chế, giải pháp hữu ích, kiểu dáng công nghiệp… Và “Sở hữu trí tuệ” được hiểu là sự sở hữu đối với những tài sản trí tuệ đó.

Sở hữu trí tuệ (SHTT) tạo ra hành lang pháp lý cho việc bảo hộ và bảo vệ tài sản trí tuệ, đây chính là một loại tài sản quan trọng giúp cho chủ thể quyền nâng cao năng lực cạnh tranh, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội nói chung.

Đại biểu tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) tham quan, tìm hiểu về các sản phẩm được giới thiệu, trưng bày tại Triển lãm "Tài sản trí tuệ và kết quả đổi mới sáng tạo của nữ trí thức Việt Nam" ngày 21-22/04/2023

 Vai trò của sở hữu trí tuệ với hoạt động đổi mới sáng tạo

Bảo vệ và khuyến khích hoạt động đổi mới sáng tạo

Một cá nhân, tổ chức có thể phải trải qua rất nhiều hoạt động đổi mới sáng tạo, trong một thời gian dài mới, và mất nhiều chi phí mới có thể tạo ra một sản phẩm, một tài sản trí tuệ. Việc đăng ký sở hữu trí tuệ tạo ra cơ sở pháp lý bảo vệ chủ thể nắm quyền sở hữu  trước những chiêu trò sao chép, đạo nhái của các đối thủ cạnh tranh. 

Không chỉ là về việc bảo vệ quyền lợi của các cá nhân và tổ chức nắm quyền sở hữu tài sản trí tuệ, SHTT còn là một công cụ quan trọng để khuyến khích đầu tư vào nghiên cứu và phát triển. Các bằng sáng chế và quyền tác giả tạo ra một môi trường an toàn và chắc chắn cho những người đầu tư thời gian và tài nguyên vào việc tạo ra những ý tưởng mới. Điều này không chỉ tạo ra động lực cho sự sáng tạo mà còn giúp xây dựng cộng đồng nghiên cứu mạnh mẽ.

Tạo năng lực cạnh tranh

SHTT không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi cá nhân mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc tạo năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp và quốc gia. Việc sở hữu các bằng sáng chế và những ý tưởng sáng tạo không chỉ là vấn đề của doanh nghiệp mà còn là một chiến lược quốc gia trong cuộc đua công nghệ và kinh tế toàn cầu. Các quốc gia hiện nay nhận thức rõ giá trị của sự đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, và SHTT là công cụ hữu ích để xây dựng ưu thế đó.

Tăng cường hợp tác và đầu tư

Một trong những trở ngại lớn nhất trong việc đổi mới là sự hạn chế thông tin và kiến thức. SHTT giúp khắc phục điều này bằng cách tạo ra các hệ thống khích lệ hợp tác và chia sẻ kiến thức. Quyền SHTT không chỉ là của cá nhân, mà còn là của cộng đồng, tạo ra một môi trường mà mọi người có thể học hỏi từ nhau và xây dựng trên cơ sở những thành tựu trước đó.

Các doanh nghiệp thường xuyên tìm kiếm đối tác để mở rộng quy mô và gia tăng khả năng sáng tạo. SHTT không chỉ giúp họ bảo vệ ý tưởng và sản phẩm mà còn làm nền tảng cho các thương vụ liên doanh và hợp tác nghiên cứu. Việc chia sẻ quyền lợi thông qua cơ chế SHTT là cách mở cánh cửa cho các doanh nghiệp hợp tác và đầu tư vào những dự án mới, tăng cường khả năng đổi mới và sáng tạo của toàn bộ hệ thống kinh tế.

Thách thức và cơ hội

Nhận thức được vai trò quan trọng của SHTT và hoạt động đổi mới sáng tạo trong việc phát triển kinh tế, xã hội. Chính phủ Việt Nam đã sớm xác định chủ trương "sử dụng công cụ sở hữu trí tuệ làm đòn bẩy thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh, góp phần phát triển kinh tế xã hội". 

 Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng yêu cầu: “Có thể chế, cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội, thúc đẩy ứng dụng, chuyển giao công nghệ; nâng cao năng lực nghiên cứu, làm chủ một số công nghệ mới, hình thành năng lực sản xuất mới có tính tự chủ và khả năng thích ứng, chống chịu của nền kinh tế; lấy doanh nghiệp làm trung tâm nghiên cứu phát triển, ứng dụng và chuyển giao công nghệ, ứng dụng công nghệ số. Phát triển hệ thống ĐMST quốc gia, hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo”.

Tuy nhiên, SHTT cũng đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là trong bối cảnh môi trường kinh doanh ngày càng phức tạp. Vấn đề bản quyền và việc giải quyết tranh chấp SHTT trở nên phức tạp, đặt ra thách thức cho hệ thống pháp luật và quản lý.

Nhiều chuyên gia đánh giá sự phát triển mạnh mẽ của môi trường số, nhận thức về quyền sở hữu trí tuệ của người dân còn chưa cao… cũng đặt ra những thách thức, khó khăn rất lớn trong việc bảo vệ quyền của các chủ thể và hoạt động của các cơ quan quản lý thực thi quyền sở hữu trí tuệ.

Trong tương lai, việc quản lý và vận dụng hiệu quả công cụ SHTT đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng nghiên cứu, để tạo ra một môi trường hỗ trợ đầy đủ cho sự đổi mới và phát triển bền vững.