Ảnh minh họa: ITN

Ở độ tuổi 5 tuổi, thời kỳ tiền tiểu học quan trọng, trẻ cần được trang bị những kỹ năng tự lập cơ bản để sẵn sàng bước vào môi trường học tập chính thức. Tuy nhiên, hiện nay, tại không ít gia đình, trẻ lại có xu hướng ỷ lại vào cha mẹ, không muốn tự làm bất kỳ việc gì, thậm chí ăn vạ để đòi hỏi sự phục vụ, chiều chuộng. Đây là dấu hiệu cảnh báo về những sai lệch trong cách nuôi dạy trẻ mà các bậc phụ huynh cần nghiêm túc nhìn nhận.

Bao bọc quá mức là mầm mống của thói quen ỷ lại

Tâm lý phổ biến của cha mẹ Việt Nam là yêu thương, lo lắng cho con cái. Tuy nhiên, sự chăm sóc thái quá, làm thay mọi việc, chiều theo mọi ý muốn của trẻ lại vô tình tước đi cơ hội rèn luyện kỹ năng sống của trẻ. Từ việc nhỏ như cầm thìa ăn cơm, đi giày dép, mặc quần áo cho đến việc lớn hơn như dọn dẹp đồ đạc, phụ giúp việc nhà, nhiều trẻ hoàn toàn lệ thuộc vào cha mẹ.

Để tránh những va vấp nhỏ hoặc sự khó chịu nhất thời của trẻ, nhiều phụ huynh sẵn sàng làm thay tất cả. Chính điều này khiến trẻ dần hình thành tâm lý: "Mình không cần phải cố gắng, đã có cha mẹ làm giúp", dẫn đến sự thụ động, thiếu nỗ lực, mất dần tính tự giác.

Khi trẻ ăn vạ trở thành công cụ "gây áp lực"

Một hệ quả dễ nhận thấy là khi không được đáp ứng ngay mong muốn, trẻ sẽ ăn vạ bằng cách khóc lóc, la hét, lăn lộn. Với trẻ, đây là cách thể hiện sự bức xúc, nhưng với nhiều cha mẹ, đó lại là "áp lực" nặng nề, khiến họ nhanh chóng nhân nhượng để con nín khóc.

Tình trạng này, nếu không được điều chỉnh kịp thời, sẽ khiến trẻ hình thành tâm lý "chỉ cần ăn vạ là đạt được mục đích", kéo dài tới tuổi học đường và thậm chí ảnh hưởng lâu dài trong các mối quan hệ xã hội sau này.

Trẻ ăn vạ đến cao trào, nguy cơ gia đình mâu thuẫn vì bất đồng cách dạy con

Một thực tế đáng chú ý là khi trẻ ăn vạ ở mức cao trào, nhiều gia đình bắt đầu xuất hiện mâu thuẫn nội bộ về cách xử lý. Người thì muốn cứng rắn, dứt khoát với con; người lại xót xa, mềm lòng, sẵn sàng chiều theo ý trẻ để nhanh chóng "dập tắt" cơn ăn vạ. Sự bất nhất trong quan điểm giáo dục này không chỉ khiến trẻ thêm bối rối, khó điều chỉnh hành vi mà còn gây ra những căng thẳng không đáng có giữa các thành viên trong gia đình.

Nhiều trường hợp, ông bà thường có xu hướng bao bọc, dung túng trẻ vì thương cháu, trong khi cha mẹ trẻ lại mong muốn áp dụng các nguyên tắc kỷ luật tích cực. Sự khác biệt thế hệ trong tư duy nuôi dạy con cháu càng làm cho mâu thuẫn thêm sâu sắc, khiến môi trường giáo dục trong gia đình thiếu nhất quán.

Theo các chuyên gia tâm lý, để hạn chế mâu thuẫn và hỗ trợ trẻ điều chỉnh hành vi, các thành viên trong gia đình cần cùng ngồi lại, thống nhất phương pháp giáo dục, xác định rõ ranh giới giữa yêu thương và kỷ luật. Một quy tắc chung cần được thiết lập, trong đó, mỗi người lớn đều có vai trò hỗ trợ trẻ rèn luyện tính tự lập, đồng thời kiên nhẫn, đồng bộ trong cách phản ứng trước hành vi ăn vạ.

Đặc biệt, việc giữ bình tĩnh, tuyệt đối tránh lớn tiếng tranh cãi trước mặt trẻ cũng vô cùng quan trọng. Nếu người lớn mất kiểm soát, trẻ sẽ cảm nhận được sự bất an, từ đó hành vi ăn vạ càng trở nên nghiêm trọng hơn như một cách gây chú ý hoặc thử thách giới hạn của người lớn.

Tác động tiêu cực đến sự phát triển toàn diện của trẻ

Các chuyên gia tâm lý trẻ em cảnh báo, thói quen ỷ lại không chỉ khiến trẻ kém linh hoạt, thiếu khả năng tự phục vụ bản thân mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển trí tuệ và cảm xúc. Trẻ sẽ thiếu kiên trì, dễ từ bỏ trước những thử thách nhỏ, khó hình thành tính kỷ luật và tinh thần trách nhiệm.

Trong môi trường học tập, những trẻ này thường dễ bị tụt lại phía sau, thiếu kỹ năng hợp tác nhóm, ngại giao tiếp xã hội và gặp khó khăn trong việc thích nghi với quy tắc chung.

Về lâu dài, khi bước vào xã hội, những người lớn từng là những đứa trẻ được nuông chiều quá mức sẽ dễ rơi vào trạng thái bất mãn, thiếu khả năng đối mặt với khó khăn, thất bại.

Cha mẹ cần thay đổi để đồng hành cùng con đúng cách

Để khắc phục tình trạng trẻ ỷ lại, ăn vạ và giúp con hình thành nhân cách tự lập, cha mẹ cần chủ động thay đổi tư duy giáo dục. Quá trình này đòi hỏi sự kiên nhẫn, đồng thuận và thống nhất giữa các thành viên trong gia đình.

Thống nhất nguyên tắc trong gia đình: Trước tiên, các thành viên như cha mẹ, ông bà cần ngồi lại cùng nhau để thống nhất quan điểm giáo dục. Không đáp ứng các yêu cầu vô lý, không nhượng bộ trước hành vi ăn vạ, đồng thời khuyến khích và khen ngợi những nỗ lực tự lập của trẻ. Khi có sự đồng thuận, trẻ sẽ cảm nhận được sự nhất quán và dễ dàng điều chỉnh hành vi của mình.

Kiên trì rèn luyện kỹ năng tự lập cho trẻ: Ngay từ những việc nhỏ nhất như tự mặc quần áo, tự ăn cơm, tự dọn dẹp đồ chơi…, cha mẹ cần kiên nhẫn hướng dẫn và khuyến khích trẻ thực hiện. Ban đầu, trẻ có thể lúng túng hoặc chưa làm tốt, nhưng chính sự kiên trì và động viên của cha mẹ sẽ giúp trẻ tiến bộ từng ngày.

Dạy trẻ cách quản lý cảm xúc: Khi trẻ tức giận, ăn vạ, thay vì mắng mỏ hay đánh đòn, cha mẹ cần giúp trẻ gọi tên cảm xúc của mình ("Con đang tức giận vì không được chơi thêm đúng không?"). Việc thừa nhận cảm xúc giúp trẻ học cách kiểm soát bản thân thay vì bùng nổ cảm xúc tiêu cực.

Áp dụng kỷ luật tích cực thay vì trừng phạt: Kỷ luật tích cực không phải là sự trừng phạt khắt khe mà là việc đưa ra những giới hạn rõ ràng và nhất quán. Ví dụ: nếu trẻ ăn vạ khi không được xem TV thêm, cha mẹ cần bình tĩnh nhắc lại thỏa thuận trước đó và kiên quyết thực hiện, đồng thời giải thích rằng hành vi ăn vạ không thể thay đổi nguyên tắc đã đặt ra.

Trẻ nhỏ học hỏi rất nhiều từ cách cư xử của cha mẹ. Vì vậy, người lớn cần kiên nhẫn, bình tĩnh trong xử lý tình huống, tránh nóng giận hoặc mất kiểm soát trước mặt trẻ. Một tấm gương tích cực sẽ tạo nền tảng vững chắc để trẻ hình thành kỹ năng tự chủ, kiên trì trong cuộc sống.

Giáo dục con cái là hành trình dài đòi hỏi sự kiên nhẫn, yêu thương và kỷ luật. Tình yêu thương đúng cách không chỉ là chăm sóc mà còn là giúp trẻ tự bước đi bằng đôi chân của mình. Để con phát triển toàn diện, cha mẹ cần trao cho con sự tin tưởng, đồng thời trang bị kỹ năng sống và bản lĩnh ngay từ những việc nhỏ nhất trong cuộc sống hàng ngày.

Chỉ khi cha mẹ thay đổi tư duy giáo dục, trẻ mới thực sự trưởng thành, tự tin bước vào đời, vững vàng trước mọi thử thách phía trước.